פּובליציסטיק

דוד קאַץ קעגן דעם ייִוואָ

Dovid Katz vs. YIVO

פֿון גענאַדי עסטרײַך

די פֿאַרגאַנגענע פֿיר חדשים האָב איך פֿאַרבראַכט אין ייִוואָ, טראָגנדיק דעם טיטל פֿון אַ גאַסט־פּראָפֿעסאָר. איך פֿאַרברענג בכלל אַ סך צײַט אין דעם אינסטיטוט, מיט אַ טיטל אָדער אָן אַ טיטל. קיין בעסער, קיין רײַכער (כ’מיין ניט געלט, נאָר ביכער און אַרכיוון־דאָקומענטן) אָרט פֿאַר ייִדישע שטודיעס איז מיר ניט באַקאַנט. שוין אָפּגעשמועסט, אַז מיט אייניקע מיטאַרבעטער בין איך באַקאַנט אין משך פֿון אַ יאָר צוואַנציק צי אַפֿילו מער. דאָס איז אַ קאָלעקטיוו פֿון זייער סימפּאַטישע מענטשן, וואָס זײַנען איבערגעגעבן זייער אַרבעט, מענטשן וואָס העלפֿן דיר צו געפֿינען די נייטיקע אַקאַדעמישע סחורה און צו אַרבעטן מיט איר. הקיצור, איך מאַך ניט קיין סוד פֿון מײַנע סימפּאַטיעס צו ייִוואָ.

דערפֿאַר האָט מיך פּשוט שאָקירט דער אַרטיקל Just About Yiddish? The Real Story Behind this Week’s YIVO Banquet in New York, וואָס מע קען לייענען אויפֿן וועבזײַטל פֿון The Algemeiner. דער מחבר פֿון דעם פּאַסקוויל (קיין אַנדער וואָרט צו באַשרײַבן דעם אַרטיקל קומט ניט אין קאָפּ) איז ד״ר דוד קאַץ, וואָס האָט זיך אַ מאָל געשניטן אויף אַ נײַעם מאַקס ווײַנרײַך, אָבער שפּעטער איז ער אין גאַנצן אַראָפּ פֿון דעם אַקאַדעמישן דרך און, נאָך יאָרן פֿון ליטעראַרישע און אַנטראָפּאָלאַגישע זוכענישן, האָט ער אויסגעקליבן פֿאַר זיך די ראָלע פֿון דעם הויפּט־קעמפֿער קעגן דער ליטווישער רעגירונג. אין דער אמתן, טרײַב איך דאָ איבער. דער הויפּט־קעגנער איז, פֿאַרשטייט זיך, וולאַדימיר פּוטינס רעזשים. ערגעץ דערנאָך גייט שוין ד״ר דוד קאַץ. 

ס’איז גאָר ניט קיין צופֿאַל, וואָס דער „אַלגעמיינער‟ אַרטיקל פֿון דוד קאַץ איז דורכגעזאַפּט מיט ליבע צו רוסלאַנד און שׂינאה צו אוקראַיִנע. אין דעם זין פֿאַלט עס צונויף מיט דעם צוגאַנג פֿון דעם חב”ד, וואָס הערט ניט אויף צו זינגען מה־יפֿית פֿאַר פּוטינען. אַזוי טוט, לכל־הפּחות, די מאָסקווער ליובוויטשער בראַנזשע. עס זעט אויס, אַז אין דער שוואַרץ־און־ווײַסער וועלט פֿון דוד קאַץ איז פּוטינס רוסלאַנד אַ המשך פֿון דעם העראָיִשן סאָוועטן־פֿאַרבאַנד, וואָס האָט באַפֿרײַט די וועלט פֿון פֿאַשיזם, בעת אוקראַיִנע און ליטע שטעלן מיט זיך פֿאָר אַ דירעקטן המשך פֿון די קאָלאַבאָראַטאָרישע כּוחות. ער ווייסט, אַ פּנים, ניט אַז, למשל, אין דער רויטער אַרמיי, וואָס האָט מיט זיבעציק יאָר צוריק באַפֿרײַט אייראָפּע, איז יעדער דריטער זעלנער געווען אַן אוקראַיִנער. איך רעד שוין ניט וועגן דער רוסישער אַרמיי אין שפּיץ מיטן פֿאַררעטער וולאַסאָוו, כּלערליי קאָזאַקישע מיליטער־טיילן און אַנדערע רוסן, וועלכע האָבן צוזאַמען מיט די דײַטשן זיך געשלאָגט קעגן דער רויטער אַרמיי. 

אָבער ד״ר דוד קאַץ איז ניט קיין היסטאָריקער, אַפֿילו ווען עס קומט צום באַשרײַבן דעם ייִוואָ־אינסטיטוט. למשל, ער טענהט, אַז דער אינסטיטוט איז געשאַפֿן געוואָרן אין ווילנע ווי a private Jewish institution dedicated to the Yiddish language. ערשטנס, איז ייִוואָ געשאַפֿן געוואָרן אין בערלין און, ווי צירל קוזניץ האָט פּרטימדיק אויסגעפֿאָרשט אין דעם וואָגיקן בוך YIVO and the Making of Modern Jewish Culture, האָבן ס’רובֿ גרינדער פֿון דעם אינסטיטוט ניט געוואָלט, ער זאָל זיך באַזירן, חס־וחלילה, אין דער „פּראָווינציעלער שטאָט‟, ווילנע. און צווייטנס, אַז מע רעדט וועגן דעם ציל פֿונעם אינסטיטוט, איז עס געווען, קודם־כּל, ייִדישע וויסנשאַפֿט — אויף ייִדיש פֿאַרשטייט זיך.

אַ חוץ ריין פֿילאָלאָגישע פּראָיעקטן, האָט דער אינסטיטוט זיך באַשעפֿטיקט מיט געשיכטע, סטאַטיסטיק און עקאָנאַמיע. כאַראַקטעריש, אַז דער אינסטיטוט האָט אַפֿילו ניט אַרויסגעלאָזט קיין ווערטערבוך פֿון ייִדיש.

דוד קאַץ האָט אַלטע חשבונות מיטן ייִוואָ. יאָרן לאַנג האָט ער געפֿירט אַ מלחמה קעגן דעם ייִוואָ־אויסלייג, פֿאַרטיידיקט דעם „שטומען אַלף‟. איצט האָט זײַן קאַמף באַקומען אַ פּאָליטישע באַפֿאַרבונג, דהײַנו: ווי אַזוי קען דער ייִוואָ האָבן מגע־ומשׂא מיט דער ליטווישער רעגירונג און, בכלל, מיט ליטווישע מלוכישע אינסטיטוציעס? און דאָס איז „לאָגיש‟, אויב די רעגירונג איז טאַקע פּראָ־נאַציסטיש.

דערבײַ וויל ניט דוד קאַץ פֿאַרשטיין, אַז דווקא רוסלאַנד, און ניט ליטע צי אוקראַיִנע, שטעלט מיט זיך פֿאָר אַן ערנסטע, אמתע סכּנה פֿאַר אייראָפּע, פֿאַר דער גאָרער וועלט און פֿאַר דער אייגענער באַפֿעלקערונג. אַ סבֿרא, אַז קאַץ טראָגט זיך אַרום מיט אײַנגערעדטע מעשׂיות און סטערעאָטיפּן, וועלכע שפּיגלען ניט אָפּ דעם איצטיקן מצבֿ.

דאָס דערקלערט, בפֿרט, דעם פֿאַקט פֿון זײַן געוואַלדיקער איזאָלאַציע. זײַן „מלחמה‟ פֿירט ער פֿאַקטיש ווי אַן איינזאַמער וואָלף. איך מוז זיך מודה זײַן, אַז כ’האָב געפֿילט רחמנות בײַם לייענען דעם אַרטיקל, וואָס קלינגט צו מאָל ווי אַ וויי־געשריי, און אפֿשר דערפֿאַר איז ער אַזוי ניט־לאָגיש און ניט־היסטאָריש. 

אַגבֿ, ווען מע לייענט איבער דעם „אַלגעמיינעם‟ אַרטיקל, שאַפֿט זיך אַן אײַנדרוק, אַז דער מחבר קען ניט דעם ייִוואָ מוחל זײַל נאָך איין זאַך: דער אינסטיטוט געפֿינט זיך אין דעם לאַנד, וווּ דער פּרעזידענט איז באַראַק אָבאַמאַ. קאַץ באַשרײַבט די איצטיקע אַמעריקאַנער רעגירונג ווי אַ הייסער שטיצער פֿון די נעאָ־נאַציסטישע כּוחות אין ליטע. עס חידושט מיך, וואָס מע זעט ניט און מע הערט ניט דערווײַל כּ”צן אויף דעם טעלעוויזע־קאַנאַל „פֿאַקס‟.

אַזוי צי אַזוי, אָבער פֿאַר די פֿיר חדשים, וועלכע איך האָב פֿאַרבראַכט אין ייִוואָ, האָב איך ניט באַמערקט, מע זאָל דאָרטן זיך גרייטן צום איבערפּעקלען זיך, אַ שטייגער, קיין מאָסקווע. מע פֿירט אַ גרויסע אַרבעט און מע גרייט זיך אָפּמערקן דעם 90סטן יוביליי זינט די באַראַטונגען אין בערלין, פֿון וועלכע עס איז געבוירן געוואָרן דער דאָזיקער וויכטיקער ייִדישער אַקאַדעמישער צענטער.