פּובליציסטיק

הײַנטיקע קאַליפֿאַטן

Caliphates of today

אַ מאָל, ווען די ייִדישע ליטעראַרישע ווערק האָבן נאָך געהאַט אַ מאַסן-לייענערשאַפֿט, זײַנען גאַנץ פּאָפּולער געווען די היסטאָרישע ראָמאַנען פֿון שאול סאַפּיר (1895–1974). מע האָט זיי געדרוקט אין דער פּרעסע, אַרײַנגערעכנט דעם „פֿאָרווערטס‟, און ווי באַזונדערע ביכער האָט מען זיי אויך אַרויסגעלאָזט. אַ פּאָר פֿון זיי זײַנען דערשינען אין ענגלישע איבערזעצונגען. צווישן סאַפּירס ווערק איז געווען אויך די נאָוועלע „דער קאַליף פֿון קאָרדאָוואַ: היסטאָרישער ראָמאַן פֿון דער ייִדישער ׳גאָלדענער עפּאָכע׳ אין שפּאַניע אונטער די מורען‟.

דאָס וואָרט „קאַליף‟ געהערט טאַקע צו דער היסטאָרישער לעקסיק. ווער ניצט עס הײַנט אין ייִדיש? אַפֿילו דער אויסדרוק „אַ קאַליף אויף אַ ווײַלע (צי אויף אַ שעה)‟ — וועגן אַ מענטשן, וואָס שפּילט צופֿעליק און אין משך פֿון אַ קורצער צײַט די ראָלע פֿון אַ מעכטיקער פֿיגור, באַווײַזט זיך, דאַכט זיך, אין גאַנצן ניט אין די לעצטע יאָרן. אָדער ריכטיקער, דאָס וואָרט „קאַליף‟ האָט זיך כּמעט ניט באַוויזן ביז דער פֿאַרגאַנגענער וואָך, ווען אין איראַק האָט זיך אָנגעהויבן די איצטיקע איבערקערעניש. קעגן דער רעגירונג שלאָגן זיך דאָרטן פֿאַרשיידענע גרופּעס סוניטן, אָבער באַזונדערס אָפֿט הערט מען וועגן די מוסולמענישע ראַדיקאַלן, וואָס האָבן פּראָקלאַמירט די שאַפֿונג פֿון אַן „איסלאַמישן קאַליפֿאַט‟. עס זעט אויס, אַז אויב דאָס איז אַ קאַליף אויף אַ ווײַלע, קען די דאָזיקע ווײַלע זײַן אַ לאַנגע.

דער לעצטער „ריכטיקער‟ קאַליפֿאַט האָט אויפֿגעהערט צו עקזיסטירן מיט 90 יאָר צוריק, אין מאַרץ 1924. געשען איז עס דעמאָלט, ווי אַ טייל פֿונעם אײַנפֿירן וועלטלעכע אינסטיטוטן אין דער מאָדערניזירטער טערקישער מדינה. פֿון דעמאָלט אָן האָט דער קאַליפֿאַט, ווי אַ פֿאַראייניקטע שטרענג-מוסולמענישע מלוכה, עקזיסטירט נאָר אין ווילדע פֿאַנטאַזיעס פֿון רעליגיעזע פֿאַנאַטיקער. הײַנט פּרוּווט אַ גרופּע אַזעלכע פֿאַנאַטיקער רעאַליזירן זייער חלום, אויסנוצנדיק דעם מצבֿ, וואָס האָט זיך געשאַפֿן, אין אַ גרויסער מאָס, נאָך דער מערבֿדיקער אינוואַזיע אין איראַק און דעם נאַיִוון, אוטאָפּישן גלויבן, אַז דאָס איראַקישע פֿאָלק שלאָפֿט און זעט, ווען מע וועט זיי ברענגען אויף אַ טעלערל די מערבֿדיקע דעמאָקראַטיע.

אַ סבֿרא, אַז די ריזיקע געלטער, וואָס מע האָט געהאַט אינוועסטירט אינעם צוגרייטן די איראַקישע אַרמיי, זײַנען פּשוט געגאַנגען אין ניוועץ, ווײַל די דאָזיקע אַרמיי איז זיך צעלאָפֿן, ניט אַרויסווײַזנדיק כּמעט קיין שום ווידערשטאַנד. אַזוי צי אַזוי, זעט אויס דערווײַל, צום באַדויערן, די גאַנצע מעשׂה, ווי אַ גרויסע מפּלה פֿון דער אַמעריקאַנער פּאָליטיק. נאָכווייענישן פֿון דעם „קאַליפֿאַט‟ וועט מען פֿילן זייער לאַנג. ס׳איז ניט אויסגעשלאָסן, אַז עס וועט צעברעקלען איראַק און (ווי כ׳האָב שוין געשריבן) וועט אויף דער מאַפּע זיך באַווײַזן אַ נײַע מדינה, קורדיסטאַן, מיט גוטע באַציִונגען מיט ישׂראל און דער מערבֿדיקער וועלט בכלל. אַזאַ אויסקום וואָלט אפֿשר ניט אַזוי ביטער געמאַכט די אַלגעמיינע פּאָליטישע מפּלה.

אַן אַנדער מין „קאַליפֿאַט‟ פֿירט איצט אַ בלוטיקע מלחמה אין מיזרח-אוקראַיִנע. ווי די איראַקער קאַליפֿאַטיסטן, וועלכע קריגן שטיצע מצד אייניקע מוסולמענישע מלוכות, וואָלטן אויך די מיזרח-אוקראַיִנישע מורדים ניט געקענט זיך האַלטן אַזוי פֿעסט קעגן די אוקראַיִנישע מלוכישע כּוחות אָן אַ שטיצע מצד אַן אויסלענדישער מלוכה. אין דעם פֿאַל איז עס, פֿאַרשטייט זיך, פּוטינס רוסלאַנד, וווּ דאָס פֿאָלק איז אין גאַנצן פֿאַרטשאַדעט געוואָרן דורך די נאַציאָנאַליסטישע אידעען.

איך שרײַב די דאָזיקע שורות, ווען אין די געגנטן פֿון אוקראַיִנע ווערן געפֿירט שווערע שלאַכטן, מיט טאַנקען און אַנדערע מינים געווער פֿון ביידע צדדים. די רוסישע מעדיאַ גיסט אַרויס אויף דעם המון ממש היסטערישע, איינזײַטיקע נײַעס וועגן די געשעענישן. אין דער אינטערפּרעטאַציע פֿונעם רוסישן אַגיטפּראָפּ, גייט אין אוקראַיִנע אָן אַ קאַמף מיט „פֿאַשיסטן‟, וועלכע האָבן פֿאַרכאַפּט די מאַכט אין קיִעוו. בעת פּוטין און זײַן רעגירונג זאָגן צו מאָל, בפֿרט אין די לעצטע טעג, ווערטער, וואָס קלינגען כּמעט נאָרמאַל, הערט ניט אויף די פּראָפּאַגאַנדע גיסן בלאָטע אויף אוקראַיִנע. בכלל, ווען מע שליסט אײַן די רוסישע טעלעוויזיע, פֿילט מען גלײַך, אַז רוסלאַנד פֿירט די מלחמה קעגן דעם שכן.

בינו-לבינו, ווערט אַלץ ברייטער און טיפֿער דער אָפּגרונט, וואָס טיילט אָפּ רוסלאַנד פֿון דער מערבֿדיקער וועלט. דער דאָזיקער פֿאַקט ווערט אָפּגעשפּילט אויך אין דעם אויסקלײַב פֿון דעם נײַעם אַמעריקאַנער אַמבאַסאַדאָר אין מאָסקווע. דזשאָן טעפֿט איז אַ דורכגעטריבענער דיפּלאָמאַט, וואָס דינט זינט 1972 און האָט אַ דערפֿאַרונג אין אוקראַיִנע און אַנדערע געוועזענע סאָוועטישע לענדער. אין רוסלאַנד האָט ער אויך געאַרבעט. אַזאַ דערפֿאַרענער מענטש איז באַזונדערס נייטיק, ווען די באַציִונגען זײַנען אַזוי אָנגעשטרענגט ווי איצט. ס׳איז קלאָר, אַז זײַן שליחות איז אײַנצוהאַלטן זיי אין אַ מער אָדער ווייניקער נאָרמאַלן מצבֿ, ווײַל קיין דערנענטערונג צווישן ביידע לענדער דערוואַרט מען ניט, לכל-הפּחות, ביזן סוף פֿון דעם פּרעזידענט אָבאַמאַס טערמין.

רוסלאַנד אַליין ווערט אַלץ מער פֿאַרוואַנדלט אין אַ מין קאַליפֿאַט, מיט אַ סטראַטעגישער פּראָגראַם פֿון פֿאַראייניקן אונטער איין דאַך אַלע רוסישע טעריטאָריעס. פֿון איין זײַט, איז עס ניט אין גאַנצן אַן אימפּערישע פּראָגראַם, ווײַל אימפּעריעס ווערן דאָך געשאַפֿן פֿון פֿאַרשיידענע פֿעלקער. די דאָקטרין פֿון פּוטיניזם איז געצילט, דער עיקר, אויפֿן רוסישן „לעבנסרוים‟; אָבער דאָס מאַכט זי, ווי מיר זעען אין אוקראַיִנע, ניט ווייניקער געפֿערלעך.