„ניו־יאָרק טײַמז‟ קאָן אויך איבערטרײַבן

New York Times May Also Be Exaggerating

סטודענטן פֿון דער זומער־פּראָגראַם צעכאַפּן די ביכער
סטודענטן פֿון דער זומער־פּראָגראַם צעכאַפּן די ביכער

פֿון לייזער בורקאָ

Published July 20, 2014, issue of August 15, 2014.

דעם 17טן יולי האָט דער „ניו־יאָרק טײַמז‟ געבראַכט די טרויעריקע נײַעס, אַז דער ייִדישער קולטור־קאָנגרעס, איינע פֿון די געציילטע פֿאַרבליבענע ייִדיש־אָרגאַניזאַציעס אין ניו־יאָרק, וועט ביז סוף חודש פֿאַרמאַכן זײַן ביוראָ. מיט אַ טאָג שפּעטער האָט דער קאָנגרעס פֿאַרבעטן די סטודענטן פֿון דער ייִוואָ־זומער־פּראָגראַם צו קומען נעמען פֿאַר זיך די ייִדישע ביכער, וואָס געפֿינען זיך נאָך אינעם ביוראָ; די ניט־גענומענע ביכער וועט מען איבערגעבן דעם ייִדישן ביכער־צענטער אין אַמהערסט, די אַרכיוואַלע מאַטעריאַלן — אין ייִוואָ.

דער קאָנגרעס־ביוראָ אויף דער 26סטער גאַס איז מסתּמא געווען דאָס לעצטע היימישע אָרט פֿון דער ייִדישער קולטור אין ניו־יאָרק. די ווענט זײַנען געווען פֿאַרשטעלט מיט ביכער־פּאָליצעס, באַהאָנגען מיט אַלטע בילדער און פּלאַקאַטן. אמת, דער קולטור־קאָנגרעס האָט זיך אַהין אַרײַנגעצויגן ערשט אין 2009, אָבער פֿריִער האָט דער צימער געהערט צו איטשע גאָלדבערג, דעם לאַנג־יאָריקן רעדאַקטאָר פֿונעם זשורנאַל „ייִדישע קולטור‟, וואָס איז געשטאָרבן אין עלטער פֿון 102 יאָר. דער קאָנגרעס־ביוראָ האָט ניט אויסגעזען ווי אַ שפּיטאָל אָדער אַ קאָרפּאָראַציע, ווי אַ טייל אַנדערע אָרגאַניזאַציעס, וואָס איך וועל זיי ניט דערמאָנען, נאָר ווי אַן אָרט, וווּ די ייִדישע קולטור איז נאָך געווען אָנצוטאַפּן מיט די הענט, אַזוי צו זאָגן.

דעריבער איז געווען קאַלעמוטנע אויפֿן האַרצן צו זען, ווי די פּאָליצעס ווערן אויסגעליידיקט, ווי די קעסטלעך מיט ביכער און אַנדערע חפֿצים וואַלגערן זיך אונטער די פֿיס פֿון די ייִוואָ־סטודענטן, וואָס כאַפּן די פֿאַרבליבענע ביכער מיט זשעדנע הענט. איך האָב זיך אויך צוגעכאַפּט צו די ביכער, מיט אַ ביסל אַ שלעכט געוויסן, און זיך געטרייסט מיטן געדאַנק, אַז ס׳איז בעסער די ביכער זאָלן געהערן צו סטודענטן, וואָס וועלן זיי אפֿשר לייענען, ווי ליגן ערגעץ פֿאַרשטויבט אין אַ סקלאַד.

ס׳איז ניט דאָס ערשטע מאָל, וואָס איך באַטייליק זיך אין אַזאַ מין „באַרויבונג‟ פֿון אַן אַלטער ייִדישער קולטור־אָרגאַניזאַציע. איך געדענק נאָך, ווי מיט 10 יאָר צוריק, ווען דער ביוראָ פֿונעם „בונד‟ אין ניו־יאָרק האָט זיך פֿאַרמאַכט, און איך האָב געהאָלפֿן אויסצוליידיקן די צימערן, אַרויסוואַרפֿן טויזנטער עקזעמפּלאַרן פֿונעם בונדישן זשורנאַל „אונדזער צײַט‟; ווען די „ייִדיש־ליגע‟ איז אַריבער אין אַ קלענערן ביוראָ מיט אַ יאָר שפּעטער, האָט מען אויך געדאַרפֿט פּטור ווערן פֿון אַ סך ביכער, און איך מיט די אַנדערע ייִוואָ־סטודענטן האָבן דעמאָלט אויך אָפּגעלעקט אַ ביינדל. נאָר די „ייִדיש־ליגע‟, ניט ווי דער „בונד‟, איז ווײַטער אַקטיוו אויף דער ייִדישער גאַס, און לאָמיר האָפֿן, אַז דאָס זעלבע וועט זײַן מיטן “קולטור־קאָנגרעס”.

פֿאַר יעדער קליינער אָרגאַניזאַציע איז אַ ביוראָ אַ לאַסט, אַ שווערע פֿינאַנציעלע הכבדה, און באַפֿרײַען זיך דערפֿון קען דערמעגלעכן נײַע איניציאַטיוון. דער אַרטיקל אינעם „טײַמז‟ האָט געמאַכט דעם פֿאַלשן אײַנדרוק, אַז מע דאַרף נאָכן “קולטור־קאָנגרעס” שוין זאָגן קדיש און דאָס פֿאַרמאַכן דעם ביוראָ, אַז ס‘איז אַ מין לוויה. דאָס איז אַ געפֿערלעכער טעות, ווײַל די געלטגעבער און פֿונדאַציעס קענען מיינען, אַז ס׳איז שוין נאָך אַלעמען, און מען קען דעם טויטן מער ניט העלפֿן. אָבער ס׳אַ ליגן! — דער קאָנגרעס איז אַ חולה, אָבער ער גוססט ניט. עס זײַנען פֿאַראַן גוטע מעגלעכקייטן צו פֿאַרזיכערן דעם פֿינאַנציעלן יסוד פֿון דער אָרגאַניזאַציע, ניט געקוקט אויפֿן שווערן קלאַפּ, וואָס די „אַטראַן־פֿונדאַציע‟ האָט איר דערלאַנגט.

„אַטראַן־פֿונדאַציע‟, ווייסט יעדער לייענער מסתּמא, איז שוין צענדליקער יאָרן דער גרעסטער שטיצער פֿון די אַמעריקאַנער ייִדיש־אָרגאַניזאַציעס, ווי אויך פֿון די אַנדערע ייִדיש־וועלטלעכע אינסטיטוציעס. די פֿונדאַציע פֿאַרמאָגט איבער 20$ מיליאָן אין פֿאָנדן, און פֿון דער סומע האָט זי יעדעס יאָר געגעבן דעם “קולטור־קאָנגרעס” אַ סובווענץ פֿון 45$ טויזנט. דאָס איז היפּש ווייניקער ווי די 120$ טויזנט, וואָס דער ייִוואָ, למשל, האָט באַקומען אין 2012, אָדער די 100$ טויזנט, וואָס איז צוגעטיילט געוואָרן דעם ייִדישן אַרבעטער־קאָמיטעט; אָבער פֿאַרן „קולטור־קאָנגרעס‟ איז די דאָזיקע סובווענץ געווען זײַן לעבנסבלוט, זי האָט געדעקט איבער אַ העלפֿט פֿונעם יערלעכן בודזשעט. ווען די „אַטראַן‟־פֿאַרוואַלטונג האָט באַשלאָסן ניט צו באַנײַען די סובווענץ אויף איבער אַ יאָר — אָדער כאָטש צו שטעלן אונטער אַ פֿרעגצייכן די דאָזיקע באַנײַונג — האָט זי מיט אַ מאָל געשטעלט אין סכּנה אַן אָרגאַניזאַציע, וואָס באַרײַכערט דאָס ייִדישע קולטור־לעבן אין משך פֿון 65 יאָר.

ווען דער קולטור־קאָנגרעס איז געשאַפֿן געוואָרן אין 1948, כּדי צו פֿאַראייניקן און פֿאַרשטאַרקן די ייִדישע קולטור נאָכן חורבן, האָבן די גרינדער געהאַט פֿאַר אים אַ גרויסע וויזיע. ער האָט געדאַרפֿט ווערן אַ מין נײַע „קולטור־ליגע‟ פֿון וועלט־ייִדנטום; אַן אָרגאַניזאַציע פֿון אָרגאַניזאַציעס, און פֿיליאַלן זײַנען טאַקע אויפֿגעקומען אויך אין פּאַריז און אין בוענאָס־אײַרעס. נאָר פֿאַקטיש איז דער חלום קיין מאָל ניט מקוים געוואָרן, און צו ביסלעך איז די טעטיקייט פֿונעם קאָנגרעס אײַנגעשרומפּן געוואָרן. די אַנדערע אָרגאַניזאַציעס האָבן אויפֿגעהערט צו שטיצן דעם „קולטור־קאָנגרעס‟, אָבער דער „קולטור־קאָנגרעס‟ האָט אַליין ווײַטער אָרגאַניזירט קאָנצערטן, רעציטאַציעס, פֿאָרלייענונגען און אַנדערע אונטערנעמונגען; ווײַטער אַרויסגעלאָזט דעם זשורנאַל „די צוקונפֿט‟ און אין יאָר 2011 — די מאָנומענטאַלע אויסגאַבע „לעקסיקאָן פֿון ייִדישע שרײַבער אין ראַטן־פֿאַרבאַנד‟ פֿון חיים ביידער. איך אַליין געדענק, אַז ביז מיט אַ פּאָר יאָר צוריק פֿלעגט קומען אַ נישקשהדיקער עולם, ספּעציעל ווען דער „קולטור־קאָנגרעס‟ האָט זיך נאָך געפֿונען אינעם אַטראַן־בנין אויף דער 21סטער גאַס.

פֿאַר וואָס זשע האָט די פֿונדאַציע באַשלאָסן צו שנײַדן איר סובווענץ, איז ניט אין גאַנצן קלאָר. די מיטגלידער פֿון פֿאַרוואַלטונג בײַ דער „אַטראָן־פֿונדאַציע‟ האָבן אויסגעדריקט די מיינונג, אַז דער „קולטור־קאָנגרעס‟ איז מיט דער צײַט געוואָרן אַן אָרגאַניזאַציע פֿון איין מענטש, און אַז „אַטראַן‟ וויל בעסער שטיצן די גרעסערע אָרגאַניזאַציעס. ס׳איז כּדאַי צו באַמערקן, אַז די „פֿאָרווערטס־אַסאָציאַציע‟ ציילט צווישן די געשטיצטע אָרגאַניזאַציעס, און אַז איר יערלעכע סובווענץ, וואָס איז געווען בײַ די 45$ טויזנט, איז גלײַכצײַטיק פֿאַרגרעסערט געוואָרן. אַזוי קען זיך שאַפֿן דער אײַנדרוק, אַז די „פֿאָרווערטס־אַסאָציאַציע‟, האָט געוווּנען אויפֿן חשבון פֿונעם קאָנגרעס — כאָטש איך הער, אַז דער דאָזיקער חשד איז ניט באַרעכטיקט, און אַז ס׳איז ניטאָ קיין שײַכות צווישן די צוויי באַשלוסן.

על־כּל־פּנים, מיר דאַכט זיך, אַז דער מצבֿ האַלט גאָר ניט אַזוי שלעכט, ווי מען מיינט. עס זײַנען פֿאַראַן גוטע מעגלעכקייטן פֿאַרן „קולטור־קאָנגרעס‟ צו געפֿינען נײַע געלטמיטלען, און ס׳איז אויך אפֿשר מעגלעך, אַז די „אַטראַן־פֿונדאַציע‟ וועט ווײַטער העלפֿן אויף עפּעס אַן אַנדער אופֿן, כאָטש ניט מיט דער זעלבער ברייטער האַנט, ווי ביז אַהער. עס קען זײַן, אַז דער „קולטור־קאָנגרעס‟ וועט איצט אַליין, אָדער אין שותּפֿות מיט אַנדערע אָרגאַניזאַציעס, באַנײַען זײַן טעטיקייט מיט מער אימפּעט און ענערגיע. אָבער עס קען אויך זײַן, אַז דער „קולטור־קאָנגרעס‟ וועט אין דער דאָזיקער קריטישער צײַט אונטערגיין, חלילה. דאָס וואָלט געווען אַ שווערער קלאַפּ פֿאַר אונדזער קליינער ייִדיש־וועלט, און עס ליגט אויף אונדז אַן אַחריות צו פֿאַרהיטן אַזאַ טרויעריקע מעגלעכקייט.