טאַלאַנטירטע מחברטע פֿון ייִדישע זינגלידער

A Talented (Female) Writer of Yiddish Songs

פֿון שׂרה־רחל שעכטער

Published May 31, 2015, issue of June 26, 2015.

שפֿרה לאָווען
שפֿרה לאָווען

ס׳איז מיר תּמיד געווען אַ חידוש, וואָס בײַ כּמעט אַלע ייִדישע זינגלידער, אין וועלכן מיר קענען דעם מחבר, איז עס אַ מאַן: מרדכי געבירטיג, י. ל. פּרץ, מאָריס ראָזענפֿעלד, דוד עדלשטאַדט, און נאָך און נאָך. ס׳איז נישט קיין ספֿק, אַז אויך פֿרויען האָבן געשאַפֿן לידער (בפֿרט וויגלידער און ליבע־לידער). אפֿשר ווען מע וואָלט זיי געמוטיקט מפֿרסם צו זײַן די שאַפֿונגען מיטן אייגענעם נאָמען, וואָלטן מיר הײַנט געקענט סײַ די לידער, סײַ די מחברטעס. אַנשטאָט דעם זענען די לידער פֿאַרבליבן באַקאַנט אַ קליינעם קרײַז מענטשן, וואָס מע האָט זיי איבערגעגעבן בעל־פּה, ביז זיי זענען באַקאַנט געוואָרן ווי סתּם פֿאָלקסלידער, דאָס הייסט: „מחבר — אומבאַקאַנט‟.

ביילע שעכטער־גאָטעסמאַן ע״ה, וואָס איז ניפֿטר געוואָרן מיט אַנדערטהאַלב יאָר צוריק, איז, אַוודאי, געווען אַ יוצא־מן־הכּלל. נאָך דעם ווי זי האָט געשאַפֿן דעם טעקסט און מעלאָדיע פֿון אַ צאָל לידער, האָבן איר ברודער (מײַן טאַטע), ד״ר מרדכי שעכטער, און איר זון, איציק גאָטעסמאַן, זי געמוטיקט אַרויסצולאָזן קאָמפּאַקטלעך, וווּ זי שטעלט אַליין פֿאָר די לידער, אָן באַגלייטונג, אויפֿן פֿאָלקישן שטייגער. אירע שאַפֿונגען זענען געוואָרן אַזוי פּאָפּולער, אַז די גאַנצע קלעזמער־וועלט האָט זיי אויפֿגעכאַפּט, שפּילט זיי ווײַטער אויף מוזיק־פֿעסטיוואַלן, און רעקאָרדירן זיי אויף זייערע אייגענע קאָמפּאַקטלעך.

איצט איז געקומען די צײַט מפֿרסם צו זײַן אַ לידער־שרײַבערין פֿונעם ייִנגערן דור: שפֿרה לאָווען, וואָס בײַ די חסידישע פֿרויען און מיידלעך זענען אירע לידער שוין יאָרן לאַנג באַליבט, אָבער אין דער נישט־חסידישער וועלט איז זי כּמעט אומבאַקאַנט. אין פֿאַרגלײַך מיט ביילען, האָט זי אָבער געשאַפֿן בלויז די ווערטער, נישט די מוזיק. „כ׳בין נישט מוזיקאַליש,‟ האָט זי געזאָגט מיט אַ שמייכל. זי פּאַסט צו די ווערטער צו אַלטע ניגונים פֿון די ראַדאָמסקער און אַנדערע חסידישע גרופּעס.

לאָווען איז דערצויגן געוואָרן בײַ די טאָשער חסידים לעבן מאָנטרעאָל, און כאָטש זי האָט זינט דעמאָלט פֿאַרלאָזט די קהילה, און וווינט הײַנט מיט איר מאַן, יוחנן, און פֿיר קינדער מחוץ דער חסידישער געגנט, זינגען די חסידישע מיידלעך און פֿרויען עד־היום אירע לידער (נישט בלויז אין מאָנטרעאָל, נאָר אויך אין ניו־יאָרק, ירושלים, לאָנדאָן, מאַנטשעסטער, און אַנדערע שטעט איבער דער וועלט), כאָטש איר נאָמען דערמאָנט מען בכלל נישט.

לויט דער וויקיפּעדיע, האָט לאָווען אָנגעשריבן 28 לידער, אָבער אין דער אמתן האָט זי אָנגעשריבן אַ סך מער, האָט זי געזאָגט בעת אַן אינטערוויו מיטן „פֿאָרווערטס‟. רובֿ לידער האָט זי געשאַפֿן צו באַגלייטן אַ פּיעסע אויפֿגעפֿירט אין דער מיטלשול, אָדער לכּבֿוד אַ טיי־אָוונט [אַ בענעפֿיט, אין וועלכן פֿרויען קומען זיך צונויף אויף וועטשערע, כּדי צו זאַמלען געלט פֿאַר אַ געוויסער צדקה].

מע זינגט אירע לידער אויך אויף ספּעציעלע „טעלעפֿאָנישע טרעפֿונגען‟. ערבֿ יעדן יום־טובֿ באַטייליקן זיך הונדערטער חסידישע פֿרויען אין אַ ספּיעציעלער „קאָנפֿערענץ־פֿאַרבינדונג‟ [conference call], אין וועלכער מע זאָגט תּהילים און אַנדערע תּפֿילות פֿאַר מיידלעך און בחורים, וואָס נייטיקן זיך אין אַ שידוך, און דערנאָך הערט מען אַ האַרציק ליד צו אינספּירירן דעם עולם. ערבֿ־פּסח הײַיאָר, האָבן זיי געזונגען לאָווענס „הערצעלע־ליד‟ („רצון‟), און ערבֿ־שבֿועות — איר „מסורה־ליד‟.

„אַוודאי זאָגן זיי נישט, אַז איך האָב עס אָנגעשריבן, ווײַל איך בין פֿאַר זיי מער נישט כּשר,‟ האָט לאָווען דערקלערט. „דאָס ׳מסורה־ליד׳ האָט געזונגען די געוועזענע דירעקטאָרין פֿון דער טאָשער מיידלשול.‟

לאָווענס שאַפֿערישקייט האָט זיך באַוויזן, ווען זי איז געווען נאָך אַ יונג מיידל. „איך פֿלעג שרײַבן גראַמען און פּאָעזיע, אָבער בלויז פֿאַר זיך אַליין,‟ האָט זי געזאָגט. „קיינער האָט נישט געוווּסט וועגן דעם, אַפֿילו נישט מײַן מאַמע. כ׳בין געווען אַן אינטראָווערט, און געהאַט ווייניק אינטערעס צו רעדן מיט אַנדערע מענטשן וועגן מײַנע געפֿילן.‟

איין מאָל, ווען זי איז געווען בערך 16 יאָר אַלט, האָט זי אָבער אַרײַנגעשיקט איינס פֿון אירע לידער אינעם ארץ־ישׂראלדיקן חסידישן זשורנאַל „באַלויכטונגען‟, און מע האָט עס גלײַך אָפּגעדרוקט.

„דאָס ליד איז געווען אַ משל און נימשל וועגן תּפֿילה,‟ האָט זי דערקלערט. „כ׳האָב עס געשריבן אויפֿן סמך פֿון אַ מעשׂה, וואָס איך האָב געלייענט וועגן עמעצן אין אַ מושבֿ־זקנים, וואָס פֿילט זיך זייער עלנט, און דערפֿרייט זיך שטאַרק, ווען עס קומט אַ קינד אים צו באַזוכן, אָבער דאָס קינד בלײַבט נישט לאַנג, און לויפֿט באַלד אַוועק; פּונקט ווי גאָט וואַרט און וואַרט אויף אונדזערע תּפֿילות, אָבער דערנאָך דאַווענען מיר אָפּ אַזוי גיך, בלויז יוצא צו זײַן.‟

אַ צווייט ליד, „יאַנקעלע‟, האָט זי אָנגעשריבן לכּבֿוד אַ ייִנגעלע, וואָס איז ניפֿטר געוואָרן נאָך אַ שווערער קראַנקייט:

„יאַנקעלע, דערמאָן זיך אין יענער שווערער צײַט,
ווען אין שפּיטאָל כ׳בין געשטאַנען בײַ דײַן זײַט.
ווען מע האָט דיך געשטאָכן מיט נאָדלען אָן אַ שיעור,
און דו האָסט, נעבעך, געקוקט דאַן צו מיר.

„אוי! דײַן בליק האָט געשריגן, געוויינט שטומערהייט:
„מאַמע, ווי קענסטו שטיין שטיל אין אַ זײַט?
ווי לאָזסטו מיך שטעכן, איך האַלט דאָך נישט אויס,
פֿאַר וואָס זשע נעמסטו מיך נישט אַרויס?‟

ד״ר אַסיע ווײַסמאַן, די דירעקטאָרין פֿונעם „ייִדישן שפּראַך־אינסטיטוט‟ בײַם „ייִדישן ביכער־צענטער‟, וועלכע האָט געשריבן איר דיסערטאַציע וועגן חסידישע לידער געשאַפֿן פֿון פֿרויען, האָט געזאָגט, אַז זי האָט אַנטדעקט זיבן מחברטעס, אָבער שפֿרה לאָווען איז די סאַמע פּאָפּולערסטע, צוליב די האַרציקע ווערטער און די היימישע ניגונים. „בעת מײַנע אינטערוויוען מיט חסידישע פֿרויען, האָבן אַ סך פֿון זיי נאָך אַלץ געהאַט די געזאַנג־בלעטלעך פֿון שפֿרה לאָווענס לידער, וואָס זיי האָבן זיך אויסגעלערנט מיט יאָרן צוריק אין מיטלשול אָדער אין זומער־לאַגער,‟ האָט ד״ר ווײַסמאַן געזאָגט.

אַ געזאַנג־בויגן פֿון לאָווענס „בת ישׂראל ליד‟, וואָס מע האָט אויסגעטיילט בעת אַ פּיעסע אין דער טאָשער מיידלשול, און ווײַטער פֿאַרשפּרייט אין די זומער־לאַגערן
אַ געזאַנג־בויגן פֿון לאָווענס „בת ישׂראל ליד‟, וואָס מע האָט אויסגעטיילט בעת אַ פּיעסע אין דער טאָשער מיידלשול, און ווײַטער פֿאַרשפּרייט אין די זומער־לאַגערן

70% פֿון די חסידישע פֿרויען־לידער זענען וועגן שבת אָדער דער מאַמען. ווייניק פֿון זיי זענען יום־טובֿ לידער, ווײַל עס זענען שוין דאָ אַ שלל מיט קינדער־לידער וועגן די יום־טובֿים.

ס׳איז אינטערעסאַנט צו באַמערקן, אַז דער פֿענאָמען פֿון חסידישע פֿרויען, וואָס שרײַבן לידער, האָט זיך אָנגעהויבן בלויז מיט בערך 20 יאָר צוריק. „יאָרן לאַנג האָבן די פֿרויען, ספּעציעל די עלטערע, זיך פּשוט צוגעהערט צו נישט־חסידישע ייִדישע לידער ווי ׳אויפֿן פּריפּעטשיק׳,‟ האָט ווײַסמאַן דערקלערט. אָבער דערנאָך האָבן די רביס אָנגעהויבן דרשענען, אַז „מע טאָר זיך נישט צוהערן צו נישט־היימישע לידער‟, האָבן די פֿרויען אָנגעהויבן אַליין שרײַבן לידער — און, אַוודאי, אויף מער „דידאַקטישע‟ טעמעס, כּדי צו קריגן די השגחה פֿונעם רבין. אַזוי איז אויסגעוואַקסן אַ נײַע טראַדיציע.

פֿון צײַט צו צײַט הערט מען לאָווענס שאַפֿונגען אויך אין נישט־חסידישע ערטער, ווי, למשל, אויף דער „ייִדיש־וואָך‟ מיט עטלעכע יאָר צוריק, ווען זי האָט אויפֿגעטראָטן מיט אירע לידער „בת־ישׂראל‟ און „דוד המלך‟. געוויסע פֿון אירע לידער קען מען הערן אויף חסידישע קאָמפּאַקטלעך, אָבער דאָרט דערמאָנט מען ווידער נישט איר נאָמען. (בײַ איינעם פֿון אירע לידער שטייט אַפֿילו געשריבן, אַז דער מחבר איז יום־טובֿ ערלעך!). די מיטגלידער פֿון „פֿייסבוק‟ קאָנען הערן אַ גאַנצע זאַמלונג פֿון אירע לידער, אויף דער זײַט, Listen to Shifra’s Songs.

לאָמיר האָפֿן, אַז מיט דער צײַט וועט לאָווען, אַזוי ווי ביילע שעכטער־גאָטעסמאַן, געפֿינען די נייטיקע שטיצע אַרויסצולאָזן אירע אייגענע קאָמפּאַקטלעך, וועלן אַ סך מער ליבהאָבער פֿון ייִדיש זיך באַקענען מיט אירע האַרציקע שאַפֿונגען.