אַ משל פֿון די בעלי־חיים

A Lesson from the Animals


פֿון לייזער בורקאָ

Published July 25, 2014, issue of August 15, 2014.

אין דער דאָזיקער קריזיס־צײַט, ווען די וועלט ברענט פֿון אַלע זײַטן, ווילט זיך אַ זשורנאַליסט נעמען אַ שטעלונג צו די אַלע פֿאַרשיידענע פּראָבלעמען: די מלחמות אין עזה, אוקראַיִנע, סיריע, איראַק, אַפֿגאַניסטאַן, פּאַקיסטאַן, ניגעריע, דרום־סודאַן און נאָך; די שרעקלעכע סיטואַציע בײַ דער אַמעריקאַנער גרענעץ, וווּ צענדליקער טויזנטער קינדער און יוגנטלעכע פֿון צענטראַל־אַמעריקע שמוגלען אַרײַן; דער פּאַראַליז פֿון דער אַמעריקאַנער פּאָליטישער סיסטעם; די גלאָבאַלע אָנוואַרעמונג אאַז”וו.

נאָר מיר דאַכט זיך, אַז פּטרן מער ווערטער אויף די דאָזיקע קריזיסן, וועט גאָרניט ניט ברענגען, פּונקט אַזוי ווי אַ סך גרעסערע קענער ווי איך האָבן מיט זייערע קלוגע קאָמענטאַרן אויך גאָרניט געהאָלפֿן. אַן אַרטיקל אין „פֿאָרווערטס‟ וועט ניט ברענגען קיין שלום פֿאַר דער מענטשהייט, איז לאָמיר בעסער נעמען אַ משל פֿון אונדזערע קרובֿים, די בעלי־חיים. זיי שאַפֿן ניט קיין רעליגיעס אָדער נאַציעס, זיי מאַכן ניט קיין מלחמות, זיי פֿירן ניט דורך קיין אויסגערעכנטע פּלענער פֿון גענאָציד און עטנישער „אויסרייניקונג‟. טראַכטן (אויף וויפֿל זיי טראַכטן בכלל) טראַכטן זיי נאָר וועגן די אמתע פּראָבלעמען פֿון טאָג־טעגלעכן לעבן: עסן, שלאָפֿן, „ליבע‟ אאַז״וו.

ס׳איז אַוודאי אַ טעות צו אידעאַליזירן די בעלי־חיים, ווײַל צווישן זיך און אַפֿילו צווישן מענטשן קענען זיי זיך פֿירן מיט אַכזריות. פֿון דעסטוועגן, קומט דאָס ניט פֿון אויסגערעכנטער רישעות, צוליב רעליגיעזע, נאַציאָנאַליסטישע אָדער אידעאָלאָגישע סיבות, נאָר פֿון זייערע פּשוטע חייִשע אינסטינקטן, וואָס זיי זײַנען ניט בכּוח צו קאָנטראָלירן. בעצם זײַנען זיי אומשולדיקע באַשעפֿענישן, וואָס מע קען זיי גלײַכן צו קינדער, וואָס ווייסן ניט וואָס זיי טוען, און אין דעם קען מען אפֿשר אויך זען זייער מאָראַלישע העכערקייט לגבי מענטשן.

אין דער דאָזיקער צײַט, ווען מענטשן הרגענען איינער דעם צווייטן איבער פֿאַרשיידענע אויסגעטראַכטע געטשקעס, ווילט זיך מיר דערמאָנען מיט כּבֿוד די בעלי־חיים, וואָס איך האָב געקענט אין מײַן לעבן. ווי אַ שטאָטמענטש, האָב איך קיין מאָל ניט געהאַט צו פֿיל קאָנטאַקטן מיט די חיות, אַפֿילו אין די קינדער־יאָרן. כאָטש איך האָב אין אַ געוויסער תּקופֿה געחלומט פֿון האָבן אַ הינטל, זײַנען אונדזערע שטוב־חיות באַשטאַנען נאָר פֿון פֿאַרשיידענע מינים פֿיש, פּאָפּוגײַעלעך, און איין האַמסטער. ווי דער שטייגער איז בײַ שטוב־חיות, האָבן זיי אַלע געהאַט אַ טרויעריקן סוף.

די ערשטע גאָלדפֿישלעך האָב איך, דאַכט זיך, געוווּנען אויף עפּעס אַ יריד — זיי האָבן זיך געפֿונען אין אַ פּלאַסטיש זעקל מיט פּונקט גענוג וואַסער, כּדי זיי זאָלן ניט אויסגיין אין משך פֿון דער נסיעה אַהיים. ווען איך בין אָבער אָנגעקומען, האָב איך אַנטדעקט, אַז דאָס נאָרמאַלע וואַסער פֿון קראַן טויג ניט פֿאַר זיי, און אויף מאָרגן בין איך שוין געגאַנגען מיט דער מאַמען אין אַ דערבײַיִקער קראָם צו קויפֿן נאָך אַ פּאָר גאָלדפֿישלעך, וואָס זאָלן פֿאַרבײַטן די ערשטע.

די פּאָפּוגײַעלעך זײַנען געשטאָרבן אויף מער משונהדיקע אופֿנים: איין פּאָפּוגײַעלע איז אַרײַנגעפֿלויגן אין אַ שויב, נעבעך; דאָס צווייטע איז אַרויס דורך אַן אָפֿענעם פֿענצטער אויף דער פֿרײַ; דאָס דריטע איז אַרײַנגעפֿאַלן אין עפּעס אַ לעכל אין דער וואַנט און איז מער נישט אַרויס; און דאָס פֿערטע האָט אַ לענגערע צײַט געקרענקט ביז עס איז אויסגעגאַנגען.

דער האַמסטער, וואָס מיר האָבן אים אַ נאָמען געגעבן „נאָוזי‟ (נאָזיק), האָט איבערגעלעבט די אַלע אַנדערע שטוב־חיות. פֿאַר אים האָב איך אַליין געבויט אַן אייגן שטײַגל פֿון האָלץ און דראָט, וווּ ער האָט געקענט רויִק פֿאַרברענגען זײַנע טעג מיט עסן און לויפֿן אין זײַן „האַמסטער־רעדל‟ — נאָר ער האָט ניט געוואָלט. ווײַל דאָס שטײַגל איז ניט געווען פּראָפֿעסיאָנעל געמאַכט, איז נאָוזי כּסדר פֿון אים אַנטלאָפֿן, און וואָכן און חדשים האָט ער געלעבט אויף דער פֿרײַ.

ער האָט געמאַכט אַ צווייטע היים פֿאַר זיך אין דער וואַנט פֿון דער קיך, הינטער דער וואַשמאַשין פֿאַר געפֿעס, וווּ ער האָט אָנגעשפּײַכלערט אַ גרויסן סכום האַמסטער־עסן. דאָרט איז געווען זײַן „מאַלינע‟, וווּ דער האַמסטער־פּאַרטיזאַנער האָט זיך באַהאַלטן, און אויף וויפֿל איך ווייס, ליגט דאָס גאַנצע האַמסטער־עסן דאָרט אין דער וואַנט ביזן הײַנטיקן טאָג. ס׳איז געווען שווער צו כאַפּן נאָוזין, ווײַל ער פֿלעגט אַרויסקומען נאָר אין דער פֿינצטער. מע האָט געדאַרפֿט וואַרטן ביז טיף אין דער נאַכט, ווען עס האָבן זיך געהערט זײַנע קליינע האַמסטערישע טריט אויף דער פּאָדלאָגע, אָדער דער קלאַנג פֿון זײַנע ציין אויף די זעקלעך מיט האַמסטער־עסן.

בשעת איך האָב געפֿירט מײַנע אָפּעראַציעס צו כאַפּן נאָוזין, האָט מיר קיינער ניט דערציילט, אַז אַ דורכשניטלעכער האַמסטער לעבט בלויז צוויי יאָר. ווען איך וואָלט עס געוווּסט, וואָלט איך אים אפֿשר געלאָזט צו רו הינטער דער וואַשמאַשין, זאָל ער דאָרט זיך עלטערן אין פֿריידן ביז 120. נאָר איין טאָג האָב איך אַרײַנגעקוקט אין זײַן שטײַגל און דערזען, אַז ער רירט זיך ניט. די מאַמע האָט מיך געטרייסט, אַז ער איז נאָר קראַנק, און זי האָט אים אַוועקגעלייגט לעבן די טרעפּ פֿונעם בנין, דאָרט וווּ מע לאָזט די פּעקלעך מיסט; אפֿשר וועט עמעצער אים געפֿינען און אים צוריק ברענגען צו די כּוחות?

אַ מענטש איז געגליכן צו אַ האַמסטער. אַ געוויסע צײַט איז ער זייער אַקטיוו: ער אַרבעט, ער טוט, ער לויפֿט אין זײַן רעדל; ער מאַכט פֿאַר זיך אַ בונקער קעגן דער וועלט, אָדער ער פֿירט ראָמאַנען מיט האַמסטערקעס און האָדעוועט יונגע האַמסטערלעך צו תּורה, צו חופּה און צו מעשׂים־טובֿים. נאָר צום סוף זעט ער אײַן, אַז דורכן גאַנצן לויפֿעניש איז ער געבליבן אויף איין אָרט. די קורצע צײַט, וואָס ער איז דאָ, האָט ער אָפּגעניצט מיט אומזיסטע זאַכן, און איין נאַכט לייגט ער זיך שלאָפֿן אין זײַן בונקער און ער שטייט שוין מער ניט אויף.

ס׳איז אַ רחמנות אויפֿן האַמסטער, און ס׳איז פּונקט אַזאַ רחמנות אויפֿן מענטשן. וויבאַלד אַזוי, איז באמת ניטאָ קיין צײַט פֿאַר די אַלע רעליגיעזע און נאַציאָנאַלע קאָנפֿליקטן, וואָס די וועלט ברענט מיט זיי.