פּובליציסטיק

פֿאַר וואָס האָבן מײַנע באָבעס ניט ליב געהאַט איינע די אַנדערע?

Why Couldn‘t My Two Bubbies Love Each Other?

פֿון מאַרלאַ בראַון פֿויגלמאַן

מײַנע באָבעס, די באָבע ר, און די באָבע ג, האָבן געוווינט בשכנות במשך פֿון מײַן גאַנצער קינדהייט אין ווילמינגטאָן, דעלעווער. זיי האָבן דאָרט אויך געוווינט, ווען מײַנע עלטערן זענען געווען קינדער אין דער זעלביקער שטאָט. זיי זענען, אָבער, געווען אַזוי אַנדערש, ווי מע קען זיך נאָר פֿאָרשטעלן: ווי טאָג און נאַכט, אייל און וואַסער, מילכיקע בלינצעס און פֿליישיקע קרעפּלעך. די באָבע ר, אַ פֿרוי, וואָס האָט געקאָכט לויט איר געשמאַק, האָט פֿאַרבראַכט אירע יונגע יאָרן אויף דער גרענעץ צווישן פּוילן און רוסלאַנד, וווּ זי האָט געשוירן שעפּסן, אויסגעמיטן פּאָגראָמען און געריטן אויף אַ פֿערד. איר ייִדישער אַקצענט איז געווען שטאַרק, ווי הינדל־שמאַלץ, און זי האָט יעדן איינעם גערופֿן „טײַערינקער‟.

די באָבע ג, וואָס האָט גענומען אירע רעצעפּטן פֿונעם „ליידיס האָום זשורנאַל‟ און די צײַטונגען, האָט געהאַט דאָס גוטע מזל זיך צו באַזעצן אין אַמעריקע ווי אַ קינד. זי איז אויפֿגעוואַקסן אין וויניפּעג, מאַניטאָבאַ, וווּ זי האָט זיך אויסגעלערנט לייענען און שרײַבן ענגליש, ייִדיש און העברעיִש. זי איז געוואָרן אַ שול־לערערין פֿון העברעיִש און האָט צוגעפֿעפֿערט אירע רייד מיט אַזעלכע אויסדרוקן, ווי „פּעדאַגאָגיש גערעדט‟.

ווי אַ קינד, אָבער, וואָס האָט געהאַט באָבעס, וועלכע האָבן זיך געטיילט מיט איין הייפֿל (patio), און שטענדיק זיך געזאָרגט, איך זאָל, חלילה, ניט בלײַבן הונגעריק, — האָב איך ניט געכאַפּט, אַז די דאָזיקע צוויי פּרעזידענטן פֿון די „פּיאָנערישע פֿרויען‟, וואָס האָבן געטראָגן ענלעכע הויז־קליידער, האָבן געהאַט צווישן זיך פֿאַרשידענע וויכּוחים. איך האָב ליב געהאַט צו לויפֿן אַהין און צוריק צווישן זייערע ציגל־הײַזער, און געניסן פֿון זייערע האַלדזונגען, קושן און געבעקס.

איך האָב עס ניט געוווּסט ביז איין טאָג, ווען איך האָב זיך שוין כּמעט געהאַלטן פֿאַר אַ היפּשער מויד, אַז מײַנע צוויי באָבעס האָבן באמת ניט געהאַלטן איינע פֿון דער צווייטער. איך האָב געגעסן מיטאָג און זיך געלערנט תּורה בײַ מײַן באָבע ג, ווען זי האָט מיר פּלוצלינג פֿאַרטרויט, אַז די באָבע ר רעדט אַ „ייִדיש פֿון דער גאַס‟, און זי אַליין האָט געקענט אַ מער רעפֿינירטן „ייִדיש פֿון ביכער‟.

נאָך דעם, האָב איך אָנגעהויבן צו זען אַנדערע שפּאַלטונגען אין זייער באַציִונג; למשל, ווי די באָבע ר האָט געהאַלטן דער באָבע ג׳ס יעקישע חבֿרים פֿאַר „סנאָבן‟. אָדער שפּעטער, ווען זיי האָבן געדאַרפֿט פֿאָרן צוזאַמען קיין מדינת־ישׂראל, אָבער זענען צום סוף ניט געפֿאָרן, האָבן זיי נאָך דעם אויפֿגעהערט בכלל צו רעדן צווישן זיך.

בײַם אָנהייב, האָב איך עס ניט פֿאַרשטאַנען; ווי אַזוי קאָנען מײַנע צוויי באָבעס, וואָס האָבן, אַ פּנים, געהאַט די זעלביקע ליבע צו ייִדישקייט, אַרבעטער־ציוניזם, און „באָבעשאַפֿט‟, זײַן אַזוי קריטיש איינע צו דער אַנדערער? עס האָט מיר אויסגעזען, ווי מײַנע זיידעס האָבן ניט געהאַט קיין שום פּראָבלעמען צווישן זיך. איז, פֿאָרוואָס ניט זייערע פֿרויען?

איך האָב ניט געהאַט קיין ענטפֿערס, אָבער אויך קיין מאָל וועגן דעם ניט געפֿרעגט בײַ זיי. דאָס איז געווען דער אָנהייב פֿונעם סוף צו מײַנע יונגטלעכע אילוזיעס: ניט נאָר האָבן זיי ניט ליב געהאַט איינע די אַנדערע; זיי האָבן אויך געהאַט אַזוי פֿיל פּגמים ווי די אמהות פֿון בראשית.

אַ פּאָר יאָר שפּעטער, נאָך דעם וואָס מײַנע ביידע זיידעס זענען געשטאָרבן, האָבן מײַנע עלטערן זיך באַזעצט אין אַ פֿאָרשטאָט, און איך האָב מער ניט געקענט גיין צו פֿוס צו באַזוכן די הײַזער פֿון מײַנע באָבעס. די באָבע ג האָט פֿאַרקויפֿט איר הויז, און איז אַריבערגעפֿאָרן אין אַן אַנדער הויז, אויף „אָשען פּאַרקוויי‟, ברוקלין, נאָך דעם, וואָס זי האָט חתונה געהאַט מיט אַ סימפּאַטישן יעקע מיט אַ טיפֿן דײַטשישן אַקצענט.

די באָבע ר האָט אויך ווידער חתונה געהאַט מיט אַ מיזרח־אייראָפּעיִשן ייִד, וואָס האָט גערעדט און געשריבן אַ פּרעכטיקן ייִדיש. זי איז אָבער געבליבן אין איר היים, ווײַל ער האָט זיך אַרײַנגעצויגן צו מײַן באָבען, אויף וועסט 38סטע גאַס. נאָך דעם, וואָס ביידע באָבעס האָבן ווידער חתונה געהאַט, האָב איך זיי שוין באַזוכט באַזונדער אין ווילמינגטאָן און אין ניו־יאָרק, אָבער ניט אַזוי אָפֿט ווי זיי האָבן עס געוואָלט.

זיי זענען געווען צופֿרידן זיך צו באַקענען מיט מײַן חתן טשאַרלי; די באָבע ר, צוליב דעם, וואָס ער איז געווען אַ שומר שבת, און באָבע ג, ווײַל ער האָט געהאַט אַ דאָקטאָראַט. אויף דער חתונה האָבן זיי גערעדט לײַטיש איינע מיט דער אַנדערער, צוזאַמען מיט זייערע צווייטע מענער. זעט אויס, אַז דער שלום־בית האָט געהערשט ביזן סאַמע סוף.

איך האָב געטרויערט אויף באָבע ר׳ס, טויט, און מיט צען יאָר שפּעטער, אויפֿן טויט פֿון דער באָבע ג. איך האָב, סוף־כּל־סוף, פֿאַרשטאַנען ווי שווער עס איז זיי געווען צו האַלטן אַן אויג אויף זייערע קינדער און אייניקלעך, וווינענדיק אין די „שטעטלישע‟ גאַסן פֿון ווילמינגטאָן, צווישן וועסט 37סטער און וועסט 40סטער גאַס.

איך פֿאַרשטיי, אָבער, נאָך אַלץ ניט, פֿאַר וואָס האָבן זיי באַשלאָסן צו וווינען אַ טיר בײַ אַ טיר? מײַנע עלטערן האָבן עס אויך ניט געוווּסט, כאָטש איך האָב אויסגעפֿונען, אַז די באָבע ג האָט זיך דאָרטן באַזעצט די ערטשע.

איך האָב פֿאַרשטאַנען, אַז ס׳איז שוין גענוג צו קלערן וועגן דער קאָמפּליצירטער באַציִונג צווישן מײַנע באָבעס. טשאַרלז דיקענס האָט דאָך געשריבן אין זײַן ראָמאַן „אַ מעשׂה פֿון צוויי שטעט‟: „יעדע מענטשלעכע בריאה איז באַשאַפֿן געוואָרן מיט אַ טיפֿן סוד און מיסטעריע צו אַן אַנדערן‟. אָדער אפֿשר, ווי די באָבע ר האָט אַמאָל געזאָגט: „אַ לעמפּערט בײַט ניט זײַנע פֿלעקן נאָר צוליב דעם, וואָס ער פֿאָרט קיין ארץ־ישׂראל‟.

סוף־כּל־סוף, בין איך גליקלעך געווען צו האָבן צוויי באָבעס, ווי אַן אַנקער אין מײַן קינדהייט; און שפּעטער, נאָך דעם וואָס איך בין אַליין געוואָרן אַ מאַמע, צו האָבן דאָס פֿאַרגעניגן צו הערן דער באָבע ר׳ס הייזעריק קול, ווען זי האָט געזונגען „ראָזשינקעס מיט מאַנדלען‟, אײַנוויגנדיק מײַן טאָכטער. אָדער דער אוניקאַלער אופֿן, ווי די באָבע ג, האָט פֿאָרגעלייענט אַ. אַ. מילנס לידער וועגן קריסטאָפֿער ראָבין צו מײַנע זין.

און איצט, ווען איך בין שוין אַליין די באָבע פֿון אַ קליין מיידעלע, ווי אויך איינע פֿון די צוויי באָבעס, פֿאַרשטיי איך, אַז די באַציִונג צווישן מײַנע באָבעס איז בכלל ניט געווען מײַן עסק; אַבי איך האָב באַקומען פֿון זיי ניט קיין אָפּשאַצונגען, נאָר האַרציקע אויסדרוקן פֿון פֿרייד נאָר צוליב דעם, וואָס איך בין געווען זייער אייניקל, זייער „מלכּהלע‟, ווי באָבע ר, פֿלעגט מיך רופֿן, אָדער „מאַרל‟, ווי איך האָב אַמאָל געהייסן בײַ דער באָבע ג.

און איך בין זיכער, אַז זיי האָבן געוואָלט פֿאַר מיר פּונקט דאָס, וואָס איך וויל פֿאַר מײַן אייניקל אַלי, אַז אַלץ זאָל זײַן גוט בײַ איר אין איר וועלטל, און אויף דער וועלט בכלל. איך פּרוביר איר צו געבן דאָס, וואָס מײַנע באָבעס האָבן מיר געגעבן: וואַרעמקייט און היימישקייט, ווי אויך וויגלידער אויף ייִדיש און העברעיִש…

„באָבע‟, אַזוי רופֿט מיך אַלי, און ווען זי רופֿט מיך אַזוי, פֿיל איך, ווי מײַנע אייגענע צוויי באָבעס קוקן אַראָפּ אויף מיר פֿון גן־עדן און שמייכלען.