פּובליציסטיק

„געבורטרעכט“־נסיעות בײַ די אומות־העולם

Birthright Trips For Non-Jews

פֿון איציק בלימאַן

מיט פֿופֿצן יאָר צוריק איז אַרױסגעפֿאָרן די ערשטע גרופּע יונגע אַמעריקאַנער ייִדן אױף אַ צען־טאָגיקן װיזיט קיין ישׂראל, אין גאַנצן פֿרײַ פֿון אָפּצאָל. זינט דעמאָלט האָט די „געבורטרעכט“־פּראָגראַם געגעבן מער װי פֿיר הונדערט טױזנט ייִדן פֿון איבער דער װעלט די מעגלעכקײט צו באַזוכן ישׂראל, װי די אָרגאַניזאַציע שרײַבט אױף איר װעבזײַט.

די װירקונג פֿון דער פּראָגראַם לאָזט זיך דערקענען נישט נאָר אין דער ריזיקער צאָל אָנטײל־נעמערס (צװישן זײ דער שרײַבער פֿון די שורות), אָדער אין זײערע װאַרעמע געפֿילן פֿאַר דער ייִדישער מדינה; לױט אַ פֿאָרשונג, װאָס מע האָט דורכגעפֿירט אין בראַנדײַס־אוניװערסיטעט און פּובליקירט אין דער צײַטונג „האָרץ“ אין יוני 2013, איז שױן מעגלעך צו רעדן הײַנט װעגן די אומדירעקטע רעזולטאַטן פֿון די נסיעות: די סטאַטיסטיק װײַזט אָן, למשל, אַז די אָנטײל־נעמערס אין „געבורטרעכט“ האָבן װײניקער געמישטע חתונות װי ייִדן, װאָס האָבן אױסגעדריקט אַן אינטערעס אין „געבורטרעכט“, אָבער פֿאָרט נישט באַװיזן אָנטײל צו נעמען אין אַ טור.

די גרעסטע אָפּשאַצונג קענען אָבער זײַן די פֿאַרשידענע פּועל־יוצאס פֿונעם „געבורטרעכט“־מאָדעל, װאָס האָבן זיך באַװיזן דװקא אױף דער נישט־ייִדישער גאַס אין אַמעריקע. אין 2010 האָט די „נאַציאָנאַלע העלעניסטישע געזעלשאַפֿט“ געשאַפֿן אַן ענלעכע פּראָגראַם מיטן נאָמען Heritage Greece [קולטור־ירושה — גריכנלאַנד], װאָס שיקט יונגע גרעקאָ־אַמעריקאַנער (אין עלטער פֿון 18 ביז 26 יאָר, מיט די זעלבע פֿאָדערונגען פֿון דער ייִדישער װערסיע) אינעם לאַנד פֿון זײערע אָבֿות. כאָטש די אָרגאַניזאַטאָרן פֿון דער נסיעה האָבן זיך פֿאַרלאָזט אױפֿן ייִדישן נוסח װי אַ מוסטער, און ניצן אַפֿילו דאָס װאָרט „געבורטרעכט“ אין זײערע רעקלאַמעס, זענען פֿאָרט פֿאַראַן עטלעכע װיכטיקע אונטערשײדן צװישן „געבורטרעכט־ישׂראל“ און „העריטעדזש־גריס“.

קודם־כּל, איז די פּראָגראַם אַ סך אַ קלענערע: בלױז 45 יוגנטלעכע האָבן זיך באַטײליקט אין דער נסיעה פֿאַר אַ יאָרן. זײער װיזיט איז מיט פֿיר טעג לענגער װי „געבורטרעכט“, דעריבער מאָנט מען טױזנט דאָלאַר פֿון יעדן אָנטײל־נעמער (די איבעריקע הוצאָות דעקן די פּאַטראָנען). די פּראָגראַם איז נוטה אָנצונעמען אַפּליקאַנטן פֿונעם דריטן אָדער פֿערטן דור אַמעריקאַנער, װאָס זענען גוט אַסימילירט אין דער היגער געזעלשאַפֿט און באַקענען זיך מיט גריכנלאַנד צום סאַמע ערשטן מאָל. ס’איז באַלערנדיק, װיפֿל סטודענטן שרײַבן אין זײערע ביאָגראַפֿיעס, אַז זײ האָבן טאַקע געװאָלט אַנטדעקן, נישט בלױז אַנטװיקלען, זײער עטנישע אידענטיטעט װי גריכן. בשעת זײ באַזוכן דאָס לאַנד מיט זײַנע אינדזלען און דערפֿער, לערנען זײ זיך פֿאָרמעל דאָס גריכישע לשון און הערן אויס אוניװערסיטעטישע לעקציעס איבער פֿאַרשידענע אַספּעקטן פֿון דער גריכישער קולטור.

די גרעקאָ־אַמעריקאַנער זענען אָבער נישט דאָס אײנציקע גלות־פֿאָלק אין אַמעריקע אָנצונעמען דעם „געבורטרעכט“־מאָדעל. Reconnect Hungary [װידערטרעף — אונגערן] איז די אַזױ־גערופֿענע „אונגערישע געבורטרעכט־פּראָגראַם“, באַשטימט פֿאַר יונגע אַמעריקאַנער און קאַנאַדער (נאָך אַ מאָל: פֿון 18 ביז 26 יאָר אַלט), אָפּשטאַמיקע פֿון אונגערן. דער איניציאַטאָר פֿון דעם פּראָיעקט איז געװען דער געװעזענער רעפּובליקאַנער ניו־יאָרקער גובערנאַטאָר דזשאָרדזש פּאַטאַקי, װאָס זײַן טאַטע האָט געשטאַמט פֿון צפֿון־מיזרח־אונגערן.

אין משך פֿון צװײ װאָכן טרעפֿט מען זיך מיט חשובֿע אונגערישע פּאָליטיקער, קאָמערסאַנטן און קולטור־טוער. די נסיעה נעמט אױך אַרײַן אַן אַרױספֿאָר אין סערביע אָדער סלאָװאַקײַ, װוּ מע באַקענט זיך מיט אַ חבֿרה יונגע אונגערן, װאָס פּרוּװן אױפֿצוהאַלטן זײער אידענטיטעט, שפּראַך און קולטור אין אַ פֿרעמד לאַנד. די נסיעה קאָסט 1,300 דאָלאַר, און די אַנדערע הוצאָות דעקן פּריװאַטע פּאַטראָנען און די אונגערישע רעגירונג. ס’איז װיכטיק צו דערמאָנען, אַז די גריכישע און אונגערישע פּראָגראַמען נעמען אָן אַפּליקאַציעס פֿון יעדן אײנעם, װאָס זײַנע עלטער־עלטערן האָבן אַ מאָל געלעבט אין גריכנלאַנד אָדער אונגערן. דאָס רובֿ פֿון די באַטײליקטע געהערן צום גריכישן אָדער אונגערישן פֿאָלק, אָבער מע דאַרף נישט זײַן קײן קריסט, כּדי מיטצופֿאָרן מיט די גרופּעס.

צװישן די אַנדערע פּראָגראַמען, װאָס מע האָט בפֿירוש באַזירט אױף „געבורטרעכט־ישׂראל“, איז „געבורטרעכט־אַרמעניע“, װאָס גיט די יונגע אַרמענער (פֿון 20 ביז 32 יאָר אַלט) פֿון צענדליקער לענדער די געלעגנהײט צו פֿאַרברענגען כאָטש פֿיר װאָכן אין דער אַלטער הײם, אַרבעטנדיק װי אַ װאָלונטיר און לערנענדיק זיך די אַרמענישע שפּראַך. נישט געקוקט אױף דעם, װאָס טוריזם איז אַ װיכטיקער קאָמפּאָנענט פֿון דער נסיעה, איז „געבורטרעכט־אַרמעניע“ גיכער אַ פּראָגראַם פֿאַר ציװילדינסט.

אַז מע רעדט װעגן די פּאַראַלעלן צו „געבורטרעכט“, איז כּדאַי צו דערמאָנען, אַז אױך די פּאַלעסטינער־אַמעריקאַנער האָבן די געלעגנהײט צו פֿאַרלאָזן זײער „גלות“ און פֿאָרן „אַהײם“, כאָטש אױף אַ פּאָר װאָכן. די אָנטײל־נעמער אין „Know Thy Heritage“ [באַקען זיך מיט דײַן קולטור־ירושה], װאָס װערט אונטערגעשטיצט פֿון דער „קריסטלעכער עקומענישער פֿונדאַציע אינעם הײליקן לאַנד“, פֿליִען קײן יאָרדאַניע און פֿאַרברענגען כּמעט 3 װאָכן אין בית־לחם, ירושלים, חבֿרון און אַנדערע צענטערס פֿון פּאַלעסטינער לעבן און קולטור.

די באַטײליקטע טרעפֿן זיך מיט פּאָליטיש־, קולטורעל־ און קאָמערציעל־טעטיקע פּאַלעסטינער, װאָס באַקענען זײ מיטן פּאַלעסטינער שטײגער־לעבן און װעלטבאַנעם. די פּראָגראַם נעמט אָן אַפּליקאַנטן פֿון פֿאַרשידענע לענדער, װאָס זענען אַלט 18 ביז 30 יאָר און שטאַמען פֿון אַ פּאַלעסטינער טאַטן אָדער מאַמען. (מוסולמענער און קריסטן װערן אָנגענומען אין אַ מער־װײניקער גלײַכער פּראָפּאָרץ.) װען זײ קערן זיך אום אַהײם, דינען זײ װײַטער װי אַמבאַסאַדאָרן סײַ פֿאַר פּאַלעסטינע, סײַ פֿאַר דער פּראָגראַם. דער פּרײַז איז אַן ערך 1,900 דאָלאַר, װאָס איז כּולל רעגיסטראַציע מיט אַהין־צוריק־בילעטן פֿון װאַשינגטאָן קײן אַמאַן.

אַז מע פֿאַרגלײַכט די דערמאָנטע פּראָגראַמען מיט „געבורטרעכט“, מערקט זיך די גרױסע ראָלע, װאָס די ישׂראלישע פּראָגראַם האָט געשפּילט אין דער אַנטװיקלונג פֿון אירע נישט־ייִדישע נאָכגײערס. כאָטש יונגע ייִדן זענען זיכער נישט די אײנציקע װאָס לײַדן פֿון אַ שטאַרקן װאַנדערלוסט, האָבן זײ, צום מערסטן, מצליח געװען בײַם פֿאַרװאַנדלען זײער „רעטורלוסט“ אין אַ מערקװערדיקער אינסטיטוציע. אין דעם פּרט זענען די ייִדן בלי־ספֿק אַ טוריסטישער אור־לגױים.