יוגנט אין בודאַפּעשט וויל האָבן אַ קול אין דער קהילה

Young Jews in Budapest Seek Voice in Communal Affairs

אָדם שענבערגער אין דער נײַער הויפּט־קוואַרטיר פֿון „מרום‟ — די קולטור־אָרגאַניזאַציע, וואָס ער האָט געהאָלפֿן גרינדן
Cnaan Liphshiz/JTA
אָדם שענבערגער אין דער נײַער הויפּט־קוואַרטיר פֿון „מרום‟ — די קולטור־אָרגאַניזאַציע, וואָס ער האָט געהאָלפֿן גרינדן

פֿון כּנען ליפֿשיץ (ייִט״אַ)

Published July 06, 2014, issue of August 01, 2014.

אָדם שענבערגער האָט דורך אַ שטויביקן פֿענצטער אַרײַנגעקוקט אין אַ דירה אויף דער נאַגעפֿוּוואַראָס־גאַס, אינעם פֿאַראָרעמטן „אַכטן ראַיאָן‟ פֿון בודאַפּעשט, און דערזען ווי עס הענגט דאָרט אַ מגן־דוד — אַ פּנים, איינס פֿון אַ צאָל אַלטע שטיבלעך, וואָס האָבן מער נישט קיין מנין, ווײַל עס וווינען אין דער געגנט צו ווייניק ייִדן.

נישט ווײַט האָט ער געפֿונען אַ צווייט שילעכל, פֿאַרשפּאַרט הינטער אַ שווערן מעטאַלענעם טויער.

די שטיבלעך ווערן אויפֿגעהאַלטן פֿון „מאַזשיהיס‟, די דאַך־אָרגאַניזאַציע פֿון די אונגערישע ייִדישע קהילות, וואָס קאָנטראָלירט אַ צאָל ווייניק־באַניצטע גרונטאייגנס איבערן לאַנד. דאָס שטיבל אויף דער נאַגיפֿוּוואַראָס־גאַס דינט פֿאַר אַן עדה פֿון ווייניקער ווי 20 מענטשן, און אַ צווייט שטיבל אויף טעלעקי־טער איז, געוויינטלעך, אָפֿן נאָר שבת, אָבער קריגט זעלטן אַ מנין.

„אַ טייל פֿונעם געלט, וואָס ׳מעזשיהיס׳ גיט אויס אויפֿצוהאַלטן די שטיבלעך און אַנדערע גרונטאייגנס, וואָלט געהאַט אַ סך מער ווירקונג, ווען מע וואָלט עס אויסגעגעבן אויף דער וואַקסנדיקער צאָל אַקטיוויטעטן דורכגעפֿירט פֿון דער יוגנט,‟ האָט שענבערגער געזאָגט.

דער 33־יאָריקער שענבערגער איז אַ גרינדער פֿון „מרום‟, אַן אָרגאַניזאַציע פֿון 13 אָנגעשטעלטע און 100 פֿרײַוויליקע אַרבעטער, וועלכע פֿירן אָן מיטן באַר און קולטור־צענטער „שיראַלי‟; אָרגאַניזירן אַ יערלעכן ייִדישן פֿעסטיוואַל, און העלפֿן אַרויס דער ראָמאַ (ציגײַנער)־באַפֿעלקערונג אין אונגערן, וואָס איז אויף גרויסע צרות. פֿון דעסטוועגן, קריגן זיי נישט קיין שום פֿאָנדן פֿון דער אָרטיקער ייִדישער קהילה. „מרום‟ און אַנדערע ענלעכע אָרגאַניזאַציעס פֿאַרלאָזן זיך אויף נדבֿות פֿון אויסלאַנד.

שענבערגער האַלט, אַז די פֿינאַנציעלע שטיצע, וואָס „מאַזשיהיס‟ גיט פֿאַר די שטיבלעך, ווי אויך די בערך 1,300 בית־עולמס איבערן לאַנד, שפּיגלען אָפּ אַ נישט־געראָטענע פּריאָריטעט פֿון דער אונגערישער ייִדישער פֿירערשאַפֿט.

דער פּרעזידענט פֿון „מאַזשיהיס‟, אַנדראַש הײַזלער, האָט נישט געוואָלט רעדן מיט דער ייִט״אַ, אָבער הרבֿ זאָלטאַן ראַדנאָטי פֿון דער שיל „בית־שלום‟, און אַליין אַן אָנגעשטעלטער בײַ „מאַזשיהיס‟, האָט געזאָגט, אַז די דאַך־אָרגאַניזאַציע שטיצט נישט „מרום‟, ווײַל זי שליסט נישט אויס די ניט־ייִדן פֿון אירע פּראָגראַמען.

„׳מאַזשיהיס׳ קאָן נישט וויסן, צי אַ מענטש וואָס קומט אין ׳בני־ברית׳ אָדער ׳סיראַלי׳ איז אַ ייִד,‟ האָט הײַזלער באַמערקט. „אַ טייל נישט־ייִדן קומען צו די אַקטיוויטעטן, כּדי צו פֿאַרברענגען, און דאָס איז גוט. אָבער ׳מאַזשיהיס׳ וויל נישט גיבן געלט פֿאַר אַזוינע אַקטיוויטעטן.‟

לויט אַ באַריכט פֿון יאָר 2010 מצד דעם פֿאָרש־אָפּטייל פֿון דער ישׂראלדיקער כּנסת, האָט די אונגערישע רעגירונג געשאָנקען „מאַזשיהיס‟, צום ווייניקסטן, 100 גרונטאייגנס, נאָך דעם ווי דאָס לאַנד האָט אָנגענומען אַ פֿאַרגיטיקונג־געזעץ אין 1991. אַ רשימה פֿון „מאַזשיהיס‟ ווײַזט אָן, אַז עס געפֿינען זיך מחוץ די גרויסע שטעט 1,305 בית־עולמס.

אַ פּראָמינענטער ייִדישער כּלל־טוער האָט איבערגעגעבן דער ייִט״אַ, אַז די אויפֿהאַלט־הוצאָות און שטײַערן באַטרעפֿן אַרום 100,000$ אַ יאָר.

אונגערן איז נישט דאָס איינציקע געוועזענע קאָמוניסטישע לאַנד, וואָס האָט אַן אָרעמע ייִדישע באַפֿעלקערונג ווי אויך ריזיקע פֿאַרמעגנס געירשנט פֿון אַ תּקופֿה, ווען עס האָבן דאָרט געוווינט אַ סך ייִדן. אָבער אין פֿאַרגלײַך מיט סלאָוואַקיע, רומעניע און אַנדערע געוועזענע קאָמוניסטישע מדינות, וווּ עס וווינען הײַנט ווייניקער ווי 10,000 ייִדן, לעבן אין אונגערן 100,000 ייִדן — דער גרעסטער ייִדישער ייִשובֿ אין צענטראַל־אייראָפּע, און דער ייִנגערער דור פֿאָדערט טאַקע, אַז די קהילה זאָל אינוועסטירן אין די אַקטיוויטעטן, וואָס באַפֿרידיקן זייערע באַדערפֿענישן.

די אָרגאַניזאַציע „מרום‟ שפּילט אַ הויפּט־ראָלע בײַם צוציִען די ייִדישע יוגנט אין בודאַפּעשט. עס זענען אויך דאָ אַנדערע וואָס טוען עס: דער „אינסטיטוט פֿון ישׂראלדיקער קולטור‟, וואָס פּראָמאָטירט קולטורעלע אויסבײַטן צווישן ישׂראל און אונגערן; די „חבֿר־פֿונדאַציע‟, אַן אומפֿאָרמעלע פּלאַטפֿאָרם פֿון ייִדישער בילדונג, און „מנינים‟, וואָס פֿירט דורך טורן איבער בודאַפּעשט, קולטורעלע אונטערנעמונגען און קאָנפֿערענצן פֿון יונגע ייִדן.

קיינער פֿון די אָרגאַניזאַציעס באַקומט נישט קיין געלט פֿון „מאַזשיהיס‟. „שיראַלי‟, וואָס די שטאָט האָט פֿאַראַיאָרן געשלאָסן, טענהנדיק, אַז איר סטאַטוס אינעם בנין איז אַן אומלעגאַלער, וועט זיך אין גיכן ווידער עפֿענען, אַ דאַנק אַ סובסידיע פֿון $75,000 מצד די „ייִדישע פֿעדעראַציעס פֿון צפֿון־אַמעריקע‟.

אַ „משה־הויז‟ אין אונגערן קריגט אויך נישט קיין פֿאָנדן פֿון „מאַזשיהיס‟, און דאַרף זיך פֿאַרלאָזן אויף דער פֿינאַנציעלער שטיצע פֿון דער „סוכנות‟, האָט דערקלערט טאָמי בוכלער, דער דירעקטאָר פֿון „מנינים‟.

הגם „מאַזשיהיס‟ האָט אַ יוגנט־אָפּטייל, טוט עס ווייניק אויף, גיבן איבער עטלעכע קוואַלן. דער געוועזענער דירעקטאָר, מאַטע פֿעלדמייער, האָט פֿאַראַיאָרן דעמיסיאָנירט, נאָך דעם ווי ער האָט דערקלערט, אַז האָמאָסעקסואַלן זענען נישט דערלויבט ווי מיטגלידער פֿון דער פֿאַרוואַלטונג פֿון „מאַזשיהיס‟ — אַ זאָג, וואָס האָט אַרויסגערופֿן שטורמישע פּראָטעסטן פֿון עטלעכע יוגנטלעכע ייִדישע אָרגאַניזאַציעס. „מאַזשיהיס‟ פּאַסט אָבער יאָ אויף אויף די גרויסע שילן אין די שטעט וואַץ און גיאָנגיאָש, וווּ עס וווינען זייער ווייניק ייִדן, און וווּ די מתפּללים קריגן זעלטן אַ מנין. „ס׳איז וויכטיק צו ווײַזן דער וועלט, אַז די שילן זענען נאָך דאָ און זענען אַ טייל פֿון אונדזער אידענטיטעט,‟ האָט ראַדנאָטי באַמערקט.

בוכלער האַלט, אַז מע דאַרף מער אינוועסטירן אין די באַדערפֿענישן פֿון די יונגע ייִדן, און אויך לערנען די ניט־ייִדן וועגן דער ייִדישער קולטור, אָבער ער פֿאַרשטייט אויך דעם צווייטן צד. „מײַנע אייגענע עלטער־באָבע־זיידעס זענען באַערדיקט אין די בית־עולמס, וואָס ׳מאַזשיהיס׳ האַלט אויף,‟ האָט בוכלער געזאָגט. „אויב ׳מאַזשיהיס׳ וועט נישט אויפֿפּאַסן אויף די ערטער פֿון אונדזער קולטור־ירושה, וועט קיינער עס נישט טאָן.‟

דעם פֿאַרגאַנגענעם חודש איז טאַקע פֿאָרגעקומען אַ קאָנפֿערענץ וועגן דער מחלוקת, וווּ צענדליקער יונגע ייִדישע אַקטיוויסטן אין בודאַפּעשט האָבן געפּרוּווט צו לייזן די פּראָבלעם. בוכלער האָפֿט, אַז מע וועט קענען בײַטן דעם מצבֿ — נישט בלויז וואָס שייך אַ מער יושרדיקער אויסטיילונג פֿון די פֿאָנדן, אָבער אויך וואָס שייך דעם ענין, ווי קען מען איבערצײַגן די אונגערישע ייִדן אַליין צו געבן נדבֿות פֿאַר זייערע אינסטיטוציעס — אַ שווערע אויפֿגאַבע אין אַ לאַנד, וווּ די יאָרן פֿון קאָרופּציע און מיליטאַנטישן קאָמוניזם האָבן גורם געווען אַ טיפֿן ציניזם צו פֿילאַנטראָפּיע.

„די היסטאָרישע ערטער ווערן אויפֿגעהאַלטן דורך געלט פֿון דער רעגירונג, און די יונגע ייִדן קריגן געלט פֿון אויסלאַנד, אָבער די אונגערישע ייִדן אַליין גיבן כּמעט גאָרנישט,‟ האָט בוכלער געזאָגט. „מיר דאַרפֿן בײַטן אַזאַ צוגאַנג, דורך אײַנפֿירן אַ פֿינאַנציעלע דורכזיכטיקייט אין אונדזערע אינסטיטוציעס. דערנאָך וועט עס זײַן גרינגער.‟