ישׂראל, מיטל־מיזרח

הויכע סטאַנדאַרטן

High Standards

פֿון עמיל קאַלין

לכתּחילה האָב איך זיך נישט געקליבן צו שרײַבן וועגן דעם „מילקי־שטורעם‟, וואָס בושעוועט בײַ אונדז שוין איבער אַ וואָך. וואָס דאַרף מען דאָ שרײַבן? אין דער הײַנטיקער וועלט, טרעפֿט זיך גאָר נישט זעלטן, אַז מענטשן פֿון אַלערליי מדינות און פֿעלקער קלײַבן זיך אַריבער אין דעם גלאָבאַלן דאָרף פֿון איין ליקל אין אַן אַנדערן. מע פֿאַרלאָזט ישׂראל? אַ גרויסע מעשׂה! זאָל זיי ווויל באַקומען.

און דאָך, האָט מיך אַ ווערעמל געהריזשעט אין די געדערעם, און נישט געלאָזט צו רו; דער רוף פֿון אַ גרופּע ישׂראלים, וואָס לעבט אין בערלין און וואָס איז לכאורה אַרויסגעקומען ווי אַ פּראָטעסט, עס זאָלן קיין בערלין קומען צו פֿאָרן דרײַ הונדערט טויזנט ישׂראלים, זעט מיר אויס ווי אידיאָטישקייט.

טאַקע? קיין בערלין ווילט זיך זיי אונדז אַראָפּברענגען, ווי גאָרנישט איז אין דער געשיכטע נישט געשען… בלויז זיבעציק יאָר זענען אַוועק זינט דעם חורבן, אָדער בעסער געזאָגט, זיך אַנטפּלעקט פֿאַר אונדז מיט דעם גאַנצן כּוח פֿון זײַן האָר-שטעליקן שוידער.

אָבער פֿאַר די זין און טעכטער פֿון די נײַ-ייִדן, דעם ערשטן דור פֿון הי-געבוירענע סאַברעס, איז דער חורבן פֿאָרגעקומען „פֿון לאַנג‟, און האָט סײַ־ווי גאָר אַ ווײַטן שײַכות צו זיי גופֿא. זיי גייען גיכער אָן די פּרײַזן פֿון עסן. זיי האָבן אָפּגעזוכט דעם שטאַרקסטן אַרגומענט, פֿאַרוואָס ס׳איז בעסער צו לעבן אין דײַטשלאַנד איידער אין ישׂראל: דער פּודינג „מילקי‟, איז מערקווערדיק ביליקער. עס לעבט זיך בעסער. מע קומט אויס מיט אַ קלענערן געהאַלט ווי אין ישׂראל. בײַ זיי איז דאָס גענוג צו באַקרוינען דײַטשלאַנד ווי אַ גן-עדן.

דעם אמת צו זאָגן, אַז מע וואָלט מיר אויפֿגעוויזן באותות־ומופֿתים, אַז אין בערלין קאָן מען אַרײַנגיין אין סופּערמאַרקעט און אַרויסגיין מיט פֿולע זעק אָן אַן אָפּצאָל, וואָלט איך אַפֿילו נישט געטאָן דעם מינדסטן טראַכט אײַנצופּאַקן מײַנע וואַליזקעס און לויפֿן נאָך אַ בילעט אַהינצו.

בײַ מיר — דײַטשלאַנד בפֿרט און מערבֿ-אייראָפּע בכלל — שטייען מײַלן ווײַט פֿונעם „גן-עדן‟. האָב איך אַ טראַכט געטאָן, וואָס מיינט עס טאַקע, אַ גן-עדן? הויכע לעבנס-סטאַנדאַרטן? נידעריקע פּרײַזן? אויף די קשיות וועל איך ענטפֿערן מיט אַ מעשׂה, ווי ס׳איז די טבֿע בײַ די חסידים:

אַ מאָל, אַ מאָל בין איך געווען אויפֿן מערבֿ-ברעג, נישט דאָ בײַ די שכנים, נאָר דאָרט, בגלות אַמעריקע, וווּ די יבשה טרעט אָפּ דעם פּאַציפֿישן אָקעאַן. מײַן גאַסט-געבער איז געווען אַ געוועזענער ישׂראלי, וואָס לעבט אין אַמעריקע אַ קיימא-לן פֿון פֿופֿצן יאָר. פֿון דעם מאָמענט אָן, וואָס איך האָב געשטעלט די ערשטע טריט אויפֿן אַמעריקאַנער באָדן, האָט מײַן חבֿר געהאַלטן אין איין לויבן זײַן נײַעם וווין-אָרט:

„דער וועטער — אויסגעצייכנט, נישט צו הייס, נישט צו קאַלט. אין ישׂראל שטייען היצן — משוגע צו ווערן, די חמימות ציִען אַרויס דאָס חיות, און די רעגנס? זיי צעגיסן זיך דאָך, ווי אַ מבול. דאָ, האָסטו נאָר לײַכטע רעגנס, זיי ווישן אָפּ דאָס ביסל שטויב פֿון דײַן אויטאָ. דער טראַפֿיק? ער פֿליסט ממש, מע זיצט נישט שעהען לאַנג אינעם אויטאָ אין די פּקקים. די גאַסן? גוט ברוקירט און ברייט. ביסט געקומען אין אַ גן-עדן‟ — האָט ער מיר פֿײַערלעך געמאָלדן און דערזעענדיק, אַז כ‘צי מיט די אַקסלען, צוגעגעבן: — דו פֿאַרשטייסט נאָך נישט, וואַרט, וואַרט, וועסטו אַליין געווויר ווערן‟.

יעדע פּאָזיטיווע זאַך האָט ער גערופֿן „הויכער לעבנס-סטאַנדאַרט‟. איך האָב געהערט און געהערט און טאַקע — ער האָט נישט געזאָגט קיין ליגן: דער וועטער איז אויסגעצייכנט, די שאָסייען — נײַע, ברוקירט מיט אַ גלאַנץ, פֿרישער אַספֿאַלט, די אויטאָס — בלישטשען, די ביימער — גרינער.

איז געקומען שבת, האָט ער מיך אײַנגעלאַדן צו אים צו פּראַווען אַ סעודהלע מיט זײַן פֿרוי און טאָכטער. ער האָט אַרויפֿגעלייגט אויף מײַן קאָפּ אַ צעקנייטשטע יאַרמלקע און גענומען האַלב מורמלען, האַלב זינגען: „שלום עליכם מלאכי השרת…‟ — די טאָכטער האָט אויסגעזען אַ קאַפּעלע פֿאַרלוירן. זי האָט געוואָלט קוקן „טי-ווי‟. ביידע עלטערן זענען זי, נעבעך, באַפֿאַלן: „איצט זיצט מען און מע עסט די שבתדיקע סעודה מיט אַלעמען, מע האָט אַ גאַסט פֿון ישׂראל; ׳טי-ווי׳ איז שטרענג פֿאַרבאָטן, אַזוי זענען די כּללים אין שטוב.‟

דער טאַטע האָט שטאָלצירט מיט זײַן טאָכטער: „זי גייט אין אַ ׳קעמפּ׳ פֿון חב”ד זומערצײַט. בײַ זיי איז ייִדישקייט — ייִדישקייט.‟ די מאַמע האָט צוגעגעבן, אַז דאָס מיידעלע גייט אין „פּאַבליק-סקול‟ און נייטיקט זיך אַ מאָל אין אַ „ייִדישער אײַנשפּריצונג‟. די עלטערן האָבן ווײַטער געזונגען, אײַנגעלאַדן די מלאכים צו זיך, און די טאָכטער האָט זיך געשפּילט מיטן גאָפּל, געקראַצט מיט אים דעם טעלער — קעגן דעם האָט מען דערווײַל נישט קיין געזעץ.

נאָכן זינגען איז געקומען צום רעדן; דער שמועס איז אַוועק אויף כּלערליי סטעזשקעס. אַז מע האָט דערלאַנגט צום טיש דאָס פֿלייש, האָבן נישט אויסגעפֿעלט קיין שבֿחים, און די באַלעבאָסטע האָט זיך אַזש פֿאַררייטלט אין גאַנצן. זי האָט מיר געגעבן צו פֿאַרשטיין, אַז דאָס וואָס איך האָבן אין טעלער, איז גאָלד, און נישט פֿלייש. יעדע וואָך שלעפּט זי זיך ערגעץ אין עק-שטאָט, וווּ עס געפֿינט זיך אַ סופּערמאַרקעט, וואָס פֿאַרקויפֿט כּשר פֿלייש. עס טרעפֿט זיך, אַז זי קומט, און מע האָט שוין צו יענער צײַט אויסגעליידיקט די פּאָליצעס מיטן כּשרן פֿלייש. וואָס טוט זי? אַ צווייט מאָל קויפֿט זי אײַן אַזוי פֿיל פֿלייש, אַז נאָר מיט גרינע ווערעם אין בויך פֿאַרמאַכט מען דאָס טירל פֿון דעם אײַז-קאַסטן…

איך מוז מודה זײַן, אַז עס האָט זיך אַרויסגעכאַפּט בײַ מיר אַ שמייכל. האָב עס שוין געמוזט פֿאַרטײַטשן: „איך דאַרף זיך שלעפּן אַזש ביזן ראָג פֿון מײַן גאַס, כ׳זאָל דאָרט קריגן כּשר פֿלייש ביז איבערן מויל!‟

וואָס זאָל איך אײַך זאָגן… מעגלעך, אַז אין דײַטשלאַנד איז דער „מילקי‟־פּודינג זיסער, און אין אַמעריקע איז דאָס כּשר פֿלייש פֿון דער העכסטער השגחה. איך האַלט זיך אָבער בײַם אַלטן ווערטל: אומעטום איז גוט, און אין דער היים איז דער כריין זיסער.