קהילה, געשיכטע

חזנות: נישט קיין שלעכטע פּרנסה

Cantors are Surprisingly Well-Paid

פֿון גענאַדי עסטרײַך

איך האָב זיך אָנגעשטויסן אויף אַן אָפּשאַצונג פֿון דעם, וויפֿל עס קען הײַנט פֿאַרדינען אַ קוואַליפֿיצירטער חזן אין אַמעריקע. עס זעט אויס (זען work.chron.com/pay-scale-jewish-cantors-17855.html), אַז גאָר ניט שלעכט — אַרום אַ 100 טויזנט דאָלאַר אַ יאָר. מיך האָט עס פֿאַראינטערעסירט ניט ווײַל איך האָב ליב צו ציילן געלט אין פֿרעמדע קעשענעס; איך האָב פּשוט געוואָלט קאָנטראָלירן, צי דער אַמאָליקער זשורנאַליסט פֿון „פֿאָרווערטס‟, חיים־אַבֿרהם הורוויץ (1893—1952) — ער פֿלעגט אונטערשרײַבן זײַנען אַרטיקלען מיטן פּסעוודאָנים ה. וויטאַל — איז געווען גערעכט, ווען ער האָט אין אַפּריל 1945 באַשריבן דעם מצבֿ פֿון חזנות אין אַמעריקע.

נאָך דעמאָלט האָט ער באַמערקט, אַז דער מצבֿ איז פֿאַר חזנים געוואָרן גינציקער, עפּעס האָט זיך געביטן אין פֿאַרגלײַך מיט דעם פֿריִערדיקן טראַדיציאָנעלן קוק אויף זיי, אַ קוק פֿון אויבן אַראָפּ. די דאָזיקע באַציִונג האָט זיך אָפּגעשפּיגלט אין דעם ווערטל, לויט וועלכן דאָס וואָרט „חזן‟ פֿלעגט פֿאַרטײַטשט ווערן, ווי: „חזנים זײַנען נאַראָנים‟. שוין אין יאָר 1945 איז אַזאַ גרינגשעצונג געוואָרן פֿאַרעלטערט, ווײַל אַ חזן האָט דעמאָלט געקענט זייער לײַטיש פֿאַרדינען, מחמת די שילן פֿון אַלע מינים — רעפֿאָרמיסטישע, קאָנסערוואַטיווע און אָרטאָדאָקסישע — זײַנען געווען גרייט צו צאָלן זיי גוט ניט נאָר אין דער צײַט פֿון יום־טובֿים, אָבער אויך נעמען חזנים אויף דער אַרבעט, אונטערשרײַבנדיק מיט זיי יאָרן־לאַנגע קאָנטראַקטן.

די גורמים פֿאַר אַזאַ שינוי זײַנען דעם זשורנאַליסט געווען ניט אין גאַנצן קלאָר: אָדער עס האָט די ייִדן צו יענער צײַט גײַסטיק אַ צי געטאָן צו דער שיל, אָדער זיי זײַנען פּשוט געוואָרן מער פֿאַרמעגלעך און האָבן געקענט זיך דערלויבן אַזאַ לוקסוס. אַזוי צי אַזוי, אָבער חזנים האָבן געקענט פֿאַרדינען אַרום פֿינף טויזנט דאָלאַר אין דער צײַט פֿון ימים־נוראָים, וואָס איז דעמאָלט געווען גאָר ניט שלעכט — צוויי מאָל מער איידער אין די פֿריִערדיקע יאָרן. פּאַראַדאָקסאַל זעט אויס, אַז אָפֿט מאָל פֿלעגט מען ווערן מער באַצאָלט אין די אָרטאָדאָקסישע שילן, כאָטש זיי זײַנען, בדרך־כּלל, געווען אָרעמער פֿון די רעפֿאָרמיסטישע; דווקא אין די אָרטאָדאָקסישע שילן האָט מען דערפֿילט, אַז אַ גוטער חזן איז וויכטיק פֿאַר די יונגע לײַט זייערע.

באַזונדערס גוט האָבן געקענט פֿאַרדינען די חזנים, וועלכע מע האָט פֿאַרבעטן אין די „בערג‟ הינטער ניו־יאָרק, וווּהין אויף די יום־טובֿים פֿלעגן אַרויספֿאָרן אַלץ מער ייִדן. אין די פֿריִע 1940ער יאָרן האָבן די באַלעבאַטים פֿון די „בערגיקע‟ האָטעלן עקספּערימענטירט מיט אײַנפֿירן חזנות אין דער פֿאַרווײַלונג־פּראָגראַם. תּחילת האָט מען עס געטאָן אויף פּסח, און בײַ דעם עולם האָט עס שטאַרק אויסגענומען. דער סוף איז געווען, אַז דווקא אין די „בערג‟ האָט אַ חזן געקענט קריגן די פֿײַנסטע שׂכירות. קיין חידוש ניט, אַז אַהין פֿלעגן אויף יום־טובֿים פֿאָרן די בעסטע חזנים.

בסך־הכּל, זײַנען אין אַמעריקע דעמאָלט געווען 1,500 חזנים; אַריבער אַ טויזנט פֿון זיי זײַנען געווען ניו־יאָרקער. אָבער זיי האָבן ניט געקענט באַדינען דעם גאַנצן אַמעריקאַנער ייִשובֿ. ווי אַ פּועל־יוצא, האָבן די יום־טובֿים געגעבן אַ שאַנס פֿאַר ישיבֿה־בחרים. די יאַטן, וואָס האָבן זיך אויסגעטויגט אויף אַזעלכע זאַכן, האָבן געמאָנט אַ סך ווייניקער געלט, אָבער זיי זײַנען געווען צופֿרידן אויך מיט אַזאַ פּרנסה.

בינו־לבינו, זײַנען צו יענער צײַט כּמעט אין גאַנצן פֿאַרשוווּנדן געוואָרן די „וווּנדערקינדער‟, וועלכע זײַנען געווען פּאָפּולער אין די פֿריִערדיקע יאָרן, ווען ייִדישע מאַמעס האָבן געזען אין זייערע זיס־זינגענדיקע זין אַ נײַעם יאָסעלע ראָזענבלאַט (1882—1933). אין די מיט־1940ער יאָרן איז די דאָזיקע מאָדע אַדורך. בײַ ייִדישע מאַמעס האָבן זיך באַוויזן נײַע חלומות, למשל, אַז זייער זון זאָל ווערן אַ נײַער פֿרענק סינאַטראַ.

הײַנט קען מען זיך אויסלערנען אויף חזן. עס זײַנען דאָ אַפֿילו גראַדויִר־פּראָגראַמען אין אַ צאָל לערן־אַנשטאַלטן. אין די 1940ער איז קיין אויסשולונג פֿון אַזאַ סאָרט נאָך ניט געווען אָרגאַניזירט, אַזוי אַז יונגע לײַט פֿלעגן זיך לערנען פּריוואַט, בײַ דערפֿאַרענע מײַסטערס, אָדער פּשוט קויפֿן גראַמאָפֿאָן־פּלאַטעס און זיך לערנען פֿון זיי.

אינטערעסאַנט, אַז אייניקע ייִדן זײַנען געווען מער צופֿרידן מיט ישיבֿה־בחורים איידער מיט די פּראָפֿעסיאָנעלע חזנים. פֿאַר וואָס? ווײַל ישיבֿה־בחורים פֿלעגן ניט מאַכן קיין מאָדערנע קונצן, אַזוי אַז זייער זינגען האָט געקלונגען מער אויטענטיש, ווי אין דער „אַלטער היים‟, בעת אין דעם זינגען פֿון פּראָפֿעסיאָנעלע חזנים האָבן די ייִדן־אימיגראַנטן געהערט אַ נוסח, וואָס האָט זיי דערמאָנט אָפּערע־זינגער. האָבן זיי געטענהט (און געשריבן אין זייערע בריוו געשיקט אין „פֿאָרווערטס‟), אַז אָפּערע זאָל מען זינגען אין דער אָפּערע, בעת אין זייער שיל האָבן זיי געוואָלט הערן „עכטע‟ חזנישע ניגונים.