רוחניות

בײַ סאַטמער מיידל באַטײַט ראָש־השנה — האָניק און פּחד

Satmar Girl Remembers Rosh Hashona with Honey and Fear

פֿון פֿרימעט גאָלדבערגער (Forward)

אויב איר וווינט אין אַ ייִדישער געגנט ווי איך, הערט איר יעדן טאָג, במשך פֿונעם חודש פֿאַר ראָש־השנה, דאָס בלאָזן דעם שופֿר. דער קלאַנג דערמאָנט מיר תּמיד אין מײַנע קינדער־יאָרן אין קרית־יואל, ווען דער ריח פֿון פֿריש־געבאַקן האָניק־געבעקס האָט אַרויסגעשוועבט פֿון די אָפֿענע קיך־פֿענצטער, בעת מיר, מיידלעך, האָבן אַהיימשפּאַצירט פֿון שול, טראָגנדיק פֿלאַכע שיך און געדיכטע מאַרין־בלאָע זאָקן.

דער ריח פֿון האָניק איז געווען אַ סימן פֿון ראָש־השנה, תּשובֿה, קרעפּלעך, און נישט־אײַנגענעמע טעלעפֿאָן־שמועסן צו די חבֿרטעס, בעטנדיק מחילה פֿאַרן האָבן גערעדט לשון־הרע.

אַ חודש לאַנג פֿאַר די ימים־נוראים, האָט מײַן מאַמע, אַ בריה, אַלץ צוגעגרייט צום נײַעם יאָר: געפּוצט מיט אַלע כּוחות די יום־טובֿדיקע לײַכטער פֿאַר 12 ליכטלעך, געקאָכט און געבאַקן אָן אַ שיעור. צו־ביסלעך האָט זיך דער פֿרירער אין קעלער אָנגעפֿילט מיט האָניק־קיכעלעך און לאַנגע לעקעכן — צעשניטן אויף פֿערטלעך, און ענג פֿאַרפּאַקט אין פּלאַסטישע זעקלעך, כּדי די קליינע הענטעלעך זאָלן נישט קענען אַרײַנקריכן.

איך געדענק אויך דעם פּחד. מיר האָבן פֿאַרשטאַנען, אַז דער אייבערשטער וועט אונדז פֿאַרשרײַבן אָדער אין זײַן „ווײַסן בוך‟, אָדער אינעם „שוואַרצן‟. ער וועט מישפּטן יעדעס וואָרט, יעדע טוּונג פֿונעם פֿאַרגאַנגענעם יאָר — סײַ אונדזערע עוולות קעגן גוטע פֿרײַנד, סײַ די נישט־צניעותדיקע אַנטפּלעקונג פֿון אונדזער הויט ערגעץ־וווּ — כּדי צו באַשטימען ווער פֿון אונדז ס׳וועט לעבן, און ווער ס׳וועט שטאַרבן (און אויך — אויף וועלכן אופֿן ער אָדער זי וועט שטאַרבן).

אַ סך מיידלעך האָבן ערבֿ די ימים־נוראים געמאַכט האַרציקע נדרים וועגן צניעות: זיי וועלן, פֿון איצט אָן, טראָגן געדיכטערע זאָקן; זיי וועלן קיין מאָל נישט טראָגן קיין אויגן־קאָסמעטיק; זיי וועלן פֿאַרלענגערן די קליידער. איך אַליין האָב זיך צוגעזאָגט, אַז איך וועל זיך נישט אָנטאָן אַזוינע מאָדישע קליידער ווי מײַנע עלטערע שוועסטער טראָגן.

שעהען פֿאַרן ליכט־בענטשן ערבֿ־ראָש־השנה האָט כּסדר געקלונגען דער טעלעפֿאָן. מומעס, שוועסטערקינדער, שכנטעס און גוטע פֿרײַנד האָבן טעלעפֿאָנירט מײַן מאַמען, כּדי איר צו ווינטשן אַ גוט געבענטשט יאָר.

נאָכן ליכט־בענטשן, זענען די גאַסן פֿון אונדזער דערפֿל געוואָרן פֿול מיט משפּחות, וואָס גייען עסן בײַ דער מאַמען אָדער בײַ דער שוויגער. מײַנע חתונה־געהאַטע ברידער און שוועסער זענען געקומען צו אונדז מיט זייערע חנעוודיקע קינדערלעך, אַלע אָנגעטאָן אין די זעלבע יום־טובֿדיקע קליידער.

די שטימונג איז געווען אַ לעבעדיקע, און דאָך — אַן ערנסטע. דאָס איז געווען דער איינציקער טאָג פֿון אַ גאַנץ יאָר, וואָס איך האָב עפֿנטלעך אַרויסגעוויזן ליבשאַפֿט צום טאַטן. ווי אונדזער מינהג איז, האָב איך אים געבענטשט, און לײַכט געקושט זײַן האַנט, און ער האָט אָנגענומען מײַן הענטל און מיך געבענטשט, קוקנדיק אויף מיר מיט וואַרעמקייט — נישט קיין גרינגע זאַך פֿאַר אים.

דעם צווייטן אינדערפֿרי האָבן מיר זיך אַלע אויפֿגעוועקט פֿאַרטאָג, כּדי צו צעטומלען דעם שׂטן. אַז מע פֿאַרשלאָפֿט קאָן מען דאָך, חלילה, פֿאַרפֿעלן דעם הימלישן מישפּט, און קיינער האָט נישט געוואָלט ריזיקירן מיט אַזאַ זאַך. די מיידלעך זענען געבליבן אין דער היים און געהיט די פּיצעלעך, ווײַל מע האָט אונדז געזאָגט, אַז די מאַמעס מוזן גיין אין שיל. האָב איך געגעבן די קינדערלעך האָניק־לעקעך און געביטן די ווינדעלעך פֿון די עופֿעלעך. דערנאָך האָב איך זיי אַלע אַרויסגעפֿירט אין דרויסן. בשעת זיי האָבן זיך געשפּילט, האָב איך זיך געקערט אויף מיזרח און, האַלטנדיק אַ מחזורל אין דער האַנט, זיך פֿאַרקערעוועט אויף מיזרח, און שטייענדיק, געדאַוונט און זיך געשלאָגן על־חטא; אַזוי ווי ייִדן איבער דער וועלט, האָב איך תּשובֿה געטאָן פֿאַר פֿאַרשיידענע זינד — אַ טייל, וואָס איך בין יענץ יאָר טאַקע באַגאַנגען, און אַנדערע — וואָס איך בין נישט באַגאַנגען.

מײַן לעבן הײַנט איז נישט ווי אַמאָל. ראָש־השנה באַטײַט נאָך אַלץ האָניק און ברכות, אָבער יענער טיפֿער פּחד פֿאַרן אייבערשטן איז שוין אַוועק. מיר איז ליבער זיך צו פֿרייען מיטן נײַעם יאָר, איידער זיך צו שרעקן פֿאַר אים.