די נאַצי־געשיכטע פֿון מינכן אינעם נײַעם מוזיי

New Museum Documents Munich's Dark Past

באַזוכער באַקוקן אַ טייל פֿונעם נײַעם „נאַצישן מוזיי” אין מינכן, דײַטשלאַנד
Getty Images
באַזוכער באַקוקן אַ טייל פֿונעם נײַעם „נאַצישן מוזיי” אין מינכן, דײַטשלאַנד

פֿון גבֿריאל ראָזענפֿעלד (Forward)

Published July 16, 2015, issue of August 07, 2015.

וואָס וואָלט אַדאָלף הילטער געזאָגט, ווען ער קוקו הײַנט אַרײַן אינעם דאָקומענט־צענטער פֿון נאַציאָנאַל־סאָציאַליזם, וועלכער האָט זיך נישט לאַנג צוריק געעפֿנט אין מינכן? אַזאַ קשיא האָב איך געפֿרעגט בײַם דײַטשישן שרײַבער טימור פֿערמעס, ווען מיר האָבן באַזוכט דעם נײַעם מוזיי. פֿערמעס איז דער מחבר פֿונעם שטאַרק אויסגענומענעם בוך „קוקט, ווער ס‘איז צוריקגעקומען‟, וווּ דער מחבר שטעלט זיך פֿאָר, אַז דער נאַצי־פֿירער שטייט אויף בײַ תּחית־המתים, באַווײַזט זיך אינעם הײַנטיקן בערלין און ווערט דאָרטן אַ פּאָפּולערער טעלעוויזיע־מענטש.

דער סאַטירישער ראָמאַן איז איבערגעזעצט געוואָרן אויף 42 שפּראַכן. אין דײַטשלאַנד זענען שוין פֿאַרקויפֿט געוואָרן 2 מיליאָן עקזעמפּלאַרן פֿון פֿערמעסעס ווערק. דאָס איז אַ טייל פֿון דער אַלגעמיינער טענדענץ צווישן די הײַנטיקע דײַטשן, וואָס דערלויבן זיך צו באַטראַכטן הילטער נישט בלויז ווי אַ סימבאָל פֿון שוידערלעכער רציחה, נאָר אויך ווי אַן אָביעקט פֿון סאַטירע און חוזק.

די דאָזיקע טענדענץ איז פֿאַרבונדן מיט דער וואַקסנדיקער מאָדע אויף נאַצי־סימבאָלן אַרום דער וועלט. אויפֿן יוטוב פֿאַרשפּרייטן זיך אומצאָליקע פּאַראָדיעס אויף די היציקע רעדעס פֿונעם נאַצי־דיקטאַטאָר, און אין אינדיע האָט זיך באַוויזן אַ סאָרט אײַזקרעם מיטן צווייפֿלהאַפֿטיקן נאָמען „היטלער‟. הילטערס בלוטיקע ירושה ווערט הײַנט אויסגענוצט פֿאַר פֿאַרשיידענע קאָמערציעלע און הומאָריסטישע פּראָיעקטן.

דער נײַער מינכענער מוזיי פֿירט אײַן אַ וויכטיקע און אַקטועלע קאָרעקטיוו צו דער דאָזיקער סיטואַציע. דער צענטער שטייט אויפֿן שטח, וווּ עס האָט זיך אַמאָל געפֿונען דער ערשטער הויפּט־שטאַב פֿון דער נאַצי־פּאַרטיי, דאָס טרויעריק־באַרימטע „ברוינע הויז‟, לעבן דעם מאָנומענטאַלן „פֿירער־בנין‟. דאָרט, אינעם יאָר 1938, האָט מען געחתמעט דעם „מינכענער אָפּמאַך‟. דער צענטער דערמאָנט אונדז, אַז די גאַנצע שטאָט איז טיף היסטאָריש פֿאַרבונדן מיט דער געשיכטע פֿון דער נאַציסטישער באַוועגונג.

אויף עטלעכע שטאָקן פֿונעם מוזיי ווערן אויסגעשטעלט גאַלעריעס פֿון פֿאַרשיידענע אַרטעפֿאַקטן, וואָס ווײַזן, ווי אַזוי די יונגע תּושבֿים פֿון דער שטאָט האָבן ענטוזיאַסטיש אונטערגעהאַלטן היטלערן אין די 1920ער יאָרן; ווי אַזוי נאָך 1935 איז מינכן געוואָרן דער נאַציאָנאַלער צענטער פֿון דער נאַציאָנאַל־סאָציאַליסטישער פּאַרטיי; און ווי אַזוי אינעם יאָר 1939, ווען עס האָט זיך אָנגעהויבן די צווייטע וועלט־מלחמה, האָט מינכן געשפּילט אַ פֿינצטערע ראָלע אין דער נאַצי־רציחה.

במשך פֿון צענדליקער יאָרן נאָך דער מלחמה, איז איז מינכן אָנגענומען געוואָרן דער אימאַזש פֿון אַ גליקלעך, קאָסמאָפּאָליטיש און האַרציק אָרט. ס׳רובֿ תּושבֿים האָבן געשטרעבט צו פֿאַרגעסן, אַז זייער שטאָט איז אויך טרויעריק באַרימט ווי דאָס וויגעלע פֿון נאַציזם. אָנהייבנדיק פֿון 1945, האָט מען אין מינכן איבערגעבויט אַ סך בנינים, כּמעט אינגאַנצן אויסמעקנדיק די מלחמה־אַסאָציאַציעס. אויף די אָרטיקע הזכּרה־דענקמעלער, ווערן די ייִדן זענען דערמאָנט צווישן די קרבנות פֿון נאַציזם.