פּובליציסטיק

דער אַבאָרט

The Abortion

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

ייִדן זײַנען אונטערן אײַנדרוק, אַז מיר זײַנען אַן אויסדערוויילט פֿאָלק. היתכן? דער אמת איז, אַז מיר זײַנען טאַקע אויסדערוויילט, אָבער נישט אַלעמאָל צום גוטן. די גאַנצע תּורה האָט צו טאָן מיטן פֿרומען פֿליגל, זיי האָבן אונדז פֿאַרקויפֿט אַ פֿאַלשע מטבע, נעמלעך, אַז גאָט האָט אונדז אויסדערוויילט, שטאָלצירן מיר דערמיט. גאָט איז אָבער נישט קיין פֿאָטער און נישט קיין וואָרטסמאַן; ער האַלט נישט קיין אויג אויף זײַנע שאָף. ליגן מיר כּסדר טיף טײַער און באַקן בייגל, כאָטש די אויסדערוויילטקייט איז אין אונדז אײַנגעבאַקן, און בײַ יעדער צרה ווענדט מען זיך צום רבונו של עולם: „גאָטעניו, העלף!‟, אָבער רעדט צו דער וואַנט.

די מעשׂה איז צו מיר דערגאַנגען דורך וועגן און אומוועגן, ווען איך בין געווען אין קאַנאַדע. רוזשע, די באַקאַנטע מײַנע, האָט פֿאַרמאָגט אַ פֿאַרצווײַגטע משפּחה פֿאַרן חורבן. צוויי פֿון אירע שוועסטערקינדער זײַנען ניצול געוואָרן; זיי האָבן זיך אויסבאַהאַלטן אין בודאַפּעשט. ביידע האָבן זיי געדינט בײַ אַן אונגאַרישער פֿאַרמעגלעכער משפּחה, ביידע האָבן אויסגעזען ווי צוויי שיקסלעך — בלאָנד, מיט בלויע אויגן און הויכע באַקן־ביינער. געראַטעוועט האָבן זיך אויך צוויי ברידער זייערע. דער עלטערער האָט געדינט אין טיטאָס אַרמיי, און דער ייִנגערער האָט אַדורכגעמאַכט דעם גיהנום אין אוישוויץ, דאָרט זײַנען אומגעקומען זייער טאַטע־מאַמע, זייער קליין ברודערל און נאָך צוויי שוועסטער־קינדער.

נאָכן חורבן האָט זיך דער עלטערער ברודער, אין יענער צײַט אין די צוואַנציקער, אומגעקערט אין זייער שטעטל אין די קאַרפּאַטן; אויך דער ייִנגערער, זעכצן־יעריקער ברודער, צוזאַמען מיט זייערע צוויי שוועסטער, די עלטערע — 20 יאָר, און די ייִנגערע — 14, מיט פֿיר פֿון זיבן קינדער האָבן זיך געראַטעוועט.

דערווײַל האָט זיך באַוויזן אין שטעטל אַ שיין מיידל, זיך געראַטעוועט אין די וואַלענבערג־הײַזער, און דער עלטסטער ברודער האָט זיך פֿאַרליבט אין איר ביז איבער די אויערן. ס’איז אים נישט אָנגעגאַנגען שוועסטער־ברידער, זיי מעגן טאַקע זײַן די בעסטע, דער עיקר איז געשטאַנען אויפֿן סדר־היום — קיקי, זײַן גליקי.

גיי ווייס, אַז דער עלטסטער ברודער מאָטל איז דעם מיידל בכלל נישט אָנגעגאַנגען. ערשטנס, האָט זי באַמערקט, אַז ס’בלישטשעט שוין בײַ אים אַ ווײַסע לבֿנה אויפֿן קאָפּ, צווישן זײַנע בלאָנדע, שיטערע האָר. עס זעט אויס, אַז ער איר איז נישט געווען גוט פֿאַר אַ מאַן, אָן אַ פֿאַך און אָן געלט, איז וואָס איז די גרויסע גדולה?

האָט זי אים דערציילט אַ מעשׂה, אַז זי האָט שוין אַ חתן, ס’איז דאָ אַ סבֿרה, אַז דער געליבטער אירער געפֿינט זיך אין בודאַפּעשט. האָט זי זיך אָנגענאָגלט אינעם עלטסטן יאָלד, ממש אים דערגאַנגען די יאָרן, ער זאָל שיקן זײַן ברודערל קיין בודאַפּעשט זוכן איר חתן און אים לאָזן וויסן, אַז זי לעבט און געפֿינט זיך אין זייער געבורט־שטעטל.

ביידע שוועסטער האָבן געזען, אַז זיי גייען קיינעם נישט אָן, האָבן זיי זיך דערפֿילט איינזאַם. אַליין, האָבן זיי באַשלאָסן אויף דער אייגענער האַנט אַוועק אויף אומלעגאַלער עליה קיין פּאַלעסטינע.

דערווײַל האָט דער בחור־החתן אײַנגעשטימט נאָכצוגעבן איר געשמדטן האַלדז, און געשיקט זײַן ייִנגערן ברודער זוכן קיקיס חתן קיין בודאַפּעשט, און ווען דער יאַט איז צוריקגעקומען מיט דער ביטערער בשׂורה, אַז דער חתן איז שוין באַווײַבט, האָט קיקי, סוף־כּל־סוף, אײַנגעשטימט צו גיין מיטן שמעגעגע אונטער דער חופּה. דער ייִנגערער ברודער, הערשל, האָט אָבער בלית־ברירה געמוזט נעמען אויף זיך דאָס גאַנצע אַחריות פֿאַר זיי אַלע, און זיך געלאָזט אין וועג אַרײַן. ער האָט זיך דערשלאָגן צו קומען קיין אַמעריקע, בעת מאָטל, דער עלטערער ברודער, איז אים נאָכגעפֿאָרן, ווי אַ טרויקע פֿערדלעך, און זיך באַזעצט לעבן אים אין דער גאָלדענער מדינה.

קיקי האָט געפֿירט אַ כּשר און פֿרום הויז, יעדן שבת געלאָפֿן אין שיל, כאָטש זי האָט זיך נישט אויסגעקענט אויף קיין ייִדישן אות און געהאַלטן דעם מחזור קאַפּויער. זי האָט קיין מאָל נישט געוווּסט, וווּ מ’האַלט. יעדן חודש איז זי געלאָפֿן אין מיקווה, זומער און ווינטער און אין צווישצײַט זײַנען בײַ זיי געבוירן געוואָרן דרײַ ייִנגעלעך.

יעדן שבת צו פֿרי פֿלעגט דאָס בר־מצוה ייִנגעלע אַנטלויפֿן פֿון דער היים, גנבֿענען אַ ראָווער, און הײַדאַ איבער דער ברוקלין־בריק. און איידער וואָס און איידער ווען פֿלעגט די פּאָליציי קלינגען, צום פֿעטער, צום ייִנגערן ברודער הערשלען, הייסט עס, און אָנזאָגן אים די ביטערע בשׂורה, אַז זיי האָבן אַרעסטירט אַ רויט־האָריק ייִנגעלע, וואָס האַלט אין איין וויינען און וויל נישט צוריק אַהיים. פֿלעגט דער ייִנגערער ברודער אָנקלאַפּן אין דער שוועגערינס טיר שבת, און ווען קיקי פֿלעגט עפֿענען, איז ער אַרויס פֿון די כּלים ווי אַ באַנומענער:

„דו ווייסט כאָטש, אַז עס פֿעלט דיר אַ קינד?‟

פֿלעגט זי האָבן איין ענטפֿער דערויף: „ס’איז שבת!‟

האָט זיך אַזוי געמאַכט, אַז דער שמעגעגע פֿון אַ מאַן און טאַטע פֿון אירע קינדער, האָט דעמאָלט געאַרבעט אין אַ פֿירמע, וואָס האָט אויסגעאַרבעט וואַליזקעס. פּלוצים האָט ער באַקומען אַן אַטאַקע פֿון אַ דורכגעלעכערטן מאָגן, נעמלעך אַן „אָלסער‟, און געמוזט אַדורכגיין אַ תיכּפֿדיקע אָפּעראַציע. דאָס ווײַב איז געקומען צו לויפֿן אין שפּיטאָל נישט טויט און נישט לעבעדיק, וואָס וועט זײַן מיט פּרנסה און דירה־געלט, און דערצו האָט זי אים אָנגעזאָגט די ביטערע בשׂורה, אַז זי איז פֿאַרגאַנגען אין טראָגן מיט אַ פֿערט קינד.

האָט ער איר באַפֿוילן אויפֿן אָרט צו מאַכן אַ סוף צו דער שוואַנגערשאַפֿט און דערליידיקן ערגעץ פּטור צו ווערן פֿונעם קינד. דרײַ קינדער איז איבערגענוג. איז זי באַלד אײַנגעגאַנגען דערויף און דערציילט דעם ייִנגערן ברודער, אַז איר קראַנקער מאַן האָט איר געגעבן אַ רשות פּטור צו ווערן פֿונעם נישט־געבוירענעם קינד. ווי נאָר הערשל האָט דערהערט די ביטערע בשׂורה, אַזוי האָט ער ווידעראַמאָל גענומען די זאַך אויף אייגענער אַחריות, און איר אָנגעזאָגט ס’לעבן:

„נישט בײַ מאָטיען, כּל־זמן איך לעב, וועט מען דאָ נישט אַדורכפֿירן קיין מאָרד.‟

זיכער האָט עס געהאַט צו טאָן מיט זײַן אָנווערן דרײַ געשוויסטער, אַ יונג ברודערל און טאַטע־מאַמע אינעם גרויזאַמען חורבן.

און דער אמת איז, אַז דאָס מאָל איז געבוירן געוואָרן אַ מיידעלע, און מען האָט זי גערופֿן מימי. זי איז געווען שיין ווי די וועלט, און אַלץ אין זכות פֿון איר פֿעטער, וועמען די מוטער האָט פֿאַרבאָטן אים צו זען, ווײַל ער איז נישט קיין שומר־שבת. די פּלוניתע האָט דאָס מיידעלע גלײַך גענומען אין די הענט אַרײַן, דערשראָקן זי צום טויט מיט פֿאַנאַטישער פֿרומקייט.

זי האָט פֿון איר טעכטערל געמאַכט אַ צווייטע מכשפֿה, צוגלײַך מיט איר. אויפֿן טויטן־בעט פֿון איר גוטן טאַטן, מאָטלען דעם שמעגעגע, האָט דאָס טעכטערל מיטגענומען מיט זיך אַן אַדוואָקאַט, ער זאָל איבערשרײַבן און דערליידיקן די חשבונות פֿון דער ירושה, און איבערשרײַבן אַלץ אויף איר נאָמען און נישט געבן די ברידער קיין פּרוטה.

דאָס טעכטערל וווינט הײַנט אין כּפֿר־חסידים, וווּ זי האָט געבוירן צען קינדער, און די צען גיבן אַכטונג אויף דער באַלעבאַטישקייט. יעדערער פֿון די ייִנגעלעך לערנט תּורה, יעדערע פֿון די מיידלעך איז אַ גוטע באַלעבאָסטע און שטייט אין שידוכים. וואָס זשע איז דער נימשל פֿון דעם משל? איז דער נימשל אַזאַ: ליבע־שמיבע, גוטס און רשעות, פֿרים־קרים, דער עיקר, פֿרום צי פֿרײַ; זײַ זיך אַליין געטרײַ און דער עיקר, אונטער אַלע אומשטענדן, בלײַב אַ מענטש.