ייִדיש־וועלט

ווי ברענגט מען אַרײַן חידושים אין דער ייִדיש־פֿאָרשונג?

Yiddish Studies From a New Perspective

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

לײזער בורקאָס פֿעלד־באַריכט אויף דער יערלעכער קאָנפֿערענץ פֿון דער „אַסאָציאַציע פֿאַר ייִדישע שטודיעס‟ באַרירט באמת װיכטיקע ענינים. אַזױ אָדער אַנדערש איז די צוקונפֿט פֿון ייִדיש און ייִדישער קולטור אַ גרױסע דאגה פֿאַר אונדז אַלעמען. עס גײט ניט אַזױ אין דער אַבסטראַקטער פֿראַגע, צי װעט ייִדיש לעבן װײַטער, און אין װעלכע פֿאָרמעס, אָבער אין קאָנקרעטע װעגן און מיטלען צו באַזאָרגן דעם המשך צװישן הײַנט און מאָרגן. פֿאַר זײַן קריטיק פֿון אײניקע פּאָזיציעס, װאָס מען האָט אַרױסגעזאָגט אױף דער קאָנפֿערענץ, האָט פֿרײַנד בורקאָ זיך אָנגעטאָן אַ מאַסקע פֿון אַן „אַלטמאָדישן ייִדישיסט‟. זײַן דאגה איז די שװאַכקײט פֿון די פֿונדאַמענטאַלע יסודות פֿאַרן װײַטערדיקן בױען די ייִדיש־פֿאָרשונגען. עס איז אַ קנאַפּע האָפֿענונג, אַז דער גרױסער װערטערבוך, די אַלגעמײנע ענציקלאָפּעדיע, דער טעאַטער־לעקסיקאָן װעלן װען־ניט־איז פֿאַרענדיקט װערן.

אױף דער דאָזיקער טענה װאָלט מען געקאָנט דערװידערן, אַז מיר פֿאַרמאָגן יאָ גװאַלדיקע נײַע ביבליאָגראַפֿישע און טעקסטועלע רעסורסן, אַזעלכע װי דער אינדעקס פֿון ייִדישער פּעריאָדיק, װי אױך די װאַקסנדיקע צאָל דיגיטאַליזירטע ביבליאָטעקן פֿון ייִדישער ליטעראַטור, פּרעסע און אַוידיציעס. דערצו קאָן מען אױך צוגעבן, אַז אין אַנדערע בראַנזשעס פֿון הומאַניסטישע שטודיעס זײַנען אַזעלכע ריזיקע אונטערנעמונגען הײַנט–צו–טאָג אױך ניט זייער פּאָפּולער. פֿון דעסטוועגן, איז די שװאַכקײט פֿון די פֿונדאַמענטאַלע יסודות אַ באַרעכטיקטע דאגה, בפֿרט אַז ייִדיש פֿאַרמאָגט ניט קײן אינסטיטוציאָנעלע טאַטע־מאַמע, און די ייִדישע פֿאָרשער זײַנען צעזײט און צעשפּרײט איבער אַלע זיבן ימען פֿונעם אַקאַדעמישן גלות.

פֿרײַנד בורקאָ דערמאָנט אין זײַן באַריכט די מײנונג פֿונעם יונגן ייִדיש־פֿאָרשער שאול זאַריטס, אַז „מע דאַרף דערצײלן אַ מער קאָמפּליצירטע געשיכטע און ברענגען אמתע חידושים‟, כּדי אונטערצוהאַלטן דעם אינטערעס צו ייִדיש צװישן דעם יונגן דור; און דער איצטיקער מאָמענט איז טאַקע מכריעדיק אין דער געשיכטע פֿון ייִדיש־לימודים. עס איז שױן געקומען אַ דור, פֿאַר װעלכן ייִדיש איז ניט קײן מאַמע־לשון און אַ ייִדישע קולטור־סבֿיבֿה איז אַן אָביעקט פֿון פֿאָרשונג און ניט קײן לעבעדיקע דערפֿאַרונג. אַװדאי, װעלן זײ האָבן אַנדערע השׂגות מכּוח ייִדיש אײדער די, װאָס זײַנען אױפֿגעװאַקסן אין דער ייִדיש־רעדנדיקער סבֿיבֿה, שױן אָפּגערעדט פֿון די, װאָס קומען פֿון אַ שטעטל. עס װעט זײַן שװער פֿאַרן יונגן דור צו פֿילן און צו פֿירן זיך װי תּושבֿים, געבוירן אינעם קולטורעלן „ייִדישלאַנד‟. אָבער בטבֿע האַלט זיך יעדער דור ייִדישיסטן פֿאַרן לעצטן, און די טראַדיציע פֿון קולטורעלן פּעסימיזם האָט טיפֿע װאָרצלען אין דער ייִדישער קולטור־געשיכטע.

און דאָך, װי אַזױ קאָן מען פֿאָרט „אַרײַנברענגען אמתע חידושים‟ אין די ייִדישע שטודיעס? דאָס הײסט, מסתּמא, זיך צופּאַסן צו טעמעס און פּראָבלעמען, װאָס װערן באַהאַנדלט אין דער „גרױסער װעלט‟. דאָס איז געװען דער דרך פֿון דער מאָדערנער ייִדישער קולטור אין איר בלי־תּקופֿה פֿאַר און נאָך דער ערשטער װעלט־מלחמה. דער גאַנצער באַגריף פֿון ייִדיש־פֿאָרשונג איז אױפֿגעקומען װי אַן אינטעלעקטועלער ענטפֿער אױף דעם אַרױסרוף פֿון דעם מאָדערנעם נאַציאָנאַליזם.

עפּעס ענלעכס קומט פֿאָר איצטערט אױך: די סאַמע נאָװאַטאָרישע פֿאָרשונגען אין ייִדיש קומען פֿאָר דװקא אין יענע געביטן, װאָס פֿאַרמאָגן אַ ברײטערן אינטערעס, װי למשל, פֿעמיניסטישע שטודיעס, פּאָליטישע טעאָריע, חורבן־געשיכטע. און דאָ דאַרף מען ספּעציעל באַטאָנען דעם װוּקס פֿון ייִדישע פֿאָרשונגען אין דײַטשלאַנד און פּױלן, װוּ ייִדיש פֿאַרנעמט איצט אַן אײגנאַרטיק אָרט אין דער נײַער פּראָבלעמאַטיק פֿון טאָלעראַנץ און מולטי־קולטורעלקײט. דער נײַער אױפֿקום פֿון אינטערעס צו ייִדיש אין ישׂראל האָט ענלעכע אידעאָלאָגישע װאָרצלען.

אָבער װאָס טוט מען מיט פֿאָרשונגען פֿון ייִדיש „לשמה‟, מיט פֿונדאַמענטאַלע פּראָיעקטן אין לעקסיקאָגראַפֿיע, ביבליאָגראַפֿיע, שפּראַך־געשיכטע און ליטעראַטור–געשיכטע? אין די דאָזיקער בראַנזשעס האַלט זיך שמאָל, און אײנע פֿון די סיבות איז דװקא דאָס, װאָס עס האָט דערמאָנט פֿרײַנד בורקאָס „אַלטמאָדישער ייִדישיסט‟. עס פֿעלט דעם נײַעם דור די יסודותדיקע בילדונג, װאָס הײבט זיך אָן אין דער שול און װערט װײַטער פֿאַרפֿעסטיקט אין אוניװערסיטעט, אַזױ װי מען לערנט אַנדערע שפּראַכן. די דאָזיקע פּראָבלעם לאָזט זיך מסתּמא אין גיכן ניט לײזן, און מען װעט דאַרפֿן זיך װי־ניט־איז צופּאַסן צו די פֿאַראַנענע פֿאָרמען פֿון „קאָלעדזש־ייִדיש‟ און זומער־פּראָגראַמען. דער פּרײַז, װאָס מען צאָלט פֿאַרן ממשיך זײַן די ייִדישע פֿאָרשונגען איז אַ פֿראַגמענטאַציע פֿונעם פֿעלד.

די קומעדיקע דורות פֿאָרשער װעלן שױן מער ניט האָבן אַזעלכע אַרומנעמיקע קענטענישן פֿון דער ייִדישער קולטור און שפּראַך, װי זײערע אַקאַדעמישע אָבֿות און אמהות. אײניקע טײלן פֿון דער ייִדישער קולטורעלער ירושה, װי למשל, די מאָדערניסיטישע דיכטונג אָדער פֿרױען־ליטעראַטור, װעלן במילא זײַן מער פּאָפּולער אײדער אַנדערע. זײ לאָזן זיך בעסער צופּאַסן צו די הײַנטיקע קולטורעלע און מעטאָדאָלאָגישע השׂגות. פֿאַרקערט, די סטאַטעטשנע רעאַליסטישע ראָמאַנען װעלן לעת־עתּה פֿאַרבלײַבן אַ פֿאַרלעגענע סחורה, װאָרן דער אינטלעקטועלער נאָכפֿרעג אױף זיי איז אַ קנאַפּער.

װאָס זשע קאָן מען טאָן, כּדי צו דערמוטיקן דעם אינטערעס צו די ייִדיש־פֿאָרשונגען? קודם־כּל, דאַרף מען אױפֿלעבן דעם אינטעלעקטועלן פֿאַרקער, קאָאָרדינאַציע, אױסטױש צװישן די פֿאַרשידענע עקן פֿון אונדזער גלות־װעלט, פֿון ביראָבידשזאַן ביז בוענאָס־אײַרעס. דורך אַזאַ קאָלעקטיװן אױפֿטו קאָן מען פּרוּװן צו פֿאַרפֿילן די בלױזן, װאָס יעדער יחיד האָט אין זײַנע קענטענישן. ייִדישע קולטור פֿאַרמאָגט אַ רײַכע אינטעלעקטועלע ירושה, װאָס קאָן נאָך דינען װי אַ ניצלעכער יסוד פֿאַר דער צוקונפֿט.