קיִעװ — אַ רוסיש־אוקראַיִניש־ייִדישע פּראָבלעם

Kiev — A Russian-Ukrainian-Jewish Problem


פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published July 17, 2015, issue of August 07, 2015.

אין דער צאַרישער צײַט איז די שטאָט קיִעװ געװען אַ יוצא־דופֿן צװישן אַלע רוסישע שטעט. קיִעװ איז געלעגן אינעם סאַמע טיפֿעניש פֿונעם ייִדישן תּחום־המושבֿ, אָבער ביזן סוף־1850ער יאָרן איז זי געװען פֿאַרמאַכט פֿאַר ייִדן.

אַפֿילו װען די רוסישע רעגירונג האָט טײלװײַז געעפֿנט קיִעװ פֿאַר ייִדן, זײַנען דאָ געװען כּלערלײ לעגאַלע באַגרענעצונגען. אין די בעסטע טײלן, װאָס ליגן אױפֿן הױכן ברעג פֿונעם טײַך דניעפּער, האָבן געמעגט װױנען בלױז סוחרים פֿון דער ערשטער גילדיע. אונטן, אױף „פּאָדאָל‟, האָבן געלעבט קלענערע סוחרים און בעלי־מלאכות, אָבער פֿאַר פּראָסטע ייִדן איז די גאַנצע שטאָט קיִעװ געװען פֿאַרמאַכט. אין די אַרומיקע פֿאָרשטאָטישע געגנטן האָבן זיך באַזעצט אַ היפּשע צאָל ייִדן, װאָס האָבן געפֿירט געשעפֿטן אין דער שטאָט, נאָר ניט געהאַט קײן רעכט איבערצונעכטיקן דאָרט.

ייִדישע שרײַבער, אַזעלכע װי יחזקיאל קאָטיק און שלום־עליכם האָבן איבערגעלאָזט זאַפֿטיקע שילדערונגען פֿונעם ייִדישן לעבן אין קיִעװ. די רוסישע פּאָליצײ האָט כּמעט יעדע נאַכט געמאַכט „אָבלאַװעס‟ אױף ייִדישע אַכסניות און קרעטשמעס, כּדי צו כאַפּן די „אומלעגאַלע‟ געסט. געװײנטלעך, האָט מען דערלײזט דעם ענין מיט כאַבאַר. אַזױ איז דאָס ייִדישע לעבן אין קיִעװ קײן מאָל ניט געװען זיכער. און אַפֿילו די סאַמע רײַכסטע גבֿירים, אַזעלכע װי בראָדסקי און זײַצעװ, זײַנען ניט געװען אין גאַנצן פֿאַרזיכערט פֿון פּאָגראָמען.

ניט געקוקט אױף די אַלע צרות, איז דאָס ייִדישע לעבן אין קיִעװ געװען זײער דינאַמיש, סײַ פֿאַר און סײַ נאָך דער רעװאָלוציע. די קאָנטאַקטן צװישן ייִדישע, רוסישע און אוקראַיִנישע קינסטלער און ליטעראַטן זײַנען געװען גאַנץ אַקטיװ. פֿון דעם איז אױסגעװאַקסן די אָריגינעלע מאָדערנע ייִדישע דיכטונג, גראַפֿיק און טעאַטער. קיִעװ האָט אָפּגעהיט איר חשיבֿות אױך אין דער סאָװעטישער צײַט, װען די שטאָט איז געװאָרן דער צענטער פֿון ייִדישער קולטור און װיסנשאַפֿט.

דער אומקער פֿון ייִדן קײן קיִעװ נאָכן חורבן איז געװען פֿול מיט דראַמאַטישע איבערלעבונגען. מען האָט זיך דערװוּסט וועגן דער טראַגישער געשיכטע פֿון באַבי־יאַר, אָבער דער ייִדישער חורבן איז ניט געװען אָפֿיציעל אָנערקענט דורך דער סאָװעטישער מאַכט. בעת דער דײַטשישער אָקופּאַציע איז שטאַרק געװאַקסן דער אַנטיסעמיטיזם צװישן דער אָרטיקער אוקראַיִנישער באַפֿעלקערונג, אָבער די סאָװעטישע פֿירערשאַפֿט האָט ניט געהאַט קײן סך חשק צו העלפֿן די ייִדן, װאָס האָבן זיך אומגעקערט פֿונעם פֿראָנט און פֿון דער עװאַקואַציע, צו קריגן צוריק זײערע דירות און האָב־און־גוטס.

די געשיכטע פֿון די קיִעװער ייִדן האָט געגעבן אַ רײַכן שטאָף פֿאַר ליטעראַטור אױף פֿאַרשידענע שפּראַכן. אין די לעצטע צענדליק יאָר זײַנען אַרױס אַ רײ ליטעראַרישע װערק, װאָס כּסדר באַזירן זיך אױף אױטאָביאָגראַפֿישער דערפֿאַרונג. די מחברים זײַנען צעזײט און צעשפּרײט איבער דער גאַנצער װעלט, אָבער זײער זכּרון און כּוח־הדמיון ברענגט זײ כּסדר צוריק אין דער שטאָט פֿון זײער יוגנט. דער ייִדישער קיִעװ איז הײַנט די צענטראַלע טעמע פֿונעם יערלעכן אַלמאַנאַך „יעהופּעץ‟, און די ייִדישע טעמע פֿאַרנעמט אַ חשובֿ אָרט אױך אינעם זשורנאַל „קרעשטשאַטיק‟, װאָס גײט אַרױס אױף רוסיש אין דײַטשלאַנד.

הגם רוסיש בלײַבט עד־היום די הױפּטשפּראַך פֿון קיִעװער ייִדן, האָט די נײַע אַגרעסיװע אַנטי־אוקראַיִנישע פּראָפּאַגאַנדע אין רוסלאַנד גורם געװען אַ שפּאַלטונג צװישן די רוסישע און אוקראַיִנישע ייִדן. עס גײט ניט סתּם װעגן דעם, װאָס דאָס רובֿ אָנפֿירער פֿון אָפֿיציעלע ייִדישע אָרגאַניזאַציעס אין רוסלאַנד זײַנען פֿאַרברענטע פּוטיניסטן. די צרה איז, װאָס אוקראַיִנע בכלל און דאָס אוקראַיִנישע ייִדנטום בפֿרט װערן בהדרגה נעלם פֿונעם רוסישן קולטורעלן האָריזאָנט. אַפֿילו די לעצטע אַקאַדעמישע קאָנפֿערענצן, װאָס האָבן באַהאַנדלט ברײטע קולטורעלע און היסטאָרישע טעמעס, אַזעלכע װי די צװײטע װעלט־מלחמה אָדער די סאָװעטישע פּאָליטיק, פֿאַרמײַדן די אוקראַיִנישע טעמעס. דאָס רובֿ ביכער װעגן אוקראַיִנע אין די מאָסקװער ביכער־קראָמען זײַנען אָנגעפֿילט מיט שׂינאה און ליגן.

אַזױ אַרום באַקומט אַן אָביעקטיװער קוק אױף אוקראַיִניש־ייִדישער פּראָבלעמאַטיק אַ געװיסן דיסידענטישן בײַטעם אין דעם הײַנטיקן רוסלאַנד. דער שרײַבער אַלכּסנדר געניס, װאָס האָט אימיגרירט קײן אַמעריקע אין די 1970ער און האָט זיך קונה־שם געװען מיט זײַנע לעבעדיקע ביכער װעגן אַמעריקע און סאָװעטן־פֿאַרבאַנד, האָט לעצטנס פֿאַרעפֿנטלעכט שטיקלעך זכרונות װעגן זײַנע קיִעווער קינדער־יאָרן אין די 1960ער יאָרן, נאָך אײדער מען האָט חרובֿ געמאַכט די אַלטע שטיבער, און זײערע אײַנוווינער האָבן זיך אַרײַנגעצויגן אין נײַע גרױסע דירה־הײַזער. זײַנע זכרונות האָבן זיך באַװיזן טאַקע אין דער אײנציקער מאָסקװער צײַטונג, װאָס שטעלט זיך אַנטקעגן פּוטינס פּאָליטיק. אין הײַנטיקן רוסלאַנד װערט די ייִדישע געשיכטע גלײַך פּראָבלעמאַטיש, װען זי באַרירט נאָר אוקראַיִנע. אַזױ װי אין די אַלטע צײַטן, װערט קיִעװ באַטראַכט װי אַ צד־שכּנגד פֿון מאָסקװע, און דער אױפֿגעװעקטער אַלטער קאָנפֿליקט צװישן רוסלאַנד און אוקראַיִנע באַקומט אַ הילכיקן אָפּקלאַנג אױף דער ייִדישער גאַס.