קאָלומניסטן

ליכט אױפֿן כמאַרנעם הימל

Ray of Light in a Cloudy Sky

פֿון מיכאל פֿעלזענבאום

מיט גאָטס הילף האָבן מיר דערלעבט ביז חנוכּה און עס װילט זיך טראַכטן װעגן דער אײביקער ליכטיקײט, נאָר די קעגנװאַרט לאָזט ניט שלאָפֿן, די צוקונפֿט אַנטױשט און דער עבֿר איז אומקלאָרער װי די קעגנװאַרט מיט דער צוקונפֿט צוזאַמען. חוץ פֿון דעם, גיט דער נודנער רעגן אױך ניט צו קײן פֿרײד. און אין דעם־אָ בולטן קאָנטראַסט צװישן „עס װילט זיך און עס מאַכט זיך‟ שטעקט אַ שטיקל ישׂראלדיקע ממשותדיקײט, — באמת, דער מצבֿ איז ניט קײן פֿידלדיקער, נאָר מע דאַרף אַרױסברענגען אױף דער װעלט כאָטש אַ ביסעלע הײמישער ליכטיקײט.

בעת אַזאַ לאַנגן, כמורנעם ערבֿ־חנוכּה־אָװנט איז ניטאָ קײן בעסערע זאַך װי צו כאַפּן אַ שמועס מיט דער פֿרױ. זי, װי עס פֿירט זיך בײַ די ייִדן, איז קליגער פֿון איר מאַן. זאָגט זי מיר, — מאָרגן װעט זײַן אַ ביסל שװערער װי נעכטן, אָבער אַ גאַנצן יום־טובֿ װעט זײַן אַ שײנער דרױסן, און ס’װעט דיר שױן פֿרײלעכער װערן אױפֿן האַרצן. און בכלל, זאָגט זי בײַ דער שװעל אין איר צימער, — זעץ זיך אַנידער שרײַבן, דערמאָן זיך אין דײַנע גוטע פֿרײַנד, און דאַן װעסטו ניט טראַכטן װעגן די נאַרישע קרענק. האָסט דאָך געהאַט אַן אײַזערנעם מזל צו האָבן אַזעלכע גרױסע לערער און פֿרײַנד. װיל איך איר זאָגן, — אַ דאַנק, מײַן טײַערע, דו װײסט דאָך, עס שטײט געשריבן, — מצאת אשה מצאת טובֿ, און רש’י מאַכט, — די פֿרױ װעט ראַטעװען די… נו, יאָ, מע קען שױן רעדן צו דער טיר…

די טיר פֿאַרמאַכט זיך, ממש װי אַן אורטײל, און איך בלײַב אײנער אַלײן אַנטקעגן איבער דער שלאָפֿלאָזער נאַכט, דער פֿאַרנעפּלטער צוקונפֿט און דער זיכערער, װי אַ מצבֿה, פֿאַרגאַנגענהײט. און עס הײבט זיך אָן… ממש אַ טעאַטער. איך בלעטער איבער אַ פּאָר אָנגעקומענע בריװ, און אָט, אַ צװײטער מענטש זאָגט מיר פּונקט דאָס, װאָס מיט אַ מינוט צוריק האָט מיר צוגעטײלט מײַן פֿרױ. באָריס סאַנדלער שרײַבט מיר, — מישע, האָסט אַן אױסטערליש מזל… האָ־פּאַ… דאָס איז שױן ערנסט, װײַל, דװקא ער, באָריס סאַנדלער, איז געװען מײַן סנדק־און־קװאָטער אין דער ייִדישער ליטעראַטור. און אַזאַ מענטש װײסט שױן װאָס ער רעדט.

אָבער, אַ נאַכט איז דאָך אַ נאַכט, און די װיזיעס, װי די ליכטעלעך אױפֿן װאַסער, שװימען אַרײַן אינעם צימער אָן אַ פֿרעג טאָן אַ דערלױבעניש צו קומען. און די ליכטעלעך פֿאַרטראָגן מיך העט װײַט, אין אַ צעבױגן כאַטקעלע מיט די פֿענצטער צום הױף. די באָבע מילכּה, אַ ליכטיקן גן־עדן זאָל זי האָבן, לערנט מיך װי אַזױ מאַכט מען די חנוכּה־ליכט, — אָט, ייִנגעלע, קוק, אין דער לינקער האַנט נעמסטו אַ קאַרטאָפֿליע, אין דער רעכטער האַנט אַ גרױסן מעסער און דו צעשנײַדסט די קאַרטאָפֿליע אױף צװײ. זעסט? איצט נעמסטו אַ לעפֿל און מאַכסט אין דער קאַרטאָפֿליע אַ קײַלעכדיק גריבל. אינעם גריבל דאַרף מען אָנגיסן אַ ביסל בױמל. נאָך דעם נעמסטו אַ בלעכל און מאַכסט אין אים אַ לעכל. אינעם לעכל ציסטו אַרײַן אַ גראָבן פֿאָדעם און מיט דעם דעקסטו צו די קאַרטאָפֿליע פֿון אױבן. שױן, דאָס חנוכּה־ליכטל איז פֿאַרטיק. אָבער דאָס איז נאָך ניט אַלץ. דאָס װיכטיקסטע איז, אַז דאָס ליכטל דאַרפֿסטו אַרױפֿשטעלן אױפֿן פֿענצטערברעט, — די מענטשן זאָלן זען, אַז מיר ברענגען דער װעלט אַ ביסל פֿון אונדזער װאַרעמקײט און ליכטיקײט.

און אָט, עס שװימען אינעם צימער אַרײַן די בילדער פֿון אַ שײנעם ערבֿ־חנוכּה־אָװנט בײַ די סאַנדלערס אין קעשענעװ. בײַם טיש, װי תּמיד, איז פֿרײלעך און ליכטיק, עס הערשט דאָס ייִדישע װאָרט. יחיאל שרײַבמאַן מיט זײַן לעבעדיקער קמיע, מאַרינע… דער עלעגאַנטער משה לעמסטער… און אָט… גאָטעניו, דאָס איז דאָך די שײַנענדיקע שירע, שירע גאָרשמאַן. זי פֿאַרמאַכט די אױגן און הײבט אָן רעדן־שרײַבן… רבונו־של־עולם, מע קען משוגע װערן… איר סטיל, דער אופֿן פֿון שאַפֿן גלײַך אױפֿן אָרט, — עס האָט זיך געדאַכט, אַז זי קריגט אַרױס די לעבעדיקע געשטאַלטן פֿון דער לופֿטן, װי אַ כּישוף־מאַכערין. און אױב דאָס איז נאָך ניט גענוג, טאָ װיל איך צוגעבן נאָך אַ פּרט, — שירע האָט געדענקט אױף אױסנװײניק אַלע אירע װערק, אַלע. זי איז קײן מאָל ניט געװען מיד און קאַרג צו שענקען אַ ביסל ליכטיקײט פֿון יענעם פֿײַער, װאָס האָט געבושעװעט אין איר נשמה, און קײן מאָל ניט פֿאַרגעסן צו באַלײַכטן יענעמס האַרץ מיט די שורות פֿון אָשר שװאַרצמאַנס אַ ליד:

אַ שטראַל פֿון דער זון האָט אַ כװאַליע געקושט
מיט ליפּן פֿון רײנעם גינגאָלד…
אַ שפּרונג האָט די כװאַליע געטאָן, װי צעמישט,
און לעבן שױן מער ניט געװאָלט…
… ער איז געקומען אין דער שװערסטער תּקופֿה פֿון מײַן לעבן. געקומען אומגעריכט, אָבער פּונקט אַזױ װי נאָר ער האָט עס געקענט טאָן, מיט אײן „זעץ‟ און — אױף אײביק. דעם אמת געזאָגט, הײַנט פֿעלט ער מיר זײער.

… איך בין געשטאַנען מיט אײן פֿוס אױף דער בעסטער פֿון די װעלטן, — ניט געקענט שרײַבן, ניט געװאָלט קײנעם זען. פּלוצעם צעקלונגט זיך דער טעלעפֿאָן און פֿון דער צװײטער זײַט דערהער איך אַ שטיל, הײזעריק קול, — מישע? פֿעלזענבאַום? יאָ. מײַן נאָמען איז מישע לעװ. איר קענט אַזאַ נאָמען? װאָס הײסט, צי איך קען אײַך? זיכער, אַז איך געדענק אײַך. גוט, איך װױן אין רחובֿות. אפֿשר אַ מאָל װעט איר זיך אַרײַנכאַפּן צו מיר, װעלן מיר כאַפּן אַ שמועס. מיט פֿאַרגעניגן, איך אַרבעט דאָך אין רחובֿות…

אַ װאָרט אַהער, אַ װאָרט אַהין… מיט אײן װאָרט, אין משך פֿון פֿיר אָדער פֿינף יאָר פֿלעגן מיר זיך טרעפֿן יעדן אין דער פֿרי לעבן זײַן הױז, און ער איז שטיל געזעסן לעבן מיר און געלײענט דאָס, װאָס איך האָב אָנגעשריבן בײַ נאַכט. נאָך דעם פֿלעגט ער אַװעקלײגן זײַן שװערע האַנט אױף מײַנער און… אַזאַ לױטער פּנים האָב איך מײַן לעבן ניט געזען, — מישע, עס איז געװען כּדאַי אױפֿצושטײן אַזױ פֿרי. און איצט לאָמיר אָנהײבן אַרבעטן… און ער האָט מיך געלערנט. שטיל, אָן כּוח, מיט אַ סך געדולד, און דער עיקר — מיט דער ליכטיקײט פֿון זײַן נשמה. איך, פֿון מײַן זײַט, האָב אים אױסגעלערנט נאָר אײן זאַך, — װי אַזױ מאַכט מען אַ חנוכּה־ליכט פֿון אַ קאַרטאָפֿליע.

אַ נאַכט, אַפֿילו די לאַנגע װינטערנאַכט, צעלײַכט זיך מיט די נשמה־ליכטלעך. מע דאַרף נאָר האָבן אַן אױסטערליש מזל און אַ קוק טאָן אין אַ ריכטיקן פֿענצטער.