פּובליציסטיק, רוחניות

האָסט חתונה מיט אַ ייִד, ביסטו שוין צווישן אייגענע

If You Marry a Jew, You're One of Us

פֿון סטיווען כּהן און דזשוי לעוויט (ייִט״אַ)

ניו־יאָרק. — מיט טויזנטער יאָרן צוריק, נאָך איידער עס זענען געווען רבנים אָדער גיור־פּראָצעסן, זענען נישט־ייִדן געוואָרן אַ טייל פֿון דער ייִדישער קהילה דורך אַ פּשוטן אופֿן: זיי האָבן חתונה געהאַט מיט ייִדן. שׂרה אמינו איז געווען די ערשטע, און דערנאָך — רבֿקה, לאה און רחל, און טויזנטער אַנדערע. דער צוגאַנג פֿון אונדזערע אָבֿות איז געווען, פּראָסט־און־פּשוט: „האָסטו חתונה מיט אַ ייִד, ביסטו שוין אַן אייגענער‟. הײַנט וואַקסט כּסדר די צאָל אַמעריקאַנער ייִדן, וואָס האָבן חתונה מיט נישט־ייִדן (80% פֿון די רעפֿאָרם־ייִדן, וועלכע האָבן חתונה געהאַט צווישן די יאָרן 2000 און 2013 האָבן גענומען אַ נישט־ייִדישן מאַן אָדער פֿרוי). הגם טויזנטער פֿון זיי באַשליסן טאַקע זיך מגייר צו זײַן, איז עס ווײַט נישט גענוג.

פֿון דעסטוועגן, האָבן ווייניק ייִדישע כּלל־טוער באַמערקט, אַז אַרום אַ העלפֿט פֿון די מענטשן, וואָס אידענטיפֿיצירן זיך הײַנט ווי ייִדן, האָבן זיך קיין מאָל פֿאָרמעל נישט מגייר געווען. לויט דער „פּיו‟־אַנקעטע פֿון אַמעריקאַנער ייִדן פֿון 2013, האָבן 79,000 געזאָגט, אַז זיי זענען גרים, אָבער 83,000 אַנדערע האָבן זיך דערקלערט פֿאַר ייִדן, כאָטש קיין ייִדישע עלטערן האָבן זיי נישט, און זיי האָבן זיך נישט מגייר געווען.

ווי קען דאָס זײַן? איז דער ענטפֿער אַזאַ: אַ סך האָבן חתונה געהאַט מיט ייִדן. אַנדערע האָבן אַ ייִדישע באָבע אָדער זיידע, און ווילן זיך פֿאַרבינדן מיט זייער ייִדישן אָפּשטאַם. אַ טייל באַצייכענען זיך ווי „גאַנצע‟ ייִדן, און אַנדערע — „טיילווײַזע‟ ייִדן, אַ נײַע דעפֿיניציע, וואָס מע האָט צום ערשטן מאָל דאָקומענטירט אין דער „שטודיע פֿון דער ניו־יאָרקער ייִדישער קהילה: 2001‟.

אַ באַקאַנטע ייִדישע אַקאַדעמיקערין און איר פּראָטעסטאַנט־געבוירענער מאַן, למשל, האָבן דערצויגן זייערע קינדער ווי ייִדן. ער האָט זיך קיין מאָל נישט מגייר געווען, אָבער האָט זיך אויסגעלערנט דעם אַלף־בית, זאָגט קידוש פֿרײַטיק־צו־נאַכטס און באַטייליקט זיך אין אַלע צוגרייטונגען און צערעמאָניעס פֿון די ייִדישע יום־טובֿים. זײַן פֿרוי זאָגט, אַז ווען מע פֿרעגט אים, צי איז ער אַ ייִד, אַ טיילווײַזער ייִד אָדער אַ נישט־ייִד, ענטפֿערט ער: „אַ ייִד!‟

לויט אַ צווייטער „פּיו־שטודיע‟ פֿאַראַיאָרן, זענען ייִדן הײַנט די צום מערסטן באַוווּנדערטע רעליגיעזע גרופּע אין אַמעריקע — אַן אינטערעסאַנטער פֿענאָמען, ווען מע נעמט אין באַטראַכט, אַז אין די אָנהייב־1960ער יאָרן, האָט מען געהאַלטן די ייִדן ווי די צום ווייניקסטן באַליבטע עטנישע גרופּע אין לאַנד.

אויך אינטערעסאַנט זענען יענע נישט־ייִדן, וועלכע האָבן חתונה מיט ייִדן און האַלטן זיך פֿאַר „לעבנס־באַגלייטער פֿון די ייִדן‟, ענלעך צו דער תּנכישער קאַטעגאָריע „גר תּושבֿ‟. אַ טייל מענטשן שליסן זיך אָן אין דער ייִדישער קהילה, ווײַל זיי ווילן זײַן אַ טייל פֿון עפּעס וויכטיקס און גײַסטיק באַפֿרידנדיקס. זיי טוען עס, נישט געקוקט אויף דעם, וואָס מיר ייִדן זענען נישט תּמיד זייער גאַסטפֿרײַנדלעך צו דרויסנדיקע.

מיר ווייסן שוין פֿון פֿריִער, אַז ווען טאַטע־מאַמע אידענטיפֿיצירן זיך ביידע ווי ייִדן, וועלן זייערע קינדער זיך אויך דעפֿינירן אַזוי; אָבער ווען בלויז איינער פֿון די עלטערן באַטראַכט זיך פֿאַר אַ ייִד, וועלן בלויז אַ קליינער טייל פֿון זייערע קינדער אויסוואַקסן ווי ייִדן. אויב אַזוי, וואָס קענען מיר טאָן (אַחוץ ווײַטער מוטיקן ייִדן חתונה צו האָבן מיט ייִדן) צו שאַפֿן מער משפּחות, וווּ ביידע עלטערן באַצייכענען זיך ווי אַ טייל פֿונעם ייִדישן פֿאָלק?

איין מעגלעכע לייזונג איז, אַז מיר אַלע זאָלן ענדערן דעם אופֿן ווי אַזוי מיר באַהאַנדלען די מענטשן, וואָס פֿאַרליבן זיך און האָבן חתונה מיט אונדזערע קינדער, קרובֿים און פֿרײַנד. מיר וואָלטן אַלע געמעגט אָננעמען אַזאַ צוגאַנג צו יענע נישט־ייִדן: „אויב דו האָסט חתונה מיט אַ ייִד, ביסטו במילא אַ טייל פֿון דער קהילה, סײַדן מיר זעען קלאָרע באַווײַזן, אַז דו ביסט נישט קיין טייל פֿון אונדז‟. אויב דו ווילסט נישט, מע זאָל דיך באַצייכענען אַזוי, דאַרפֿסטו, ווי מע זאָגט בלע״ז, unsubscribe (לאָזן אונדז וויסן, אַז דו ווילסט זיך מער נישט „אַבאָנירן‟). מיר וועלן רעספּעקטירן דײַן באַשלוס.

אין אַזאַ פֿאַל וואָלטן די אײַנגעבוירענע ייִדן זיך אַנדערש באַצויגן צו די קרובֿים און פֿרײַנד, וועלכע זענען נישט קיין ייִדן; מע וואָלט זיי אַרײַנגענומען אין אַלע ייִדישע יום־טובֿ פֿײַערונגען, לעבנס־צערעמאָניעס, געזעלשאַפֿטלעכע און פּאָליטישע אַקטיוויטעטן, און במילא פֿאַרשפּרייטן די סאָציאַלע רעאַליטעט, אַז אַ גיור דורך אַ רבֿ אָדער ראַבינער איז נישט דער איינציקער וועג זיך אָנצושליסן אינעם ייִדישן פֿאָלק. אַזוי וועלן מער געמישטע פּאָרפֿעלקער באַטראַכטן זייער אייגן זיווג־לעבן ווי אַ דורכויס ייִדישס.

אַזאַ נײַער צוגאַנג — אַז מע ווערט פֿאַרוואַנדלט אין אַ ייִד, גלײַך ווען מע האָט חתונה מיט אַ ייִד — קאָן מאָטיווירן די פּאָרפֿעלקער אַליין צו גיין אויף אַ מער ייִדישלעכן דרך. נאָך וויכטיקער: אַ סך מער קינדער פֿון געמישטע פּאָרפֿעלקער וועלן זיך אַליין באַטראַכטן פֿאַר ייִדן, פּשוט ווײַל ביידע עלטערן האַלטן זיך פֿאַר אַ טייל פֿונעם ייִדישן פֿאָלק.

מיר ייִדן האָבן הײַנט אַ גאָלדענע געלעגנהייט צו טיילן אונדזער רײַכע טראַדיציע מיט טויזנטער מענטשן, וואָס זוכן אַ גײַסטיקן זינען אין לעבן, און ווילן דערציִען געזונטע, גליקלעכע קינדער מיט אַ טיפֿער פֿאַרבינדונג צו אַ קהילה. צו די מענטשן, וואָס ווילן זײַן אַ טייל פֿון אונדז אָן אַ גיור — די וועלכע קומען אויף אונדזערע פּסח־סדרים, פֿירן זייערע קינדער צו „היברו סקול‟, זיצן שבֿעה מיט אונדז, שעפּן נחת אויף זייער טאָכטערס בת־מיצווה אָדער פֿאָרן אויף וואַקאַציע קיין ישׂראל, זאָלן מיר זיי זאָגן: „ברוך הבא! קום, לערן זיך און ווער אַ טייל פֿון אונדזער ציבור.‟