פּוטין און פּילסודסקי

Putin and Pilsudski

יוזעף פּילסודסקי (רעכטס) און וולאַדימיר פּוטין
יוזעף פּילסודסקי (רעכטס) און וולאַדימיר פּוטין

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published November 19, 2014, issue of December 05, 2014.

די הײַנטיקע פּױלישע און ליטװישע רעגירונגען זײַנען צװישן די סאַמע שאַרפֿסטע קריטיקער פֿון דער רוסישער אַגרעסיע קעגן אוקראַיִנע אין דאָנבאַס. די ניט־אָנערקענטע „רעפּובליקן‟ אין דאָנעצק, לוגאַנסק און אַ פּאָר שכנישע שטעט זײַנען, אַװדאי, אַ גרױסע סכּנה פֿאַרן שלום און סטאַבילקײט אין אײראָפּע; און זײ װאָלטן זיך ניט באַװיזן אָן דער דירעקטער מיליטערישער, פּאָליטישער און עקאָנאָמישער שטיצע מצד רוסלאַנד. טױזנטער מענטשן זײַנען שױן אומגעקומען אין דעם דאָזיקן קאָנפֿליקט, און מען זעט לעת־עתּה ניט קײן אױסװעג, כּל–זמן רוסלאַנד האַלט אונטער די סעפּאַראַטיסטישע כּוחות.

אָבער עס קען זײַן באַלערנדיק אַ קוק צו טאָן אין דער געשיכטע, בפֿרט אויף דעם פּאָליטישן און מיליטערישן מצבֿ, װאָס האָט זיך געשאַפֿן אין מיזרח־אײראָפּע נאָך דער ערשטער װעלט־מלחמה. דאָס דײַטשישע מיליטער האָט פֿאַרלאָזט די טעריטאָריע פֿון דער הײַנטיקער ליטע, אוקראַיִנע אין פּױלן צום סוף 1918, און עס האָבן גלײַך אױסגעבראָכן מלחמות צװישן פֿאַרשידענע פֿעלקער, װאָס האָבן געשטרעבט צו פֿאַרנעמען װאָס מער טעריטאָריעס פֿאַר זײערע נײַע מדינות. דאָס איז געװען אַ פּועל־יוצא פֿון דער ירידה פֿון גרױסע אימפּעריעס, װאָס האָבן ביז דאַן דאָמינירט אין דעם דאָזיקן רעגיאָן. װען ס׳איז געשען דער קראַך פֿונעם סאָװעטן־פֿאַרבאַנד אין 1991, האָט זיך דער דאָזיקער פּראָצעס אָפּגעשטעלט אױף אַ פּאָר צענדליק יאָר, ביז דעם הײַיאָריקן פֿרילינג.

די מעשׂה מיט די פֿריש־געבאַקענע דאָנעצקער און לוגאַנסקער „רעפּובליקן‟ איז זײער ענלעך אױף דער געשיכטע פֿון „מיטל–ליטע‟, אַ כּמו־אומאָפּהענגיקער מלוכה, װאָס האָט עקזיסטירט אין װילנער קאַנט במשך פֿון 18 חדשים צװישן 1920 און 1922. די דאָזיקע „מדינה‟ האָט זיך באַװיזן אױף דער מאַפּע נאָך דעם, װי די פּאָליאַקן האָבן מנצח געװען די רױטע אַרמײ אונטער װאַרשע.

לױטן שלום־אָפּמאַך מיט דער נײַער ליטװישער רעפּובליק האָט פּױלן אָנערקענט װילנע װי אַ טײל פֿון ליטע; אָבער דאָס האָט ניט גענוג רעאַליזירט דעם חלום־באַרגיף פֿון גרױס–פּױלן. ד״ר יעקבֿ װיגאָדסקי, דער דעמאָלטיקער ראָש פֿון דער װילנער ייִדישער קהילה, דערקלערט אין זײַנע זכרונות: „אײנער פֿון די עיקר־צילן, װעלכע די פּױלישע פּאָליטיק האָט זיך געשטעלט בנוגע ליטע, איז געװען דאָס שטרעבן, פֿאַר יעדן מקח און ניט אָפּשטעלנדיק זיך פֿאַר די גרעסטע קרבנות, צו מאַכן אױף װעלכן עס איז אופֿן ליטע אָפּהענגיק פֿון פּױלן. […] װײַטער פֿלעגן נאָך די פּױלישע פּאָליטיקער שטענדיק באַטראַכטן די אַסימילאַציע פֿון דעם ליטװישן (װײַסרוסישן) פֿאָלק װי זײער ׳היסטאָרישע מיסיע׳.‟

די „צװײטע‟ פּױלישע רעפּובליק, װאָס איז אױפֿגעקומען נאָך דער ערשטער װעלט־מלחמה, האָט זיך געשניטן אױף אַ רעגיאָנאַלער סופּערמאַכט מיט אַ היסטאָרישן „שליחות‟ אַרײַנצוברענגען אַלע אַרומיקע פֿעלקער אונטערן דאַך פֿון דער פּױלישער קולטור, פּונקט אַזױ װי רוסלאַנד הײַנט סטאַרעט זיך צו בױען אַן אײגענע „רוסישע װעלט‟, מחוץ די גרענעצן פֿון דער רוסישער פֿעדעראַציע.

כּדי דורכצופֿירן אַזאַ אַגרעסיװע פּאָליטיק, מוז מען זיך באַנוצן מיט אַגרעסיװע מיטלען. יוזעף פּילסודסקי, דער ראָש פֿון דער פּױלישער סאָציאַליסטישער פּאַרטײ, האָט בדעה געהאַט צו שאַפֿן אַ גרױסע פֿעדעראַטיװע גרױס־פּױלישע מלוכה, װאָס זאָל אַרײַננעמען ליטע, װײַסרוסלאַנד און אוקראַיִנע. אין דער ווירקלעכקייט איז פּילסודסקי געװען, אַ „גרױסער אָנהענגער פֿון שאַפֿן ׳געשעענע פֿאַקטן׳‟, ווי וויגאָדסקי האָט עס באַטאָנט. פֿאַרווירקלעכט זײַן פּראָגראַם האָט פּילסודסקי אױף אַזאַ אופֿן: „ער האָט געהײסן אײנעם פֿון זײַנע מקורבֿים, דעם גענעראַל זשעליגאָװסקי, ער זאָל װערן ׳װידערשפּעניק׳ קעגן אים און קעגן דער גאַנצער פּױלישער אַרמײ, און זאָל זיך אַװעקלאָזן מיט אַ פּאָר דיװיזיעס פֿאַרנעמען װילנע. אין דעם דאָזיקן חייל האָט מען אַרײַנגענומען אַ פּאָר הונדערט אָפֿיצירן און סאָלדאַטן תּושבֿים פֿון װילנער קאַנט, כּדי צו קענען זאָגן, אַז דער גאַנצער חײל באַשטײט פֿון װילנער תּושבֿים, װעלכע זענען כּלומרשט מלא־כּעס אױף דעם ליטװיש־באָלשעװיסטישן שלום־אָפּמאַך פֿון דעם 12טן יולי 1920, װעלכער האָט איבערגעגעבן װילנע צו ליטע ׳קעגן זײער רצון און ניט רעכענענדיק זיך מיט די אַלײן־באַשטימונגס־רעכט פֿון דער אָרטיקער באַפֿעלקערונג׳.‟ און פּונקט דעם זעלבן תּירוץ רוקט הײַנט אַרױס פּוטין, כּדי צו באַרעכטיקן דאָס פֿאַרכאַפּן קרים און די אינטערװענץ אין מיזרח־אוקראַיִנע.

גענעראַל זשעליגאָװסקי מיט זײַן חײל האָט פֿאַרנומען װילנער קאַנט און דערקלערט די דאָזיקע געגנט פֿאַר אַן אומאָפּהענגיקע מלוכה „מיטל־ליטע‟, װאָס האָט כּלומרשט גאָר ניט געהאַט צו טאָן מיט פּױלן. אין דער אמתן אָבער איז „מיטל–ליטע‟ געװען אין גאַנצן געשטיצט פֿון װאַרשע. אין 18 חדשים אַרום האָט זשעליגאָװסקי אָרגאַניזירט אַ רעפֿערענדום, װאָס האָט גוטגעהײסן דאָס אַרײַנגײן אינעם באַשטאַנד פֿון פּױלן. אמת, האָט די ניט־פּױלישע באַפֿעקערונג לרובֿ בױקאָטירט דעם דאָזיקן רעפֿערענדום.

סאָװעט־רוסלאַנד האָט דעם דאָזיקן אַקט ניט אָנערקענט, און פֿאָרמעל געהאַלטן װילנע פֿאַר דער לעגאַלער הױפּטשטאָט פֿון דער ליטװישער רעפּובליק. אין 1939 איז װילנער קאַנט אָפּגעגעבן געװאָרן צו ליטע לױטן אָפּמאַך צװישן מאָלאָטאָװ און ריבענטראָפּ, מיט אַ תּנאי, אַז די רױטע אַרמײ זאָל קאָנען מאַכן אין ליטע מיליטערישע באַזעס. אין אַ יאָר אַרום האָט דער סאָװעטן־פֿאַרבאַנד טאַקע פֿאַרכאַפּט די גאַנצע ליטע, אין אײנעם מיט די צװײ אַנדערע באַלטישע רעפּובליקן — לעטלאַנד און עסטלאַנד.

װאָס קאָן מען לערנען פֿון דער דאָזיקער געשיכטע? קודם־כּל, אַז די קלײנע לאָקאַלע קאָנפֿליקטן קאָנען גורם זײַן װעלט־מלחמות. צװײטנס, אַז די „גרױסע מאַכט‟, אין יענער צײַט ענגלאַנד און פֿראַנקרײַך, הײַנט אַמעריקע און דער אײראָפּעיִשער פֿאַרבאַנד, האָבן ניט קײן חשק זיך אַרײַנצומישן אין „שכנישע מחלקות‟ אין די װײַטע װינקלען פֿון אײראָפּע, האָפֿנדיק, אַז אַזױ אָדער אַנדערש װעט זיך אַלץ אױססדרן. און דריטנס, אַז הײַנט־צו־טאָג קאָן מען אָפּהיטן פּאָליטישע סטאַבילקײט בלױז אױף פֿעסטע לעגאַלע יסודוס. פּױלן האָט באַקומען װילנער קאַנט דורך דעם שאַפֿן „געשעענע פֿאַקטן‟, אָבער סוף־כּל־סוף, פֿאַרלױרן די געגנט.