קונסט און קולטור

ליִאַ קעניג: די לעגענדע פֿון ישׂראל־טעאַטער

Lea Koenig: Legend of the Israeli Stage

פֿון סערגאָ בענגעלסדאָרף

ליִא קעניג איז באמת די קעניגין פֿון דער נאַציאָנאַלער ישׂראל־בינע. דער טעאַטער־עולם האָט זי ליב און אָנערקענט איר יעדע ראָלע — סײַ אין עבֿרית און סײַ אין ייִדיש. זיך צו טרעפֿן מיט דער באַליבטער אַקטריסע האָט מען זיך נישט לאַנג צוריק צונויפֿגענומען אינעם הויז פֿון „אַרבעטער־רינג‟, אין תּל־אָבֿיבֿ. אָרגאַניזירט און דורכגעפֿירט האָט די טרעפֿונג בעלאַ בריקס־קלײַן, די ענערגישע און געטרײַע אַקטיוויסטקע פֿון ייִדיש אין ישׂראל.

ליִאַ קעניג, וואָס האָט אין דער אונטערנעמונג געשפּילט זיך אַליין, איז געזעסן אויבנאָן, האַלטנדיק אויף די הענט איר הינטל טשיקיטע. געעפֿנט האָט די טרעפֿונג שוראַ גרינהויז־טורקאָן, אַ באַקאַנטע ייִדישע אַקטריסע, וואָס פֿירט שוין נישט איין יאָר אָן מיט די אינטערעסאַנטע קולטור־אונטערנעמונגען בײַם „אַרבעטער־רינג‟. זי האָט איבערגעגעבן דאָס וואָרט, ריכטיקער דאָס פּאָעטישע וואָרט, דער פּאָעטעסע רבֿקה באַסמאַן, וואָס האָט איבערגעלייענט איר נײַ ליד, געווידמעט ליִאַ קעניג.

וועגן דעם שאַפֿערישן וועג פֿון ליִאַ קעניג, דער „לעגענדע פֿון ישׂראל־טעאַטער‟, האָט דערציילט דער פּראָפֿעסאָר פֿונעם בר־אילן־אוניווערסיטעט יניבֿ גאָלדבערג. נאָך זײַן אויפֿטריט האָט די בינע איבערגענומען די חבֿרה אַרטיסטן פֿונעם „ייִדישפּיל‟־טעאַטער. מיט הומאָר און אַ סך פֿאַנטאַזיע האָבן די קאָלעגן פֿון קעניג אויסגעפֿילט אַ פּאָפּורי פֿון פּאָפּולערע ייִדישע לידער, מיט אַ פּערזענלעכן קאָנטעקסט, געווידמעט ליִאַ קעניג.

אײַנפֿאַלעריש האָט בעלאַ בריקס־קלײַן צוגעטראַכט די ליטעראַטור־מוזיקאַלישע באַגריסונג, אַרײַנפֿלעכטנדיק פֿראַגמענטן פֿון די טעלעוויזיע־ און קינאָפֿילמען, וווּ ליִאַ קעניג האָט געשפּילט די הויפּט־ראָלעס — „מירעלע אפֿרת‟, „אַ וועגווײַזער פֿון וואַרשע‟ און אַנדערע…

מיט ליִאַ קעניג האָב איך זיך באַקענט אין טשערנאָוויץ מיט זיבן יאָרן צוריק, בעתן אינטערנאַציאָנאַלן סימפּאָזיום לכּבֿוד 100 יאָר זינט דער היסטאָרישער שפּראַך־קאָנפֿערענץ, 1908. ווען כ‘האָב זי געהערט אין יענע טעג אויפֿטרעטן אויפֿן קאָנצערט, האָב איך באַלד פֿאַרשטאַנען, ווי גרויס איז איר טאַלאַנט און טעאַטראַלע מײַסטערשאַפֿט. איך בין אַזוי פֿאַרכּישופֿט געווען מיט איר שפּיל, אַז ווי נאָר דער פֿאָרהאַנג האָט זיך פֿאַרמאַכט, בין איך שוין געווען לעבן איר, פֿאַרבעטן זי קיין קעשענעוו מיט אירע קאָנצערטן. ליִאַ האָט אָנגענומען מײַן פֿאַרבעטונג מיט גרויסע הנאָה, אָבער, ווי עס האָט זיך שפּעטער אַרויסגעוויזן, האָבן די ישׂראל־טשינאָווניקעס זיך באַצויגן קאַלט צו מײַן פֿאָרשלאָג, און פֿון דעם גאַנצן פּלאַן האָט זיך אויסגעלאָזט אַ בוידעם.

בעת דער טשערנאָוויצער וואָך האָבן מיר אַ סך גערעדט, און ליִאַ האָט מיר דערציילט וועגן איר לעבן פֿאַרן עולה זײַן קיין ישׂראל און איר באַקאַנטער אַקטיאָרישער פֿאַמיליע.

זי איז געבוירן געוואָרן אין דער פּוילישער שטאָט לאָדזש. איר טאַטע, יוסף קאַמען, איז געווען צווישן די פֿירנדיקע אַקטיאָרן פֿון דער „ווילנער טרופּע‟; די מאַמע, דינה קעניג, איז אַרײַנגענומען געוואָרן אין דער באַרימטער טרופּע נאָך אַ קינד. נאָכן חתונה האָבן מיט יוספֿן, שוין האָבנדיק אַ קינד, איז זי אַריבערגעפֿאָרן קיין טשערנאָוויץ, וווּ די קליינע ליִאַ איז אויסגעוואַקסן…

ליִאַ האָט מיר געוויזן די גאַסן און געסעלעך, וואָס האָבן אַרויסגערופֿן וואַרעמע דערמאָנונגען וועגן אירע קינדער־יאָרן.