דער ספֿרדישער ביבליאָפֿיל אין ברוקלין

The Sephardic Bibliophile in Brooklyn

Marisa Scheinfeld

פֿון בתיה אונגאַר־סאַרגאָן (Forward)

Published May 12, 2015, issue of May 29, 2015.

אויף אַ פּשוטן געסל פֿון ציגלנע הײַזער אין מאַרין־פּאַרק, ברוקלין, צווישן אַ פֿאַרזיכערונג־ביוראָ און אַ קאָמפּיוטער־געוועלב, שטייט אַ קליינע קראָם, וווּ די וויטרינע איז אין גאַנצן פֿאַרשטעלט מיט פּאָליצעס, און אויף דער טיר הענגט אַ שילד: „מיזרחי ביכערקראָם — מער ווי 60,000 ביכער‟.

דער אייגנטימער, ישׂראל מיזרחי, אַ קליין־וווּקסיקער יונגערמאַן פֿון 28 יאָר, פֿירט מיך איבער דער קראָם. מע דאַרף גיין פּאַוואָליע צווישן די ביכער־שאַפֿקעלעך, ביז מע דערגייט צו זײַן ביוראָ, וווּ ער פֿירט דעם מיסחר סײַ פֿון מאָדערנע ביכער, סײַ פֿון די פֿאַרעלטערטע.

טראָגנדיק אַ גרויסע שוואַרצע סאַמעטענע יאַרמלקע, אַן אַלט ווײַס העמד, שוואַרצע הויזן און ספּאָרטשיך, זעט ער ממש אויס ווי אַ ישיבֿה־בחור. אויף דער פֿראַגע, ווי אַלט איז ער, ענטפֿערט ער: „צו יונג. מע זאָגט וועגן מיר — אַזאַ יונגערמאַן מיט אַזוינע אַלטע ביכער‟.

מיזרחי איז געבוירן געוואָרן אין ברוקלין אין אַ ספֿרדישער משפּחה, וואָס שטאַמט פֿון מאַראָקאָ. נאָכן פֿאַרענדיקן די מיטלשול, האָט ער זיך געלערנט עטלעכע יאָר אין ישיבֿה אין ישׂראל און דערנאָך זיך אומגעקערט קיין ברוקלין. אַפֿילו קינדווײַז האָט ער שטאַרק ליב געהאַט ביכער, און האָט לכתּחילה זיי בלויז געקויפֿט. אָבער ווען ער האָט חתונה געהאַט, האָט ער אויך אָנגעהויבן זיי פֿאַרקויפֿן, און מיט 8 יאָר צוריק האָט ער געגרינדעט די „מיזרחי־ביכערקראָם‟.

דערווײַל האָבן זיך שוין אָנגעזאַמלט 100,000 ביכער. „כּדי צו פֿאַרדינען דאַרף איך פֿאַרקויפֿן צווישן 100 און 150 ביכער אַ טאָג,‟ האָט ער דערקלערט. „אַ בוך מיט אַ ווערט פֿון $300 קאָן בלײַבן אויף דער פּאָליצע צוויי יאָר לאַנג, דאַרף מען האָבן אין געשעפֿט, צום ווייניקסטן, 50,000 ביכער. איין זאַך איז זיכער: מע קען פֿון אַזאַ אַרבעט קיין מאָל נישט פּענסיאָנירן. וואָס טוט מען דען מיט 100,000 בענד?‟

ווען איך בין אָנגעקומען אין קראָם, 11:30 אין דער פֿרי, האָט מיזרחי שוין געהאַט אַרויסגעשיקט דעם מינימום פֿון 150 ביכער. „איך פֿאַרדין נישט שלעכט, אָבער מע מוז אַ סך האָרעווען.‟ צוויי מאָל האָט ער אָנגעשטעלט אַסיסטענטן, אָבער ביידע זענען אַוועק, כּדי צו גיין לערנען אין דער ישיבֿה.

די אַסיסטענטן קענען אים סײַ־ווי ווייניק העלפֿן. מיזרחי, וואָס קען פֿליסיק ענגליש און העברעיִש, און קען אויך לייענען ייִדיש און לאַדינאָ, ווייסט פּינקטלעך, וווּ יעדעס בוך געפֿינט זיך. דאָס איז נישט גרינג, נעמענדיק אין באַטראַכט, אַז די קונים שטעלן אָפֿט מאָל צוריק אַ בוך אויפֿן פֿאַלשן אָרט.

„אַ מאָל קלינגט מען צו מיר אין אַ פּאַניק,‟ האָט מיזרחי דערקלערט. איין מאָל האָט צו אים אָנגעקלונגען איינער פֿון מאַנהעטן, זאָגנדיק, אַז במשך פֿון די קומעדיקע צוויי שעה מוז מיזרחי קומען אין אַ געוויסער לוקסוס־דירה לעבן צענטראַל־פּאַרק, ווײַל אויב נישט, וועט מען אַלע ביכער אַרויסוואַרפֿן. די זאַמלונג וואָס ער האָט אין יענעם טאָג באַקומען האָט געהאַט אַ ווערט פֿון $10,000.

אַ צווייט מאָל האָט אַ מענטש אין ניו־דזשערזי אים אָנגעקלונגען, פֿרעגנדיק, צי מיזרחי וויל קומען אָפּנעמען אַן „ענציקלאָפּעדיע דזשודאַיִקאַ‟. מיזרחי האָט אים געפֿרעגט, צי האָט ער נאָך עפּעס. האָט יענער אים געענטפֿערט, אַז ער האָט ערשט אַרויסגעוואָרפֿן עטלעכע טויזנט ביכער. „אָבער איר וואָלט זיי סײַ ווי נישט געוואָלט, ווײַל זיי זענען בלויז געווען אַלטע ביכער,‟ האָט דער מענטש געזאָגט, און דערבײַ אַרויסגערופֿן אַ גרויסן עגמת־נפֿש בײַ מיזרחי.

„דאָס ערגסטע פֿון אַלץ איז, אַז דער ייִד האָט דווקא געשטאַמט פֿון אַ חשובֿער ציוניסטישער משפּחה, וואָס זייער ביבליאָטעק האָט אפֿשר געקאָנט האָבן אמתע אוצרות,” האָט מיזרחי באַטאָנט. „בײַ געוויסע מענטשן, זענען ביכער גלײַך ווי זשוקעס.‟

בדרך־כּלל, זענען די אַלטע ביכער אין ניו־יאָרק אין אַ גוטן מצבֿ, אין פֿאַרגלײַך מיט די ביכער פֿון ישׂראל און די אַראַבישע לענדער, וואָס קאָנען האָבן ווערעמלעך. „אין יענע ביכער געפֿינט מען אַפֿילו הערעלעך פֿון בערד. אַ מאָל רויטע, אַ מאָל שוואַרצע.‟ לויט דער קבלה איז יעדעס הערעלע בײַ אַ מענטש אַ הייליקע זאַך, פֿלעגן ייִדן אָפֿט אַרײַנלייגן אַרויסגעפֿאַלענע הערעלעך צווישן די זײַטן.

מענטשן פֿרעגן זיך אָפֿט נאָך נאָך יענע ביכלעך, וואָס זיי האָבן קינדווײַז געלייענט, האָט מיזרחי באַמערקט. די קינדערביכלעך פֿון די 1960ער און 1970ער יאָרן, בפֿרט די אילוסטרירטע, באַטרעפֿן הײַנט אַ גרויסן מאַרק.

דאָס געשעפֿט איז פֿול מיט אוצרות ווי, למשל, עטלעכע זײַטן געשריבן מיטן כּתבֿ פֿון באַבאַ סאַלי, וואָס מיזרחי האָט בדעה צו פֿאַרקויפֿן פֿאַר $1,400. די חסידישע ספֿרים זענען נאָך טײַערער, ווײַל עס זענען דאָ ווייניק עקזעמפּלאַרן פֿון זיי, און אַ סך מער קונים ווי פֿאַר די אַנדערע ביכער.

מיזרחי האָט אַנטדעקט די דאָזיקע קאָרעספּאָנדענץ, דורך פּאָסטקאַרטלעך, צווישן דעם העברעיִשן פּאָעט יעקבֿ פֿישמאַן און זײַן פֿרוי, בת־שבֿע, ווען זיי זענען געווען צעשיידט בעת דער ערשטער וועלט־מלחמה
Marisa Scheinfeld
מיזרחי האָט אַנטדעקט די דאָזיקע קאָרעספּאָנדענץ, דורך פּאָסטקאַרטלעך, צווישן דעם העברעיִשן פּאָעט יעקבֿ פֿישמאַן און זײַן פֿרוי, בת־שבֿע, ווען זיי זענען געווען צעשיידט בעת דער ערשטער וועלט־מלחמה

מיזרחי קוקט אויך איבער די מאַרקעס פֿון פֿאַרלעגער אין די ווײַטע מקומים, און די האַנט־געשריבענע אויפֿשריפֿטן פֿון ביכער, וואָס מע האָט געגעבן ווי מתּנות. איין מאָל האָט ער אין אַ סידור פֿון 1929 געפֿונען אַ ברכה פֿאַר אַפּיקורסים, וואָס האָבן תּשובֿה געטאָן; אַ צווייט מאָל — אַ בוך וועגן אַ ייִד, וואָס האָט דערמאָרדעט אַ צווייטן ייִדן אין דײַטשלאַנד, אינעם 15טן יאָרהונדערט.

פֿון צײַט צו צײַט, געפֿינט ער אויך טראַגישע זאַכן: אויף די בלאַנקע זײַטן פֿון אַן אַלטן סידור האָט עמעצער איבערגעגעבן די אַכזריותדיקע פּרטים פֿון אַ שחיטה פֿון ייִדן אין פּוילן אין יאָר 1655.

ער געפֿינט כּסדר ביכער, וואָס געפֿינען זיך נישט אין קיין שום רשימות פֿון פּובליקירטע ווערק. „ס׳איז פֿאַרכאַפּנדיק צו אַנטדעקן אַ בוך, וואָס קיינער האָט נישט געלייענט אין די פֿאַרגאַנגענע 50 יאָר,‟ האָט ער געזאָגט. צוויי מאָל האָט ער געפֿונען אין ביכער די אונטערשריפֿט פֿון זײַן אייגענעם עלטער־זיידן.

מיזרחי האָט שוין פֿאַרקויפֿט ייִדיש־שפּראַכיקע ביכער דעם יאָרדאַניער אוניווערסיטעט און דעם אוניווערסיטעט פֿון טאָקיאָ. קונים קומען צו אים פֿון לאָנדאָן און מאָנטרעאָל.

במשך פֿון אונדזער וויזיט האָט מיזרחי נישט איין מאָל געבעטן, אַז איך זאָל שרײַבן וועגן די ביכער, נישט וועגן אים. „מענטשן דאַרפֿן וויסן, אַז די ייִדן האָבן פּראָדוצירט אַ סך זייער גוטע ווערק, און איך בין שטאָלץ צו זײַן אַ מיסיאָנער דערפֿון,‟ האָט ער געזאָגט.