קהילה

ידיעות פֿון וואַרשע

News From Warsaw

פֿון קאָבי ווײַצנער

געלע פּאַפּירענע נאַרציסן אין אָנדענק פֿון די ייִדישע קרבנות

אַפֿישן איבער גאַנץ וואַרשע בעטן די היגע תּושבֿים זיי זאָלן טראָגן געלע פּאַפּירענע נאַרציסן אין אָנדענק פֿון די ייִדישע קרבנות פֿון חורבן בכלל און די קעמפֿער פֿון וואַרשעווער געטאָ בפֿרט.

פֿאַרוואָס דווקא נאַרציסן? מסתּמא ווײַל זיי דערמאָנען סײַ די געלע לאַטעס וואָס די ייִדן האָבן געמוזט טראָגן אונטער דער דײַטשישער אָקופּאַציע (הגם נישט אין וואַרשע) און סײַ אונדזער מגן-דוד.

מאַגדאַלענאַ טשעלעצקאַ, אַ באַרימטע פּוילישע אַקטריסע העלפֿט מיט דער דאָזיקער נאַרציסן-קאַמפּאַניע פֿונעם ייִדישן מוזיי אין וואַרשע. ווען עמעצער דערמאָנט, למשל, די פּליטים אין סיריע, וויל קיינער נישט וויסן, צי ער שטאַמט פֿון די אַראַבער. ווי מיר ווייסן, איז מיט אונדז ייִדן אַ ביסל אַנדערש. ווען עמעצער ווײַזט אַרויס סימפּאַטיע צום ייִדישן פֿאָלק, פֿרעגט מען אים באַלד — פֿאַר וואָס? די גרויסע פּוילישע צײַטונג, די „גאַזעטאַ וויבאַרטשאַ‟ האָט טאַקע געוואָלט וויסן, וואָס פֿאַר אַ שײַכות האָט די פּוילישע אַקטריסע מיט ייִדן.

„אין דער פֿאָלקסשול, — דערציילט מאַגדאַלענאַ טשעלעצקאַ, — האָט מען גענומען די קינדער, זיי זאָלן זען דעם אוישוויץ־מוזיי. מען האָט אונדז דערציילט, אַז דאָרט האָט מען דערמאָרדעט רוסן און אַנדערע אויך. מען האָט אָבער אין גאַנצן פֿאַרשוויגן דעם פֿאַקט, אַז אוישוויץ איז אין דער אמתן אַ גיגאַנטישער ייִדישער בית-עולם.‟

ייִדן זענען געווען אַ טאַבו נישט בלויז אונטער דער קאָמוניסטישער הערשאַפֿט, נאָר אויך שפּעטער, אין פֿרײַען פּוילן. עפּעס זענען זיי נישט געווען גענוג וויכטיק מען זאָל זיי דערמאָנען.

„מיר זענען כּלומרשט געזונט געוואָרן, — דערציילט ווײַטער מאַגדאַלענאַ טשעלעצקאַ, — מיר טרינקען קאַווע מיט סאָיע־מילעך, מיר זענען עקאָלאָגיש קאָרעקט, אָבער די באַציִונג צו אונדזערע אמאָליקע ייִדישע שכנים איז געבליבן קראַנק.

טשעלעצקאַ נעמט ווי אַ בײַשפּיל איר שטאָט טשענסטאָכאָוו. אין דער שול האָט מען אַפֿילו נישט דערמאָנט, אַז פֿאַר דער מלחמה איז דאָרט געווען אַ גרויסער ייִדישער ייִשובֿ.

טשעלעצקאַ זאָגט, אַז פּוילן איז געוואָרן אַ סך אָרעמער אָן די פּוילישע ייִדן. די פּוילישע ייִדן זענען געווען זייער אָפֿענע און שעפֿערישע מענטשן. זי האָפֿט, אַז אַלץ מער און מער פּאָליאַקן וועלן טראָגן דעם געלן נאַרציס אין די קומענדיקע יאָרן.

די יערלעכע צערעמאָניע פֿון אויפֿשטאַנד אין וואַרשעווער געטאָ

זונטיק, דעם 19טן אַפּריל, האָט וואַרשע אָפּגעמערקט 72 יאָר זינט דעם אויפֿשטאַנד אין וואַרשעווער געטאָ.

די צערעמאָניע בײַ דעם באַרימטן געטאָ־קעמפֿער דענקמאָל לעבן דעם וואַרשעווער ייִדישן מוזיי, האָט זיך אָנגעהויבן מיטן זינגען פֿון „זאָג נישט קיין מאָל, אַז דו גייסט דעם לעצטן וועג‟. דער קאָנפֿעראַנסיע וואָס האָט אָנגעפֿירט מיט דער צערעמאָניע, האָט דערמאָנט, אַז די ווערטער האָבן געזונגען די קעמפֿער אין געטאָ. איז דאָ כּדאַי צו דערמאָנען, אַז דער דאָזיקער רירנדיקער הימען האָט גאָר נישט צו טאָן מיט וואַרשע. דעם דאָזיקן הימען האָבן אָנגעשריבן און געזונגען די ווילנער פּאַרטיזאַנער. אַגבֿ, אין ווילנע איז נישט געווען קיין אויפֿשטאַנד אין געטאָ. געזונגען האָט מען דאָס ליד אין די נאַראָטשער וועלדער, וווּ די פּאַרטיזאַנער האָבן געפֿונען אַ מקום־מיקלט. דער הויפּט־רעדנער איז געווען דער מיניסטער וולאַדיסלאַוו באַרטאָשעווסקי.

באַרטאָשעווסקי, וואָס איז געווען בשעת דער צווייטער וועלט־מלחמה אַקטיוו אין דער אָרגאַניזאַציע „זשעגאָטאַ‟, וואָס האָט געראַטעוועט טויזנטער ייִדן, האָט געזאָגט, אַז אין די מלחמה-יאָרן האָט ער נישט געחלומט זוכה צו זײַן צו באַגריסן דאָ אין וואַרשע, אין נאָמען פֿון דער פֿרײַער פּוילישער מדינה, די אַמבאַסאַדאָרין פֿון דער פֿרײַער ייִדישער מלוכה, מדינת־ישׂראל.

באַרטאָשעווסקי האָט באַטאָנט, אַז ישׂראל איז די איינציקע דעמאָקראַטיע אין מיטעלן מיזרח. פּוילן און ישׂראל זענען הײַנט פֿרײַע מדינות, וואָס האַלטן אויף די דערהויבענע אידעאַלן פֿון פֿרײַהייט און מענטשן-רעכט.

„לאָמיר האָפֿן, אַז אונדזערע קינדער און אייניקלעך וועלן ווײַטער פֿאַרטיידיקן די דאָזיקע לעבנסוויכטיקע אידעאַלן און לעבן אויף זייער מוסטער‟, — האָט דער 93־יאָריקער, אייביק יונגער, פּוילישער חסיד־אומות־העולם געזאָגט.

די ידיעות פֿון וואַרשע ווי אויך ייִדישע נײַעס פֿון אַנדערע לענדער איבער דער וועלט, קאָן מען הערן יעדן טאָג אין אונדזער ראַדיאָ־פּראָגראַם „דער פֿאָרווערטס־קול‟.