גלײַכגילט צו דער שפּראַך־פּאָליציי

Ignoring the Language Police

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published December 24, 2014, issue of January 23, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

קאַפּיטלען אין האַלפּערינס בוך באַהאַנדלען פֿאַרשידענע ספֿערעס פֿון שפּראַך־באַנוץ: אין דער הײם און אױף דער גאַס, אין שול און דערציִונג, אין האַנדל און געשעפֿטן, אין משׂא־ומתן מיט דער קאָלאָניאַלער מאַכט, מיט די אַראַבער. דאָס זײַנען געװען די ספֿערעס פֿון קאָנטאַקט פֿון העברעיִש מיט פֿאַרשידענע אַנדערע שפּראַכן, און יעדע אײנע פֿון זײ האָט פֿאַרקערפּערט אַ געװיסע סכּנה פֿאַר דער אײנשפּראַכיקער העברעיִשער אוטאָפּיע. אַפֿילו אין תּל־אָבֿיבֿ איז עס געװען ניט מעגלעך צו קאָנטראָלירן, אױף װאָס פֿאַר אַ שפּראַך מען רעדט צװישן זיך אין דער הײם אָדער אױף דער גאַס. דער ציל פֿונעם ציוניסטישן פּראָיעקט איז געװען צו מאַכן פֿון לשון־קודש אַ לשון־חול, אָבער דװקא אין „חיי חולין‟ איז מען פֿאַרבליבן כּסדר געטרײַ די אַלטע גלות־שפּראַכן, ייִדיש, פּױליש, רוסיש, דײַטשיש. אַפֿילו חײם נחמן ביאַליק, דער לעבעדיקער סימבאָל פֿון דער הערבעיִשער קולטור, האָט אַמאָל „באַשמוצט‟ זײַן מױל מיט ייִדיש אין טאָג־טעגלעכע שמועסן.

די פֿרעמדע שפּראַכן האָבן װײַטער געלעבט, און ניט נאָר אין דער הײם. האַלפּערין דערמאָנט אַן אַנעקדאָט פֿון די 1940ער יאָרן װעגן אַ מאַמע און אַ זון אין אַ תּל־אָבֿיבֿער קאַפֿע. אױף דער װאַנט הענגט אַ שילד מיט קידוש־לבֿנה אותיות: „דבר עבֿרית!‟. דער זון דערקלערט דער מאַמען אין דײַטשיש, אַז דאָ מוז מען רעדן רק העברעיִש. „דאָס איז דאָך פֿאַר די סאַרװערס,‟ דערװידערט אים די מאַמע אױף דײַטשיש. זי קומט פֿון אײראָפּע און האַלט זיך העכער פֿון די אָרטיקע סאַרװערס, און אין אירע אױגן איז העברעיִש אַ „נידעריקע‟ שפּראַך פֿון דינערשאַפֿט. אַזאַ מין פֿאַרשפּרײטע באַציִונג איז געװען אַ האַרבע פּראָבלעם פֿאַר די קעמפֿער פֿאַר העברעיִש, װײַל דאָס האָט במילא אַנטפּלעקט די אָרעמקײט פֿון דער הערברעיִשער קולטור אין פֿאַרגלײַך מיט פֿרעמדע אײראָפּעיִשע מוסטערן. מען האָט אָרגאַניזירט פּראָטעסטן קעגן אײראָפּעיִשע און אַמעריקאַנער פֿילמען, אָבער באַזונדערס שאַרף האָט מען זיך געשלאָגן קעגן ייִדיש. אײניקע ציוניסטישע טוער האָבן אַפֿילו מורא געהאַט, אַז די בריטישע מאַכט װעט באַשליסן, אַז ייִדיש און ניט העברעיִש איז די אמתדיקע נאַציאָנאַלע ייִדישע שפּראַך און אָפּשאַפֿן דעם אָפֿיציעלן סטאַטוס פֿון העברעיִש.

שושנה פּערסיץ, די טאָכטער פֿונעם באַרימטן רוסיש־ייִדישן גבֿיר און העברעיִשן כּלל־טוער הילל זלאַטאָפּאָלסקי, האָט דערקלערט דעם מצבֿ פּראָסט־און־פּשוט אין אַ פּריװאַטן בריװ אין 1930: „אין דער שפּראַך־מלחמה איז די סכּנה ניט ענגליש אָדער דײַטשיש (הגם איך בין קעגן װאָסער ניט איז פֿרעמדער שפּראַך אינעם לאַנד), נאָר דװקא ׳זשאַרגאָן׳.‟ די ייִדישיסטן זײַנען אױך געװען קאַטעגאָריש. שמואל ניגער האָט זיך שאַרף אַנטקעגנגעשטעלט דער ציוניסטישער שפּראַך־פּאָליטיק: „זײ לערנען זיך אױס מאַכן אַן אָפּגאָט, אַן עבֿודה־זרה פֿון די אױסערלעכע סימנים פֿון דער נאַציאָנאַלער טראַדיציע. זײ װאַרפֿן אַװעק אירע קערנדלעך, איר תּוך, און מאַכן אַ פֿאָנע פֿון איר שאָלעכץ. זײ לערנען זיך דאָס, װאָס די ערגסטע לערער לערנען די קינדער אין די גױיִשע ׳קאַזיאָנע׳ שולן.‟