פּובליציסטיק

אָסקאַר גרעונינג בעט מחילה

Oskar Groening Asks for Forgivness

פֿון דזשאָרדין קוציק

ווען עס האָט זיך אָנגעהויבן דער פּראָצעס איבער אָסקאַר גרעונינג — דער 93־יאָריקער געוועזענער „עס־עס‟־אָפֿיצער, וואָס האָט געהאָלפֿן ציילן דאָס געלט, וואָס מע האָט צוגענומען בײַ די ייִדישע געפֿאַנגענע אין אוישוויץ — האָב איך, ווי כּמעט אַלע וואָס האָבן געהאַט קרובֿים, וועלכע האָבן איבערגעלעבט דעם שרעקלעכן נאַצישן לאַגער געהאָפֿט, אַז כאָטש דאָס מאָל וועט מען דעם מערדער פֿאַרמישפּטן און אײַנזעצן אויף אייביק אין טורמע.

שוין אַ סך מאָל אין די לעצטע 10 יאָר האָט מען געזען, ווי מע באַשולדיקט אַן אַלטן נאַצי און פֿון דעם לאָזט זיך אַרויס אַ בוידעם — אָדער דער ביוראָקראַטישער פּראָצעס דויערט אַזוי לאַנג, אַז דער באַשולדיקטער פּגרט אין מיטן פֿונעם מישפּט, אָדער די דײַטשן באַשליסן, אַז דער נאַצי איז נעבעך, אַ קראַנקער זקן און מע דאַרף אים פֿרײַ לאָזן, צוליב „הומאַניטאַרע‟ סיבות. האָב איך געהאָפֿט, אַז דאָס מאָל וועט מען דעם מערדער ניט אַרויסווײַזן קיין שום רחמנות.

אָסקאַר גרעונינג איז, אָבער, ניט דער דורכשניטלעכער געוועזענער „עס־עס‟־מאַן. ערשטנס, האָט קיינער אים ניט געפֿאַנגען און געשלעפּט צום מישפּט. וועגן זײַן ראָלע אין דער „עס־עס‟ האָט זיך דערוווּסט די דײַטשישע פּראָקוראַטור, ווײַל ער האָט עפֿנטלעך אַטאַקירט יענע דײַטשן, וואָס לייקענען דעם חורבן, און זיי פֿאַרדאַמט אין דער מעדיאַ, זאָגנדיק אַז „מע האָט אויסגעהרגט 1.5 מיליאָן מענטשן אין אוישוויץ אויף אַ ברוטאַלן אופֿן, און איך האָב דאָס אַליין געזען מיט מײַנע אייגענע אויגן‟. כאָטש גרעונינג האַלט זיך ניט פֿאַר קיין מערדער, ווײַל ער האָט „נאָר‟ געזאַמלט דאָס „איבערגעלאָזטע‟ געלט און עס געציילט, אָנערקענט ער זײַן „מאָראַלישע שולד‟. ס׳איז אים געווען אַ חידוש, ווען די דײַטשישע פּראָקוראַטור האָט אים אין סעפּטעמבער 2014 באַשולדיקט אין מיטהעלפֿן צו דערמאָרדן 300,000 ייִדן, אָבער ער האָט קיינמאָל ניט פּראָטעסטירט, און זיך געשטעלט צום מישפּט.

וואָס אָסקאַר גרעונינג האָט אָבער געזאָגט בעתן פּראָצעס, וואָס קומט איצט פֿאָר אין דער שטאָט לונענבערג, ניט ווײַט פֿון האַמבורג, האָט אַלעמען אָבער פֿאַרחידושט. ער האָט מודה געווען וועגן אַלץ, וואָס ער האָט געטאָן און פּרטימדיק געשילדערט די שרעקלעכע אינדוסטריעלע סיסטעם פֿון מאַסן־פֿאַרניכטונג, מיט וועלכער זײַנע מיט־אָפֿיצירן האָבן אָנגעפֿירט אין אוישוויץ. ער האָט געזאָגט, אַז ער קען זיך פּשוט ניט פֿאָרשטעלן, ווי אַזוי איין מענטש האָט געקענט איבערלעבן דאָס אַלץ, שוין אָפּגערעדט פֿון די צענדליקער טויזנטער, וואָס האָבן זיך פֿאָרט אײַנגעגעבן איבערצולעבן דעם גיהנום, און אַז ער באַוווּנדערט זייער מוט.

ער האָט פֿאַרדאַמט די וואָס לייקענען אָפּ דעם חורבן און די ראַסיסטישע אידעאָלאָגיע, פֿון וועלכער ער האָט אָמאָל געהאַלטן. אָבער מער פֿון אַלץ האָט ער זיך אַנטשולדיקט און געבעטן מחילה. ער האָט געבעטן מחילה בײַ די ייִדישע לעבנס־געבליבענע פֿון אוישוויץ, וואָס זענען געפֿאָרן קיין דײַטשלאַנד, כּדי צו זאָגן עדות קעגן אים. ער האָט געבעטן מחילה בײַם ייִדישן פֿאָלק און אַפֿילו בײַ גאָט אַליין. וועגן זײַן גורל און די אָנקלאָגעס קעגן אים האָט ער באַמערקט, אַז ער איז „מאָראַליש שולדיק און איר (דער זשורי) דאַרפֿט באַשליסן, צי איך בין לעגאַל שולדיק און אויב יאָ, וואָס צו טאָן מיט מיר‟.

אַזוי ווײַט ווי איך ווייס, איז אָסקאַר גרעונינג דער איינציקער געוועזענער „עס־עס‟־אָפֿיציר, וואָס האָט עפֿטנלעך אַטנשולדיקט בעת אַ יורידישן פּראָצעס. געוויסע דײַטשישע פֿאַרברעכער האָבן עפֿנטלעך איבערגעגעבן וואָס זיי האָבן געטאָן, אָבער אַלע האָבן זיי אָדער פּרובירט צו באַשולדיקן אַנדערע אין זייערע מעשׂים, אָדער זיך באַרימען מיט זיי. ביז גרעונינג, 71 יאָר נאָך דער באַפֿרײַונג פֿון אוישוויץ, האָט קיינער ניט עפֿנטלעך געזאָגט אין אַ געריכט פֿאַר דער וועלט: „זײַט מיר מוחל‟.

און דאָס האָט באמת געשאַפֿן אַ געוויסע אומבאַקוועמלעכקייט. צוליב דעם, וואָס אַזאַ אַנטשולדיקונג איז כּמעט קיינמאָל פֿריִער ניט געהערט געוואָרן פֿון אַ נאַצי־מערדער, און זיכער קיינמאָל ניט פֿאַר די קאַמערעס פֿון דער וועלט־מעדיאַ, האָט מען ניט געוווּסט, ווי אַזוי צו רעאַגירן אויף דעם. פֿאַר וואָס זשע, אייגנטלעך, האָבן געפֿרעגט געוויסע קאָמענטאַטאָרן, וואָלט אים עמעצער געוואָלט מוחל זײַן?!

איינער פֿון די ייִדן, וואָס האָבן איבערגעלעבט אוישוויץ און זענען געפֿאָרן קיין דײַטשלאַנד, כּדי צו זאָגן עדות קעגן אָסקאַר גרעונינגען, האָט אים טאַקע יאָ מוחל געווען. נאָך מער: אויף אַ בילד, וואָס איז גלײַך טראַנסמיטירט געוואָרן איבער דער וועלט, האָט עוואַ מאָזעס קאָר, וועלכע האָט ווי אַ קינד, צוזאַמען מיט איר צווילינג־שוועסטער, מרים, איבערגעלעבט ד׳׳ר מענגעלעס עקספּערימענטן — אַרומגענומען דעם נאַצי־פֿאַרברעכער. קאָר, אַ פּראָמינענטע אָנפֿירערין פֿון אַ חורבן־מוזיי וועגן דער געשיכטע פֿון „מענדעלעס צווילינגען‟, וווּ מע לערנט אַנדערע וועגן די געפֿאַרן פֿון ראַסיזם און „דעם כּוח פֿון פֿאַרגעבן אַנדערע‟, האָט דערקלערט, אַז „מע טאָר זיכער ניט פֿאַרגעסן, וואָס ער האָט געטאָן, אָבער איך אַליין קען אים פֿאַרגעבן‟.

עוואַ מאָזעס קאָר איז ניט קיין געוויינטלעכער מענטש, און ווי זי האָט אַליין געשריבן אין אַ דערקלערונג אויף איר „פֿייסבוק‟־זײַטל, ווייסט זי, אַז אַ סך מענטשן וועלן ניט פֿאַרשטיין איר באַשלוס, און געוויסע וועלן אַפֿילו זײַן אין כּעס אויף איר. אָבער ווי זי דערקלערט קען זי „בשום־אופֿן קיינמאָל ניט פֿאַרשטיין, פֿאַר וואָס צו זײַן אין כּעס איז בעסער ווי אַ זשעסט פֿון גוטן ווילן. קיין גוטס קומט קיינמאָל ניט אַרויס פֿון כּעס. לויט מײַן מיינונג, איז אַ סימן פֿון אַ גוטן ווילן שטענדיק בעסער, ווי צו זײַן ברוגז‟.

איך אַליין בין געבליבן געפּלעפֿט איבער דער סיטואַציע. פֿון איין זײַט, האַלט איך איצט שטאַרק, אַז מע זאָל אָסקאַר גרעונינגען ניט אײַנזעצן אין טורמע. אמת, ווען אַלצדינג וואָלט געווען „יושרדיק‟, וואָלט מען אים געהאַט עקזעקוטירט אין די 1940ער יאָרן, צוזאַמען מיט טויזנטער אַנדערע „עס־עס‟־אָפֿיצירן. אָבער דער פּרינציפּ פֿון „אַן אויג פֿאַר אַן אויג‟, איז ניט אַלעמאָל די בעסטע ברירה. דאָס ביסעלע יושר, וואָס מע וואָלט געקענט אַרויסקוועטשן דורכן אַרײַנזעצן אים אין טורמע, פֿאַר די געציילטע חדשים און יאָרן וואָס זענען אים אפֿשר געבליבן, וואָלט ווייניק געהאָלפֿן דער וועלט, איידער אים געבן די מעגלעכקייט צו דערציילן זײַן געשיכטע און פּריידיקן קעגן דעם נאַציזם און די אָפּלייקענער פֿון דעם חורבן.

פֿון דער אַנדערער זײַט, טאָר מען פֿון אָסקאַר גרעונינגען בשום־אופֿן ניט מאַכן קיין העלד. ער איז אַ פֿאַרברעכער, וואָס האָט געהאָלפֿן אומצוברענגען 300,000 מענטשן, און דאָס וואָס ער האָט, שפּעט אין זײַן לעבן, זיך אַטנשולדיקט, מעקט ניט אויס דאָס, וואָס ער האָט פֿריִער אָפּגעטאָן. דאָס אַנטפּלעקן זיך און בעטן מחילה איז געווען אַ גוטע זאַך און ס׳איז יאָ מעגלעך דאָס צו אָנערקענען אָן דעם, אַז מע זאָל אים לויבן, אָדער חלילה, פֿאַרקלענערן זײַנע פֿאַרברעכנס.

ניט געקוקט אויף זײַנע אַנטשולדיקונגען, קען איך פּערזענלעך אים ניט מוחל זײַן. איך האָב שוין געזען צו פֿיל טאַטויִרטע אָרעמס, איבערגעזעצט צו פֿיל שרעקלעכע עדותן, און געהערט צו פֿיל פּערזענלעכע טראַגעדיעס, דערציילט צווישן זיפֿצן און טרערן.

קיין מאָראַלישע רעכט אים צו פֿאַרגעבן האָב איך אויך ניט, ווײַל איך בין ניט צווישן די, וואָס האָבן געליטן אין אוישוויץ. עוואַ מאָזעס קאָר האָט אָבער יאָ אַזאַ רעכט, און זי האָט אַליין באַשלאָסן אים צו פֿאַרגעבן. זייער ווייניק מענטשן האָבן אַזאַ שטאַרקע פֿעיִקייט צו פֿאַרגעבן ווי זי. איך בין אפֿשר ניט מסכּים מיט איר באַשלוס. אָבער איך שאַץ זייער אָפּ איר מוט דאָס צו טאָן.