אַ שלימזלדיקער חורבן־דענקמאָל

An Ill-Fated Holocaust Memorial

ליבעסקינדס „ראָד פֿון געוויסן‟ אין איר אָריגינעלן אָרט, בײַם קאַנאַדער „מוזיי פֿון אימגראַציע‟ אין האַליפֿאַקס
Canadian Museum of Immigration at Pier 21
ליבעסקינדס „ראָד פֿון געוויסן‟ אין איר אָריגינעלן אָרט, בײַם קאַנאַדער „מוזיי פֿון אימגראַציע‟ אין האַליפֿאַקס

פֿון דזשאָש טאַפּער (ייִט״אַ)

Published December 28, 2014, issue of January 23, 2015.

דניאל ליבעסקינד, דער באַקאַנטער פּויליש־געבוירענער אַמעריקאַנער אַרכיטעקט, האָט אין יאַנואַר 2011 אויפֿגעדעקט אַ נײַעם דענקמאָל, וואָס הייסט „די ראָד פֿון געוויסן‟, לזכּרון דער דײַטשישער פּליטים־שיף „סיינט לויִס‟ אין האַליפֿאַקס, אַ פּאָרט־שטאָט אין מיזרח־קאַנאַדע. אין עטלעכע טעג אַרום האָט זיך אָבער פּלוצעם צעבראָכן דער רעדער־מעכאַניזם פֿונעם דענקמאָל.

די זעלבע מעשׂה איז געשען נאָך צוויי מאָל. אין יאַנואַר 2012 האָט מען אָפּגעשיקט דעם צעבראָכענעם מאָנומענט פֿונעם אימיגראַציע־מוזיי אין האַליפֿאַקס אויף אַ סקלאַד קיין טאָראָנטאָ, וווּ ער ליגט ביזן הײַנטיקן טאָג. בערני פֿאַרבער, דער פֿאַרוואַלטער פֿונעם „קאַנאַדער ייִדישן קאָנגרעס‟, האָט באַמערקט, אַז דער דענקמאָל, וואָס געהערט צו זײַן אָרגאַניזאַציע, איז דער ערשטער און דער איינציקער חורבן־מאָנומענט אינעם לאַנד, וואָס געפֿינט זיך נישט אויפֿן שטח פֿון אַ ייִדישער אינסטיטוציע. פֿאַרבער האָט געטענהט, אַז די געשיכטע מיטן צעבראָכענעם מעכאַניזם, וואָס ליגט שוין כּמעט דרײַ יאָר פֿאַרלאָזט אויף הפֿקר, איז „אַ פּאַטש אין פּנים דער שארית־הפּליטה‟.

937 פּליטים פֿון נאַצי־דײַטשלאַנד זענען אַנטלאָפֿן אינעם יאָר 1939 אויף דער שיף „סיינט־לויִס‟, וועלכע האָט געוואַנדערט אַרום דער וועלט במשך פֿון אַ חודש, זוכנדיק אַ מקום־מיקלט. קובע, די פֿאַראייניקטע שטאַטן און קאַנאַדע האָבן זיך אָפּגעזאָגט אָנצונעמען די פּליטים. נאָך דער לאַנגער נסיעה איבער האַוואַנע, מיאַמי און, צום סוף, האַליפֿאַקס, האָט די שיף געמוזט זיך אומקערן קיין אייראָפּע. 254 פֿון די פּאַסאַזשירן זענען אומגעקומען אינעם חורבן.

אויף די פֿיר צאָנרעדער פֿון ליבעסקינדס מעכאַניזם זענען אָנגעשריבן די ווערטער „אַנטיסעמיטיזם, קסענאָפֿאָביע, שׂינאה און ראַסיזם‟. ווען די רעדער דרייען זיך פּאַמעלעך, באַווײַזט זיך אויף דער קאָנסטרוקציע פּעריאָדיש אַ שוואַרץ־ווײַס בילד פֿון „סיינט לויִס‟. דער וועלט־באַרימטער אַרכיטעקט, וועלכער האָט פּראָיעקטירט דעם בערלינער ייִדישן מוזיי, האָט דערקלערט, אַז דער זיך־דרייענדיקער מעכאַניזם רעפּרעזענטירט דעם ביוראָקראַטישן אַפּאַראַט פֿון דער פֿאַרמלחמהדיקער קאַנאַדישער רעגירונג, וועלכער האָט זיך אָפּגעזאָגט צו געבן די פּליטים אַ מקום־מיקלט. אויף דער צווייטער זײַט פֿונעם דענקמאָל ווערט דערציילט וועגן די פּאַסאַזשירן פֿון דער שיף.