גלײַכגילט צו דער שפּראַך־פּאָליציי

Ignoring the Language Police

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published December 24, 2014, issue of January 23, 2015.

דאָס בוך „בבֿל אין ציון‟ פֿון ליאורה האַלפּערין
דאָס בוך „בבֿל אין ציון‟ פֿון ליאורה האַלפּערין

דער ענין פֿון שפּראַך און קולטור איז געשטאַנען זײער הױך אױפֿן סדר־היום פֿון ייִדישער פּאָליטיק נאָך דער ערשטער װעלט־מלחמה. אין ארץ–ישׂראל האָט מען געבױט אַ נײַעם העברעיִש־רעדנדיקן ייִשובֿ, בשעת אין אַמערקיע און מיזרח־אײראָפּע האָט מען אַנטװיקלט אַ מאָדערנע גלות־קולטור אױף ייִדיש. די באַציִונגען צװישן די פֿאַרשידענע צענטערס פֿון דער ייִדישער װעלט זײַנען אָפֿטמאָל געװען געשפּאַנטע. שמואל ניגער האָט געשריבן אין „דער טאָג‟ אין 1921: „מיר האָבן שױן גענוג זיך אָנגערעדט װעגן די שפּראַכן. צײַט זײ לאָזן רעדן אַלײן. זאָל יעדע פֿון זײ — יעדע אױף איר געביט — װײַזן, װאָס זי קאָן; זאָל דער קאַמף, דער װעט־קאַמף צװישן זײ פֿאָרקומען אױפֿן פֿעלד פֿון מעשׂים.‟

די געשיכטע פֿון שפּראַכלעכע „מעשׂים‟ אינעם ארץ־ישׂראלדיקן ייִשובֿ אין די 1920ער יאָרן איז די טעמע פֿון דער היסטאָרישער פֿאָרשונג „בבֿל אין ציון‟ פֿון ליאורה האַלפּערין. דער צװעק פֿון די ציוניסטישע קולטור־טוער איז געװען צו מאַכן העברעיִש פֿאַר די אײן־און־אײנציקע שפּראַך אינעם ייִשובֿ װי אַ גרונד פֿאַר אױספֿורעמען אַ נײַע קאָלעקטיװע באַװוּסטזײַן פֿון דער קומעדיקער ישׂאלדיקער נאַציע. אָבער אינעם טאָג־טעגלעכן לעבן האָט דאָרט געהערשט פֿילשפּראַכיקײט. פּראַקטיש איז דער ציוניסטישער אידעאַל ניט געװען מעגלעך מקוים צו װערן, װײַל מען האָט געדאַרפֿט אונטערהאַלטן מיט דער בריטישער קאָלאָניאַלער אַדמיניסטראַציע, מיט אַראַבישע שכנים און מיט ייִדן אין גלות. אַזױ אַרום האָט העברעיִש געמוזט לעבן צוזאַמען מיט ענגליש, אַראַביש, ייִדיש און אַנדערע אײראָפּעיִשע שפּראַכן.

העברעיִש איז אָפֿיציעל אָנגענומען געװאָרן װי די שפּראַך פֿונעם ייִדישן ייִשובֿ ערבֿ דער ערשטער װעלט־מלחמה. אַ װיכיטיק געװינס איז געװען דער באַשלוס אַריבערצופֿירן לימודים אין דעם טכניון אין חיפֿה פֿון דײַטשיש אױף העברעיִש. אָבער די קנאים פֿון דער העברעיִשער אײנשפּראַכיקײט האָבן געהאַלטן, אַז מען דאַרף פֿירן די מלחמה װײַטער ביזן ענדגילטיקן נצחון. זײ האָבן געשאַפֿן אַ מין „שפּראַך־פּאָליצײ‟, װאָס האָט געהיט די שפּראַכלעכע „אָרדענונג‟ אױף די גאַסן פֿון די ייִדישע שטעט. אין 1927 האָבן זײ ניט דערלאָזט צו שאַפֿן די קאַטעדרע פֿון ייִדיש אינעם העברעיִשן אוניװערסיטעט אין ירושלים. זײ האָבן געטענהט, אַז פֿילשפּראַכיקײט פֿירט צו כאַאָס, אַנאַרכיע און הפֿקרות. און די סאַמע געפֿערלעכע שפּראַך אין זײערע אױגן איז געװען טאַקע ייִדיש.