אַ זשמענקעלע גליק

A Palmful of Happiness


פֿון מיכאל פֿעלזענבאַום

Published February 08, 2015, issue of March 06, 2015.

מײַנע ליבע דאַמען און הערן, זײַט מיר מוחל, כ’האָב אַזױ מורא געהאַט צו פֿאַרפּאַסן דעם יערלעכן „גליק־קנאַק‟, אַז כ’האָב אַפֿילו ניט באַװיזן אויסצופּרעסן די זײַדענע שנירלעך פֿון מײַנע יום־טובֿדיקע קאַלאָשן, און, לײַדער, שרײַב איך אָט די־אָ שורות, נעבעך, באָרװעס און ניט אונטער דער פֿרײלעכער פֿאָן פֿון דער „יו־ען‟.

פּשוט, עס האָט זיך אַרױסגעװיזן, אַז איך, װי שטענדיק, האָב פֿאַרביטן די יוצרות, דהײַנו, כ’האָב זיך פֿאַרפּלאָנטערט אין די נײַע קנאַק־דאַטעס, און איצט אײַל איך זיך צו באַרויִקן די ייִדישע װעלט, אַז ביזן „אינטערנאַציאָנאַלן טאָג פֿון גליק‟ האָבן מיר נאָך אַ היפּש שטיקל צײַט. די „יו־ען‟ האָט אונדז דערלױבט, קודם־כּל, אָפּפֿײַערן דעם יום־טובֿ פּורים, און שױן נאָך דעם אָנהײבן צו טראַכטן װעגן די „גליקן‟.

און פֿאַר װאָס נײן? ס’װעט דאָך קײנעם ניט שאַטן זיך צוגרײטן אױף אַ גוטן אופֿן; און, ביטע, אָן קײן שום „איך װיל ניט‟ — פּונקט דעם 20סטן מערץ, זײַט גרײט צו זײַן גליקלעך! אַזױ האָט באַשלאָסן די גענעראַל־אַסאַמבלעע פֿון דער „יו־ען‟. אַזױ אַז, קײנער פֿון די אַחינו־בני־ישׂראל זאָל אַפֿילו ניט פּרוּװן זיך „אױסדרײען‟ פֿונעם געגאַרטן באַפֿעל — זײַט גליקלעך און שױן! און פּונקט דעם 20סטן מערץ!

צו װאָס שרײַב איך דאָס? װײַל איך, פּערזענלעך, נאָר װי אױף צו להכעיס, דװקא דעם 20סטן מערץ, כּ’ט אין אָדר, האָב אַ יאָרצײַט נאָך מײַן באָבע רחלס שכנה סאָסיע־חיה. איר זאָלט מיך גוט פֿאַרשטײן, דעם 20סטן מערץ בין איך, מירצעשעם, פֿאַרנומען מיט טרױעריקע זאַכן. אַזױ אַרום װיל איך אָפֿיציעל מעלדן, אַז יעדער אײנער פֿון די בני־אָדם קען זיך נעמען מײַן שטיקל גליק.

דער אַלטער כּלל, אַז „ס’איז בעסער צו זײַן יונג, רײַך און געזונט, אײדער אַלט, אָרעם און קראַנק‟ — איז שױן גוט אָפּגעבליאַקעװעט געװאָרן, אָבער װײניקער אַקטועל איז עס ניט געװאָרן; און זינט 2006 האָט די קלוגע װעלט־פֿירערשאַפֿט אָנגעהױבן זיך צו פֿאַרמעסטן אױפֿן געביט פֿון „גליק‟ און אַרײַנגעפֿירט אינעם װעלט־לעקסיקאָן אַ נײַעם באַגריף: „דער גליק־אינדעקס פֿון דער פּלאַנעט‟ — Happy Planet Index. נאָר קודם־כּל, װי עס פֿירט זיך בײַ לײַטן, האָט מען געדאַרפֿט קומען צו אַ פּשרה װעגן דעם באַגריף גופֿא, אַז איך בין אַלט װי מתושלח, רײַך װי קורח און געזונט װי אַ פֿערד — קען איך אױך זײַן גליקלעך? צי מײַן „גליקצוג‟ איז שױן אַװעק מיט יאָרן צוריק, און אַלץ װאָס מיר איז געבליבן, איז נאָר צו זיצן אױף אַ פּריװאַטן אינדזל, אָנקװעלן פֿון מײַן שײנער באַנק־קאָנטע, און ביזן װײַסן טאָג אַרײַן האָבן הנאה פֿון שפּילן אין גאָלף מיט די מאַלפּעס?

„װאָס הײסט?… — האָבן זיך געכאַפּט די חכמהלאָגן פֿון דער „יו־ען‟, — דער ציל פֿון לעבן איז ניט אָנצוזאַמלען עשירות (זײ אַלײן, אַ פּנים, זײַנען שױן פֿון לאַנג זײער רײַך), נאָר האָבן דאָס געפֿיל פֿון גליק, װי אױך פֿון אַ גוטן געזונט־צושטאַנד. און גלײַך, שױן אין יאָר 2006, איז געװאָרן קלאָר, אַז די גליקלעכסטע מענטשן אױף דער װעלט זײַנען די קאָסטאַ־ריקאַנער, װענעזועלער און קאָלומביאַנער. די פֿאַראײניקטע שטאַטן און די בידנע אײראָפּעיִשע בענילוקס־לענדער זײַנען געבליבן שטעקן ערגעץ װוּ אין דער מיט פֿון דער גליק־רשימה. מיט די קאָלומביאַנער איז אַלץ קלאָר — אַז מע אַרבעט אױס אַזױ פֿיל קאָקאַיִן, װי קען מען זײַן ניט־גליקלעך?… אָבער קאָסטאַ־ריקאַ און װענעזועלע?…

און װידער אַ מאָל האָבן זיך געפֿונען אַ פּאָר זלידנע ייִדן און אָנגעהױבן שטעלן זײערע בייזע קשיאות: „זײַט מיר מוחל און זאָגט אונדז, ביטע, אױב אַ מענטש איז איבערגליקלעך פֿון האָבן יעדן אין דער פֿרי אַ פֿריש בולקעלע מיט פּוטער, אַזױ װי, צום בײַשפּיל, ר’ באָנציע שװײַג, און אַן אײנציקע קרענק, װאָס ער האָט אַ מאָל געהאַט, איז אַ טשיריק אױפֿן הינטן, לױט װעלכער גליקן־סקאַלע דאַרף מען באַטראַכטן אַזאַ פּאַרשױן?‟

און די חכמהלאָגן זײַנען געפֿאַלן אױפֿן שׂכל (נאָך דעם װי זײ זײַנען געפֿאַלן אױפֿן קאָפּ): דאָס „גליק‟ דאַרף מען מעסטן לױט די צײַגערס פֿון דער אינערלעכער ברוטאָ־פּראָדוקציע, (GDP) Gross Domestic Product פֿון לאַנד, לױטן דורכשניטלעכן לעבנס־דױער, לױט דעם עקאָלאָגישן צושטאַנד פֿון לאַנד, לױט דעם בילדונגס־ניװאָ, לױטן געזונט־צושטאַנד פֿונעם פֿאָלק און, דער עיקר, לױט דעם פּראָצענט פֿון די פּאָזיטיװע ענטפֿערס פֿון די תּושבֿים, אַז זײ זײַנען גליקלעך צו לעבן אין דעם אָדער יענעם לאַנד.

מיט אײן װאָרט, דאָס װאָס איר, קאָסטאַ־ריקאַנער און װענעזועלער, האַלט זיך פֿאַר גליקלעכע מענטשן איז נאָך ניט גענוג; מיר, אין דער „יו־ען‟ װײסן בעסער, װער עס מוז זײַן גליקלעך. צום בײַשפּיל, די צײַגערס פֿון GDP אין די פֿאַראײניקטע שטאַטן זײַנען די גרעסטע אױף דער װעלט; אױך מיט די אַנדערע זאַכן גײט עס בײַ די אַמעריקאַנער גאָר ניט שלעכט. אָבער װאָס טוט מען מיט אַזאַ „קלײנער‟, גאָר ניט־װיכטיקער זאַך װי די „קרימינעלע סיטואַציע‟? צי װײסט אונדזער טײַערער לײענער, אַז 25% פֿון אַלע תּפֿיסהניקעס אױף דער װעלט זיצן טאַקע אין די אַמעריקאַנער טורמעס? כּמעט צװײ מיט אַ האַלבן מיליאָנען בירגער־פֿאַרברעכער „פּאָפּראַװען‟ זײער געזונט־צושטאַנד און העכערן זײער בילדונגס־ניװאָ אױפֿן חשבון פֿון די אַמעריקאַנער שטײַערן־צאָלער. און אױך די גאָר ניט קײן פּשוטע באַציִונגען צװישן די „װײַסע‟ און „אַפֿראָ־אַמעריקאַנער‟, און די ניט־הומאַניטאַרע טױט־אורטײלן אין אַ געװיסער צאָל שטאַטן, און די ניט־יושרדיקע מעדיצינישע פֿאַרזיכערונג, און… מיט אײן װאָרט, װינציקער װי פֿופֿציק פּראָצענט אַמעריקאַנער בירגער האַלטן זיך פֿאַר גליקלעכע מענטשן.

גוט, איז אפֿשר מאַכט טאַקע דאָס געלט די מענטשן גליקלעך? דאַן האָבן מיר צו טאָן מיט קאַטאַר (ביטע, ניט פּלאָנטערן מיטן „קאַטאַר פֿון דער נאָז‟), דאָס לאַנד פֿון נאַפֿט און גאַז, אַ לאַנד מיטן גרעסטן צײַגער פֿון די הכנסות אױף אײן בירגער אױף דער װעלט — 132,000 דאָלאַר אַ יאָר. איצט, נעמט אין באַטראַכט, אַז פֿון צװײ מיליאָן קאַטאַרער תּושבֿים זײַנען נאָר פֿערציק פּראָצענט די אָפֿיציעלע בירגער, און צװישן זײ איז ניטאָ קײן אײנער, װאָס שטײט בײַ דער נאַפֿט־פּאָמפּע און האָרעװעט. די מנה־יפֿה דאָלאַרן ברענגען די קאַטאַרער בירגער יענע זעכציק פּראָצענט פֿאַרשקלאַפֿטע פּאַקיסטאַנער, אינדוסן, פֿיליפּינער און טײַלאַנדער אַרבעטער.

הקיצור, אַז מע נעמט אין באַטראַכט אַלע מעגלעכע פּאַראַמעטרען און מע באַציט זיך צו יעדן בירגער װי צו אַ מענטש, און צו דער נאַטור װי צום געגאַרטן לעבנס־אָרט, און צו די סאָציאַלע גאַראַנטיעס װי צו אַ הױפּטציל פֿון דער דעמאָקראַטיש־אױסגעװײלטער רעגירונג, װערט קלאָר, אַז די גליקלעכסטע מענטשן אױף דער װעלט זײַנען די בירגער פֿון נאָרװעגיע. בײַ זײ איז אַלץ כּשורה — אי מיטן צײַגער פֿון GDP, אי מיט די מענטשן־רעכט, אי מיט די סאָציאַלע רעכט.

צום סוף, װעל איך אַרײַנקוקן אין „פּרקי־אָבֿות‟ און כ’װעל אַ קלער טאָן, צי איז דאָס אַ צופֿאַל, אַז די צװײ װערטער „גליק‟ און „רײַכטום‟ קלינגען אױף לשון־קודש גאָר אידענטיש: „אוישער‟, כאָטש דאָס גליק קומט מיט אַן „אַלף‟ — אושר, און דאָס רײַכטום מיט אַן „עין‟ — עושר? אָט דאָס איז אַן אמתע קשיא. אָבער, אױף דעם האָב איך טאַקע אַ רמז: „אַלף‟ מאַכט דאָך אײנס און „עין‟ מאַכט זיבעציק. ס’הײסט, אַז אַלע מענטשן װערן געבױרן װי גליקלעכע מענטשן און לאַנגע זיבעציק יאָר דאַרף מען האָרעװען, כּדי צו װערן רײַך.