סעמיטן און אַנטיסעמיטן

Semites and Antisemites


פֿון לייזער בורקאָ

Published June 11, 2015, issue of June 26, 2015.

ס׳איז הײַנט געוואָרן שווער צו דערקענען אַן אַנטיסעמיט. קודם־כּל, זאָגט ער ניט אויס, אַז ער איז אַן אַנטיסעמיט, ווײַל עס פּאַסט ניט פֿאַר די גויים. והשנת, פֿאַרשטעלט ער זיך פֿאַר עפּעס אַנדערש: אַן אַנטי־ציוניסט, אַן אַנטי־קאַפּיטאַליסט, אַן אַנטי־קאָמוניסט, אַן אַנטי־וואָס־עס־זאָל־ניט־זײַן. אָבער אין דער אמתן, איז אַ סעמיט נאָך שווערער צו דערקענען ווי אַן אַנטיסעמיט. „אַנטיסעמיט‟ איז פּשוט אַן אַלטער אייפֿעמיזם, לשון־נקיה פֿאַר שׂונא־ישׂראל, ייִדן־פֿרעסער, ייִדנפֿײַנד, צורר־היהודים און נאָך אַזעלכע נעמען, וואָס ייִדיש איז אַזוי רײַך מיט זיי. ניצנדיק דאָס וואָרט „אַנטיסעמיט‟, וואָס עס האָבן אויסגעטראַכט די אַנטיסעמיטן גופֿא, קען זיך דאַכטן, אַז דאָס רעדט זיך וועגן אַ וויסנשאַפֿטלעכן פֿענאָמען אָדער אַ מין קרענק, וואָס ס׳איז ניט שיין צו ניצן דאָס אמתע וואָרט. אָבער פּראָסט־פּשוט מיינט עס, אַז מע האָט פֿײַנט ייִדן, און דאָס קען יעדער, וואָס וויל נאָר — אַפֿילו די ייִדן אַליין, צום באַדויערן.

אַ סעמיט, ווידער, — ווער קען זאָגן וואָס דאָס איז אַזוינס? דער דײַטשער היסטאָריקער אַוגוסט לודוויג פֿאָן שלעצער האָט אײַנגעפֿירט דעם טערמין „סעמיטיש‟ סוף 18טן יאָרהונדערט, כּדי צו באַצייכענען די שפּראַכן, וואָס האָבן אַ נעענטער שײַכות צו העברעיִש, ווי אַראַמיש און אַראַביש. אין דעם האָט אים אינספּירירט אונדזער תּורה, ווײַל עס שטייט אין ספֿר בראשית, אַז נחס זון שם („סעם‟ אויף גריכיש, דערפֿאַר „סעמיטן‟) האָט געהאַט פֿינף זין, און פֿון די דאָזיקע זין האָבן כּלומרשט אָפּגעשטאַמט גרויסע פֿעלקער: פֿון אַרפּכשד זײַנען געקומען די ייִדן און די אַראַבער, פֿון אַרם — די אַראַמעער (אַרמים), פֿון אַשור — די אַסירער (אַשורים), פֿון עילם — די עלאַמיטער (עילמים), און פֿון לוד — די לידיער (אַ פֿאָלק, וואָס האָט געוווינט אין מערבֿ־טערקײַ).

דער רבונו־של־עולם איז אָבער ניט געווען קיין לינגוויסט, ווײַל פֿון די פֿינף „סעמיטישע‟ פֿעלקער, האָבן סײַ די עלאַמיטער, סײַ די לידיער ניט גערעדט קיין סעמיטישע שפּראַכן. פֿון די אַלטע אויפֿשריפֿטן אויף ליימענע טאָוולען האָבן די פֿאָרשער דעשיפֿרירט די ביידע לשונות און אויסגעפֿונען, אַז די לידיער האָבן גערעדט אַן אינדאָ־אייראָפּעיִשע שפּראַך, זייער אַ ווײַטער קרובֿ פֿון ייִדיש און ענגליש, בשעת די עלאַמיטער האָבן גערעדט אַ מאָדנע לשון, וואָס האָט ניט קיין שײַכות מיט גאָרנישט.

דערצו ווערן אין דער תּורה עטלעכע פֿעלקער אויסגערעכנט ווי אָפּשטאַמיקע פֿון נחס זון חם (די „האַמיטן‟), וואָס זיי האָבן אָבער פֿאָרט גערעדט סעמיטישע שפּראַכן, זייער נאָענט צו אונדזער העברעיִש: די כּנענים, די אַמלקים, די אדומים, די עמונים, די סותו, און די אמורים. דעריבער שטימט די לינגוויסטישע דעפֿיניציע פֿון „סעמיטן‟ ניט מיט דער תּורה, און אַוודאי ניט מיט דער ראַסן־טעאָריע פֿון די נאַציס, וואָס האָבן געמאַכט אַלע ייִדן פֿאַר סעמיטן, ניט געקוקט אויף דעם, וואָס ייִדן רעדן אַ סך פֿאַרשיידענע שפּראַכן שוין איבער צוויי טויזנט יאָר.

אָבער דעם אייבערשטנס פּלאָנטער צווישן „סעמיטן‟ און „האַמיטן‟ איז אפֿשר פֿאַרשטענדלעך, ווײַל פֿאַקטיש איז דאָ אַ שײַכות צווישן די סעמיטישע און די האַמיטישע שפּראַכן, וואָס מע רעדט אין צפֿון־אַפֿריקע, אַזוי ווי בערבעריש, אָדער מיצריש, וואָס פּרעה און משה האָבן גערעדט. דער ערשטער, וואָס האָט דאָס דערקענט, איז געווען דער ייִדישער בעל־דקדוק יהודה אבן קריש, וואָס האָט געלעבט אין 9טן י”ה אין אַלזשיר. אין 19טן י”ה האָבן די לינגוויסטן דערקענט אַ „סעמיטאָ־האַמטישע‟ משפּחה פֿון שפּראַכן, וואָס מע רופֿט זי הײַנט „אַפֿראָ־אַזיאַטיש‟.

פֿון וואַנען זײַנען געקומען די ערשטע סעמיטן? פֿריִער האָט מען געמיינט, אַז זיי זײַנען אַרויס פֿונעם אַראַבישן האַלב־אינדזל, אָבער מע האָט זיך געכאַפּט, אַז דאָרט האָבן געלעבט צו ווייניק מענטשן, איידער מע האָט אײַנגעהיימישט דעם קעמל אינעם צווייטן יאָרטויזנט פֿ״ק. מסתּמא, זײַנען די סעמיטן אַרויס פֿון סיריע און לבֿנון צום אָנהייב פֿונעם פֿערטן יאָרטויזנט פֿ״ק. מע קען זאָגן אַזוי פּינקטלעך, ווײַל די סעמיטישע שפּראַכן האָבן דאָס זעלביקע וואָרט פֿאַר „אייזל‟ (חמור), וואָס מע האָט פֿאַרהיימישט צו יענער צײַט, אָבער ניט פֿאַר „וואָגן‟, וואָס מע האָט אײַנגעפֿירט צוזאַמען מיטן דערפֿינדן דאָס ראָד אַרום 3500 פֿ״ק. די ערשטע טעקסטן אויף אַ סעמיטישער שפּראַך, אויף אַקאַדיש (פֿון אַכּד, זייער הויפּטשטאָט), קומען אַרויס פֿון פֿון אַן ערך טויזנט יאָר שפּעטער, פֿונעם הײַנטיקן איראַק.

פֿון צפֿון זײַנען די סעמיטן געקומען צו דער טעריטאָריע פֿונעם הײַנטיקן ישׂראל, אינעם אַראַבישן האַלב־אינדזל, און דערנאָך אַרײַן אינעם האָרן פֿון אַפֿריקע — דעריבער רעדן די עטיאָפּישע ייִדן אויך אַ סעמיטישע שפּראַך, אַמהאַריש. דאָרט האָבן זיי זיך באַגעגנט מיט זייערע אַלטע האַמיטישע קרובֿים, למשל, מיט די סאָמאַליס.

ס׳איז זייער שווער צו זאָגן, וווּ און ווען די גרויסע אַפֿראָ־אַזיאַטישע שפּראַך־משפּחה איז אויפֿגעקומען, ווײַל די קרובֿישאַפֿט צווישן סעמיטיש און די האַמיטישע שפּראַכן איז זייער אַ ווײַטע און מע קען ציילן אויף די פֿינגער די ווערטער, וואָס די שפּראַכן האָבן געירשנט בשותּפֿות. די ווערטער „וואָס‟ (מה), „בלוט‟ (דם), און „בויען‟ (בנין) זײַנען, ווײַזט זיך אַרויס, פֿון די גאָר־גאָר אַלטע. די לינגוויסטן רעכענען, אַז דער בראשית פֿון דער גאַנצער שפּראַך־משפּחה איז געווען אין צפֿון־אַפֿריקע, אפֿשר אין דער תּקופֿה אַרום 8000 פֿ״ק — אויב ניט היפּש פֿריִער.

מיט וואָס זײַנען מיר קליגער געוואָרן אַ דאַנק דער גאַנצער לינגוויסטישער פֿאָרשונג? דער עיקר, לערנען מיר, אַז די אַלע דיוויזיעס צווישן מענטשן — צווישן „סעמיטן‟ און „אַריער‟, צווישן ייִדן און אַראַבער, צווישן אַשכּנזים און ספֿרדים און די עטיאָפּישע ייִדן — זײַנען אין אַ גרויסער מאָס אַ היסטאָרישער צופֿאַל, און אַז אַלע מענטשן זײַנען ברידער, ווײַל מיר זײַנען אַלע אַרויס פֿון דער זעלביקער ליים.