היימלאָז אין ניו־יאָרק

Homeless in New York


פֿון לייזער בורקאָ

Published May 24, 2015, issue of June 12, 2015.

דער פֿרילינג איז געקומען קיין ניו־יאָרק: די זון שײַנט, דער מאָנאַט מײַ באַשיינט די וועלט מיט די פֿאַרבן און דופֿטן פֿון פֿרישע בלומען. אָבער צוזאַמען מיט די ווויל־שמעדעדיקע בלימעלעך זײַנען אויך אַרויס אויף דער ליכטיקער שײַן — טויזנטער היימלאָזע מענטשן, בעטלער און כּלערליי שלעפּער, וואָס אַ מאָל גיבן זיי אַרויס פֿון זיך אַן אַנדער אַראָמאַט.

ווער עס גייט אויף די ניו־יאָרקער גאַסן, בפֿרט אינעם דרום־טייל פֿון מאַנהעטן, אין „מידטאַון‟ און אין דער געגנט אַרום יוניאָן־סקווער, קען ניט אויסמײַדן די דאָזיקע חבֿרה. אויף יעדן ראָג זיצט אַ מענטש מיט אַ שילד געמאַכט פֿון קאַרטאָן, וווּ עס שטייט די גאַנצע געשיכטע פֿון זײַנע ליידן: ער איז אַ וועטעראַן פֿון דער מלחמה, אַ יתום, ניט לאַנג אַרויס פֿון תּפֿיסה, אַ חולה־מסוכּן, ער איז נעבעך אַ שיכּור, אַ נאַרקאָמאַן, אַ משוגענער, אָדער פּשוט — ער „האָט ניט קיין מזל‟.

ניטאָ קיין ספֿק, אַז די פּראָבלעם פֿון היימלאָזיקייט איז געוואָרן היפּש ערגער אין די לעצטע יאָרן, ספּעציעל נאָכן פֿינאַנץ־קריזיס פֿון 2008. די צאָל מענטשן, וואָס שלאָפֿן יעדע נאַכט אין די שטאָטישע אַזילן (shelters בלע״ז) איז אַרויף מיט 69% אין משך פֿון די לעצטע צען יאָר, אויף איבער זעכציק טויזנט — און דאָס נעמט אַרײַן כּמעט 25,000 היימלאָזע קינדער. אין משך פֿונעם יאָר 2014 זײַנען 116,000 פֿאַרשיידענע מענטשן געשלאָפֿן אין די דאָזיקע אַזילן. וויפֿל טויזנטער שלאָפֿן ממש אויף דער גאַס, אָדער אויף אַ באַנק אין פּאַרק, אָדער אין סאָבוויי, ווייסט קיינער ניט. דאָס איז די גרעסטע צאָל היימלאָזע זינט דער גרויסער דעפּרעסיע אין די 1930ער יאָרן, ווען די אַמעריקאַנער אַרבעטלאָזיקייט האָט דערגרייכט כּמעט 25% (הײַנט איז עס בלויז 5.5%).

די עקספּערטן פּרוּוון צו דערקלערן, פֿאַר וואָס די היימלאָזיקייט איז געוואָרן ערגער, ניט געקוקט אויפֿן בעסערן עקאָנאָמישן מצבֿ, וואָס שפּיגלט זיך אָפּ, למשל, אין די נײַע בערזע־רעקאָרדן. די הויפּט־סיבה איז ניט קיין חידוש: דאָס דירה־געלט איז שטאַרק געהעכערט געוואָרן, צום טייל אַ דאַנק די אַלע נײַע מיליאָנערן און ביליאָנערן, וואָס זײַנען געקומען פֿון „וואָל סטריט‟. כּמעט 5% פֿון דער ניו־יאָרקער באַפֿעלקערונג באַשטייט פֿון מיליאָנערן, כּמעט 400,000 מענטשן, און זיי האָבן אַ ריזיקע השפּעה אויפֿן מאַרק פֿאַר דירות. אַזוי ווי די רײַכע קענען זיך דערלויבן צו צאָלן מער, ווערט אַלץ טײַערער, אַרײַנגערעכנט די דירות.

נאָך אַ סיבה איז דער ווײַטערדיקער וווּקס פֿון דער ניו־יאָרקער באַפֿעלקערונג: הײַנט וווינען דאָ כּמעט 8.5 מיליאָן מענטשן, אַ מיליאָן מער ווי מיט פֿופֿצן יאָר צוריק. די שטאָט ציט צו טויזנטער טאַלאַנטירטע מענטשן פֿון איבערן גאַנצן לאַנד און איבער דער גאָרער וועלט, אָבער עס זײַנען ניט פֿאַראַן גענוג דירות פֿאַר די אַלע צוגעקומענע, און די נײַע דירות, וואָס מע בויט, זײַנען בדרך־כּלל לוקסוסדיקע, פֿאַר די רײַכע. דעריבער ווערט דאָס דירה־געלט נאָך טײַערער, און עס קומט אויס, אַז אַן ערך אַ דריטל פֿון דער באַפֿעלקערונג — דער עיקר, די אָרעמשאַפֿט — צאָלט איבער אַ העלפֿט פֿון זייערע געהאַלטן אויף דירה־געלט.

דאָס איז ניט געקוקט אויף דעם, וואָס ס׳רובֿ ניו־יאָרקער, וואָס דינגען דירות, ווערן שוין איצט אויף עפּעס אַן אופֿן געשטיצט פֿון דער מלוכה: אַן ערך 8% וווינען אין אַ „סאָציאַלן וווין־שטח‟ (public housing בלע״ז), נאָך 8% אין סובסידירטע דירות, און גאַנצע 45% אין „סטאַביליזירטע‟ אָדער „קאָנטראָלירטע‟ דירות, וואָס זײַנען היפּש ביליקער ווי אויפֿן פֿרײַען מאַרק. דאָס הייסט, אַז אַ מיעוט פֿון ווייניקער ווי 40% צאָלט אַסטראָנאָמישע סומעס, כּדי צו שטיצן די אַלע אַנדערע.

כאָטש דער פֿענאָמען פֿון היימלאָזיקייט און בעטלערײַ איז אונדז באַקאַנט פֿונעם אָנהייב פֿון דער מענטשלעכער געשיכטע, האָט די איצטיקע תּקופֿה דערפֿון זיך באמת אָנגעהויבן אין די 1970ער יאָרן. דעמאָלט האָט מען אַרויסגעלאָזט צענדליקער טויזנטער גײַסטיק קראַנקע מענטשן פֿון די שפּיטעלער און משוגעים־הײַזער, כּלומרשט פֿאַר זייער טובֿה וועגן, און לאַנגע יאָרן געטאָן קנאַפּ וואָס זיי צו העלפֿן. ווי באַלד די דאָזיקע חולים האָבן געהאַט אַ רעכט זיך אָפּצוזאָגן פֿון דער מעדיצינישער באַהאַנדלונג, כּל־זמן זיי טשעפּען ניט קיין אַנדערע, ווי אויך זיך אָפּצוזאָגן פֿון אַ בעט אין די שטאָטישע אַזילן, האָבן זיי זיך אַרומגעוואַלגערט פֿרײַ אויף די גאַסן.

אין יענער תּקופֿה האָט מען אויך שטאַרק רעדוצירט די צאָל איין־צימער־דירות (single room occupancy אָדער SRO בלע”ז), וואָס האָבן געדינט אַ סך אָרעמע־לײַט ווי ביליקע אַכסניות און אינטערנאַטן. אַ צימער האָט מען געהאַט פֿאַר זיך אַליין, אָבער מיט דער קיך און וואַשצימער האָט מען זיך געטיילט מיט די שכנים. אַזעלכע בנינים האָט מען אָפֿט איבערגעמאַכט אין נאָרמאַלע דירות מיט עטלעכע שלאָפֿצימערן, וואָס די פֿריִערדיקע אײַנוווינער האָבן זיך ניט געקענט דערלויבן.

אַ גרויסן טייל פֿון די הײַנטיקע היימלאָזע איז ניט אַזוי שווער צו העלפֿן: די משפּחות מיט קינדער, למשל, קען מען געבן אַ דירה און געענדיקט. זיי זײַנען היימלאָז, דער עיקר, צוליב עקאָנאָמישע סיבות, און מע זעט זיי זעלטן אויף די גאַסן, ווײַל זיי שטייען אײַן אין די אַזילן. אַפֿילו ווען מע זעט זיי יאָ, קען מען ניט גרינג דערקענען, אַז זיי זײַנען היימלאָזע: די קינדער לערנען זיך ווײַטער אין די שולן, די עלטערן גייען אפֿשר צו דער אַרבעט ווי געוויינטלעך.

מיט די גײַסטיק קראַנקע, שיכּורים און נאַרקאָמאַנען, וואָס שלאָפֿן אויף דער גאַס, איז ניט אַזוי פּשוט. אַרום 80% זײַנען מענער און זיי האָבן אָפֿט ערנצטע פּראָבלעמען מיטן פֿיזישן און פּסיכאָלאָגישן געזונט, מיט אַלקאָהאָליזם אָדער מיט נאַרקאָטיק. מיט זיי דאַרפֿן זיך פֿאַרנעמען אַ סך דאָקטוירים און פּסיכיאַטער, פּסיכאָלאָגן, סאָציאַל-אַרבעטער, וואָלונטירן, פּאָליציאַנטן — ס׳איז אַ ריזיקע אַרבעט.

מעיאָר ביל דע בלאַזיאָ האָט אַ פּלאַן, וואָס דארף פֿאַרבעסערן דעם מצבֿ פֿון די היימלאָזע אין ניו־יאָרק: בויען מער „סאָציאַלע וווין־שטחים‟, שאַפֿן מער ביליקע דירות, און אַזוי רעדוצירן אַ ביסל די פּרײַזן אויך אויפֿן פֿרײַען מאַרק. דאָס וועט אַוודאי העלפֿן, אָבער קיין לייזונג וועט דאָס ניט זײַן, ווײַל וויפֿל ביליקע דירות עס זאָלן ניט זײַן אין ניו־יאָרק, וועלן זיך גלײַך געפֿינען די מענטשן, וואָס זאָלן זיי פֿאַרנעמען. אין די קומענדיקע פֿופֿצן יאָר קענען נאָך אַ מיליאָן מענטשן זיך אַרײַנציִען אין שטאָט, אויב עס וועט נאָר זײַן פּלאַץ פֿאַר זיי.

קיין בעסער אָרט פֿאַר היימלאָזע ווי מאַנהעטן וועט זיך ניט געפֿינען: דאָ איז פֿאַראַן די סאָציאַלע באַדינונג, די קלויסטערס, די אונטערבאַן, די גאַנצע אינפֿראַסטרוקטור צו העלפֿן זיי. ס׳איז דאָ בײַ וועמען צו בעטלען און ס׳איז דאָ אַ טאָלעראַנטע אַטמאָספֿער פֿאַר די בעטלער. קען מען זיך ריכטן, אַז די פּראָבלעם פֿון היימלאָזיקייט וועט נאָך ווערן ערגער, איידער עס ווערט בעסער.