דאָס גוט־האַרציקע שטעטעלע, צפֿת

Tsfat, A Town of Kindness

דער פּרעכטיקער אַרויסבליק, שטייענדיק לעבן מײַן שוועסטערס הויז אין צפֿת
דער פּרעכטיקער אַרויסבליק, שטייענדיק לעבן מײַן שוועסטערס הויז אין צפֿת

פֿון שׂרה־רחל שעכטער

Published June 14, 2015, issue of July 10, 2015.

די פֿאַרגאַנגענע וואָך בין איך געפֿאָרן קיין ישׂראל, כּדי אָנטיילצונעמען אין דער גרויסער שׂימחה בײַ מײַן שוועסטער און איר הויזגעזינד: די חתונה פֿון איר עלטסטער טאָכטער. בײַ מיר איז תּמיד אַ פֿאַרגעניגן צו פֿאָרן קיין צפֿת, וווּ איר משפּחה וווינט — ערשטנס, פֿאַרשטייט זיך, צו פֿאַרברענגען צײַט מיט זיי, און צווייטנס, כּדי הנאה צו האָבן פֿון צפֿת גופֿא: די פּרעכטיקע לאַנדשאַפֿטן און די גאָר אַלטע שטיינערנע הײַזער און געסלעך, וואָס דערמאָנען אין די צײַטן פֿונעם אַר״י (הרבֿ יצחק לוריא) און אַנדערע גרויסע מקובלים, רבנים און צדיקים פֿון הונדערטער יאָרן צוריק.

אַחוץ מיר מיט מײַן מאַן, לייבל, זענען אויך מיטגעקומען מײַן זון, מנחם־יאַנקל, און זײַן פֿרוי, עמילי; מײַן ברודער, בנימין, און זײַן טאָכטער, ריינע. ווי עס מאַכט זיך, האָבן אַ טייל פֿון אונדז שטאַרק ליב צו זינגען; מער וועגן דעם — שפּעטער.

מײַן שוועסטערס משפּחה וווינט ממש אויף אַ באַרג אינעם אַזוי־גערופֿענעם קינסטלער־קוואַרטאַל. זי איז אַליין אַ קינסטלערין, וואָס מאַכט פֿאַר יעדן קינד צו דער חתונה אַ קינסטלערישע כּתובה, קאַליגראַפֿיש אויסגעשריבן און פֿאַרביק אילוסטרירט. ווען מיר האָבן באַזוכט איר זון און שנור, האָט די האַנט־געמאַכטע כּתובה לכּבֿוד זייער חתונה מיט פֿינף יאָר צוריק באַצירט דעם גאַסטצימער פֿון זייער דירה.

דעם ערשטן טאָג אין צפֿת, האָבן מיר אַרויסגענומען עטלעכע פֿון מײַן שוועסטערס קינדער אויף פֿרישטיק אין אַ קאַפֿע, וואָס קוקט אַרויס איבער די בערג. מיר האָבן זיך אָנגעזעטיקט מיט די ישׂראלדיקע סאַלאַטן, קעזן און פֿריש־געבאַקן ברויט. ס׳איז געווען אַ פּרעכטיקער טאָג, און בכלל נישט הייס, זענען מיר געגאַנגען אָנקוקן די „צפֿתער מצודה‟ — אַ היסטאָריש אָרט אויף אַ באַרג, וואָס די קרײצטרעגער האָבן געבויט ווי אַ פֿעסטונג אינעם 12טן יאָרהונדערט. דאָרט איז אויך דאָ אַ הייל, וואָס מע זאָגט איז אַזוי אַלט, אַז יעקבֿ אָבֿינו אַליין האָט דאָרט געלערנט תּורה.

מיר זענען אַלע אַרײַן אין הייל, וווּ ס’איז געווען שטאָק־פֿינצטער, אָבער אַ דאַנק אונדזערע „אײַ־פֿאָנס‟ האָבן מיר געקענט אָנצינדן לעמפּלעך. שטייענדיק אין אַ קײַלעכדיקן „צימער‟ פֿונעם הייל, האָבן מיר, שמועסנדיק, באַמערקט, אַז עס הילכט אָפּ אַן עכאָ. האָבן מיר אויפֿן אָרט באַשלאָסן צו מאַכן אַ שטיקעלע „קאָנצערט‟.

„אפֿשר זאָלן מיר זינגען ‘זאָג מאַראַן׳?‟ האָט איינער געפֿרעגט וועגן דעם באַקאַנטן ליד פֿון די ייִדן, וואָס האָבן באַהאַלטענערהייט געפּראַוועט זייער סדר אין אַ הייל. מיר האָבן אָבער גיכער געוואָלט זינגען עפּעס, וואָס האָט אַן אַראַנזשירונג פֿון פֿיר קולות; האָבן מיר אויסגעקליבן אַבֿרהם רייזענס און שלמה גאָלובס באַקאַנט חנוכּה־ליד „ברוך אַתּה‟, וואָס אַ טייל פֿון אונדז האָבן געקענט די האַרמאָניעס דערפֿון דורכן זינגען אין בנימינס „ייִדישן פֿילהאַרמאָנישן פֿאָלקסכאָר‟. מיר האָבן אָנגעהויבן די ערשטע שורה — פּאַמעלעך, מיט אויסגעצויגענע טענער: „׳ברוך אַתּה׳ זינגט דער טאַטע און ער צינדט די ליכט…‟ — און באַוווּנדערט ווי שיין די האַרמאָניעס האָבן געקלונגען דורכן עכאָ פֿונעם אור־אַלטן הייל. מײַנע פּלימעניצעס, וואָס זענען אַליין מוזיקאַליש פֿעיִק, האָבן זיך צוגעהערט צו די פֿיר קולות, ממש פֿאַרכּישופֿט.

מיר קומען אַרויס פֿונעם הייל, בײַם „צפֿתער מצודה‟
מיר קומען אַרויס פֿונעם הייל, בײַם „צפֿתער מצודה‟

ס׳איז אָבער געווען פֿרײַטיק נאָך מיטאָג, האָבן אַ טייל פֿון אונדז זיך אַהיימגעיאָגט צו העלפֿן צוגרייטן אויף שבת. שטייענדיק אין קיך, האָט מיך שטאַרק גערירט צו זען ווי שכנים קומען אַרײַן די גאַנצע צײַט, כּדי אַרויסצוהעלפֿן. מײַן שוואָגער איז נישט געזונט, און מײַן שוועסטער און אירע קינדער טוען אַ מסירת־נפֿשדיקע אַרבעט אויפֿצופּאַסן אויף אים, און אים צו מאַכן פֿילן ווי אַ טייל פֿון דער טאָג־טעגלעכקייט. דערצו קומען במשך פֿונעם גאַנצן טאָג און נאַכט אַרײַן שכנים און פֿרײַנד, כּדי צוצולייגן אַ האַנט. אַ טייל העלפֿן מיט זײַן מעדיצינישער באַהאַנדלונג, אַנדערע — מיט רוחניות, ווי, למשל, פֿאָרלייענען פֿאַר אים די סדרה פֿון דער וואָך, אָדער פֿון אַ מסכתּא גמרא.

אַחוץ דעם האָבן שכנים אויך אַרײַנגעבראַכט היימישע קוגלען, טאָרטן און סאַלאַטן, ווײַל אַזוי פֿירט זיך ווען עמעצער אין דער קהילה גרייט זיך אויף אַ גרויסער שׂימחה. ס׳האָט טאַקע אַ סך פֿריילעכער געמאַכט אין שטוב.

זונטיק זענען מיר, די געסט, זיך צעפֿאָרן אויף פֿאַרשידענע עקסקורסיעס, כּדי צו געבן דער כּלהס משפּחה אַ געלעגנהייט זיך צוצוגרייטן צו דער חתונה מאָנטיק אין ירושלים. וואַרטנדיק אויף אַן אויטאָבוס אין דער צענטראַלער סטאַנציע פֿון צפֿת, האָב איך מיט אַ שמייכל זיך אונטערגעהערט ווי צוויי אַלטע פֿרומע ייִדן געזעגענען זיך מיט אַ פּאָרפֿאָלק אויף אַ היימישן ייִדיש: „מזל־טובֿ, מזל־טובֿ! איר זאָלט דערלעבן נחת פֿון די קינדער און אייניקלעך, און הקודש ברוך הוא זאָל אײַך בענטשן מיט אַל דאָס גוטס!‟

אינעם אויטאָבוס, האָב איך באַמערקט אַ צווייטע שיינע סצענע: אַ מיטל־יאָריקע פֿרוי איז אַרײַנגעקומען — נישט קיין פֿרומע, מיט קורצע אַרבל און הויזן — און האָט געפֿרעגט בײַם שאָפֿער, ווי אַזוי מע קומט אָן צו אַ געוויסן אַדרעס. דער שאָפֿער האָט געפּרוּווט העלפֿן, אָבער האָט, אַ פּנים, נישט געוווּסט דעם ענטפֿער.

פּונקט דעמאָלט האָט אַ ייִד מיט אַ גראָער באָרד און פּאות גיך אָנגעקוועטשט עטלעכע קנעפּלעך אויף זײַן מאָבילקע, צוגערופֿן די פֿרוי און איר דערקלערט פּינקטלעך, וועלכע אויטאָבוסן צו נעמען, כּדי אָנצוקומען אַהין. זי האָט אים באַדאַנקט און זיך אַוועקגעזעצט.

אַ פּשוטע סצענע אין צפֿת, וווּ איין ייִד העלפֿט אַרויס דעם אַנדערן, נישט געקוקט אויף דעם, וואָס זיי זענען פֿון גאָר אַנדערע וועלטן. אַ שאָד, וואָס די צײַטונגען שרײַבן זייער זעלטן וועגן אַזוינע איידעלע סצענעס…