די ייִדן אין דער סלאווישער וועלט פֿון מיטל־עלטער

Jews in the Medieval Slavic World

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published December 28, 2014, issue of January 23, 2015.

פֿון װאַנען זײַנען די ייִדן געקומען קײן מיזרח־אײראָפּע? װען איז דאָס געשען, אױף װאָס פֿאַר אַ שפּראַך האָבן זײ גערעדט?

די דאָזיקע פֿראַגעס בלײַבן ניט דערקלערט עד־היום צוליב דעם דוחק אין פֿאַרלאָזלעכע מקורים. אָבער דאָס רובֿ היסטאָריקער זײַנען אײַנשטימיק, אַז ייִדן האָבן זיך באַזעצט אױף די ברײטע שטחים פֿון דער הײַנטיקער אוקראַיִנע, ליטע, װײַסרוסלאַנד, פּױלן און טשעכיע שױן אין מיטלאַלטער, און גערעדט האָבן זײ סלאַװישע שפּראַכן. די ייִדישע מקורים פֿון יענער צײַט רופֿן דאָס דאָזיקע לאַנד „כּנען‟, הגם דאָס שײַכות מיטן תּנ״כישן נאָמען איז ניט אין גאַנצן קלאָר.

דאָס רוסיש־ענגלישע זאַמלבאַנד „די כּנענים: ייִדן אין דער סלאַװישער װעלט פֿון מיטל־עלטער‟, װאָס איז אַרױס אין ירושלים אין דער סעריע „ייִדן און סלאַװן‟, איז אַ װאָגיקער בײַטראָג אינעם פֿעלד פֿון כּנענישע שטודיעס. דאָס דאָזיקע געביט בלײַבט ניט ברײט באַקאַנט אַפֿילו אין ייִדישע לימודים, און דער איצטיקער באַנד איז דאָס ערשטע בוך, װאָס איז אין גאַנצן געװידמעט דער דאָזיקער טעמע. די מחברים זײַנען היסטאָריקער, לינגװיסטן, אַנטראָפּאָלאָגן, פֿאָרשער פֿון דער אַלט־סלאַװישער און העברעיִשער ליטעראַטור פֿון ישׂראל, רוסלאַנד, טשעכיע, פֿראַנקרײַך, ליטע.

צװישן די טעמעס, װאָס זײ באַהאַנדלען, זײַנען געאָגראַפֿיע פֿונעם סלאַװישן כּנען, ייִדישע נעמען פֿונעם דאָזיקן געגנט, ליטעראַרישע און שפּראַכלעכע קאָנטאַקטן צװישן ייִדן און זײערע סלאַװישע שכנים, װי אױך סלאַװישע קאָמפּאָנענטן פֿון ייִדיש, װאָס שטאַמען פֿונעם אַלטן לשון כּנען. װי אַ בײַלאַגע באַקומט דער לײענער אַן אַנטאָלאָגיע פֿון די װיכטיקסטע פֿאָרשונגען, װאָס באַרירן דעם ענין פֿונעם אַלט־סלאַװישן כּנען.

אױפֿן שװעל פֿונעם צװײטן יאָרטױזנט האָבן ייִדישע קהילות עקזיסטירט אין אַזעלכע שטעט װי פּראָג, קיִעװ, טשערניגאָװ. זײ האָבן אונטערגעהאַלטן באַציִונגען מיט אַנדערע ייִדישע צענטערס אין מערבֿ־אײראָפּע און אין מיטל־מיזרח. אײנער, ר׳ איצע פֿון טשערניגאָװ, האָט אַרױסגעװאַנדערט אַזױ װײַט װי קעמברידזש אין ענגלאַנד. די ייִדישע װעלט פֿון יענער תּקופֿה איז באַשטאַנען פֿון פֿאַרשידענע עדות מיט אַן אײגענער שפּראַך, קולטור, מנהגים און לעבנסשטײגערס. דער נאָמען „כּנען‟ פֿאַר דער מיזרח־אײראָפּעיִשער עדה װערט דערמאָנט אין העברעיִשע מקורים אַרום דעם צענטן יאָרהונדערט. אַרום יענער צײַט װערן אױסגעפֿורעמט אױך אַנדערע אײראָפּעיִשע ייִדישע עדות, אַזעלכע װי אשכּנז (דײַטשלאַנד), צרפֿת (פֿראַנקרײַך), ספֿרד (שפּאַניע), שרײַבט פּראָפֿעסאָר מיכאל טשלענאָװ אין זײַן אַרײַנפֿיר צו דעם באַנד. דאָס איז געװען די צײַט, װען עס זײַנען געגרינדעט געװאָרן די ערשטע שטעט אין מיזרח־אײראָפּע, װוּ ייִדן זײַנען געװען צװישן די ערשטע תּושבֿים װי, למשל, פּראָג און קיִעװ.