פּובליציסטיק

אָריענטאַציע

Orientation

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

ס’איז אײַנגעפֿירט אין אַמעריקע, אַז איידער מ’שטעלט די ערשטע טריט אויפֿן קאַמפּוס פֿון אַן אַקאַדעמישער אינסטיטוציע, לאָמיר זאָגן אַ קאָלעדזש צי אוניווערסיטעט, מוז מען, קודם, אַדורכגיין אַן אָריענטאַציע־וואָך, וווּ מען דערוויסט זיך וועגן די אַסיגנירטע קלאַסן, לערער און רשימות, וווּ ס’געפֿינט זיך די ביבליאָטעק, פֿאַרשיידענע פֿאָרש־לאַבאָראַטאָריעס און אַנדערע אַדמיניסטראַטיווע אַנשטאַלטן.

די טעג האָב איך זיך דערוווּסט וועגן אַן אָריענטאַציע־צענטער, וואָס אַ יעדער שארית־הפּליטהניק האָט געמוזט אַדורכגיין איידער מ’האָט אים געגעבן (אָדער נישט געגעבן) די דערלויבעניש צוצוקומען צו דער האַפֿן־שטאָט ברעמען, ווײַל דאָרט האָט געוואַרט אויף זיי אַן אַמעריקאַנער מיליטערישע שיף, וואָס האָט זיי דערפירט צו די ברעגעס פֿון אַמעריקע.

מײַן חבֿרטע ליליען געווירצמאַן איז עלטער פֿון מיר מיט אַ צוויי יאָר, און איר זכּרון דינט איר מיט אַלע פּיטשעווקעס. מיר האָבן אַפֿילו געהאַט די זעלבע לערער, נאָר געוווינט אין צוויי באַזונדערע פּליטים־לאַגערן אין דער זעלבער שטאָט, איך — אין הינדנבורג קאַסערנע, און זי אין סעדאַן קאַסערנע. דערציילט זי מיר, אַז איידער מען האָט געשלאָסן זייער פּליטים־לאַגער, האָט מען זיי עוואַקויִרט אין אַ לאַגער, וואָס האָט זיך גערופֿן „פֿונק־קאַסערנע‟ אַרום מינכן. דאָס איז געווען אַ מין טראַנזיט־לאַגער, וווּ די פּליטים האָבן געמוזט אַדורכגיין פֿיזישע און גײַסטיקע אונטערזוכונגען, צו די געראַטעוועטע ייִדן פֿון די געטאָס און נאַצי־לאַגערן און שקלאַפֿן־לאַגערן בײַ סטאַלינען זײַנען ראָוי איבערצוטרעטן די שוועל פֿון אַמעריקע.

אין מיטן דערינען האָב איך זיך דערוווּסט פֿון איר, אַז יעדערער פֿון זיי האָט געמוזט אויך אַדורכגיין אַ צוגרייטונגס־קורס, אַ מין אָריענטאַציע, וואָס האָט געהאַט צו טאָן מיטן טעגלעכן לעבן אין אַמעריקע. דעם טראָפּן האָט דער לערער געלייגט אויף די אַמעריקאַנער זיטן און לעבנס־שטייגער. איז דער אָריענטאַציע־קורס, ווי ליליען געדענקט, אָנגעגאַנגען, למשל, אַזוי:

„אין אַמעריקע גופֿא, — האָט זיי דערקלערט דער אינסטרוקטאָר, — אויב איר באַגעגנט אַן אַמעריקאַנעם פֿרײַנד, אַ באַקאַנטן אָדער אַ שכן און יענער פֿרעגט דיך: ׳האַו אַר יו?׳, ס’הייסט, וואָס מאַכסטו? זאָלט איר נישט דערוואַרטן קיין אינטערעס אין אײַער געזונט־צושטאַנד, אָדער אַז יענער איז טאַקע פֿאַראינטערעסירט אין אײַך גופֿא, אָדער ווי עס גייט אײַך, צי עפּעס טוט אײַך וויי, צי עפּעס איז אײַך נישט פֿאַרשטענדלעך, — דאַרפֿט מען ענטפֿערן: ׳פֿײַן!׳ אָדער ׳אָו־קיי׳ — און זיך נאָכפֿרעגן: ׳ענד האַו אַר יו?׳ און וואָס מאַכסטו? אָבער דערוואַרט נישט קיין ענטפֿער אויף דײַן פֿראַגע, ווײַל יענער ריכט זיך אַפֿילו נישט אויף אַן ערנסטן שמועס וועגן ווי ס’גייט אים, צי אַלץ איז אין אָרדענונג מיט זײַן לײַב און לעבן. ער וועט אײַך ענטפֿערן: ׳פֿײַן! טהענק יו!׳ אַ דאַנק, און דערמיט האָט איר פֿאַרענדיקט דעם שמועס. דער עיקר, זאָלט איר וויסן זײַן, אַז אין אַמעריקע איז קיינער נישט פֿאַראינטערעסירט, און קיינעם גייט נישט אָן, וואָס ס’הערט זיך, ווער דו ביסט, פֿון וואַנען דו שטאַמסט, וווּ ביסטו געווען אין צײַט פֿון דער מלחמה — נישט די שכנים, נישט די באַקאַנטע און נישט די אַמעריקאַנער קרובֿים.‟

ליליען דערציילט מיר ווײַטער, אַז אין פֿונק־קאַסערנע האָט יעדערער געמוזט אַרבעטן, אָדער אין קיך, אָדער בײַ אַנדערע לײַכטע שטעלעס אויף צו זײַן פֿאַרנומען און פֿאַרדינען אַ פּאָר גראָשן. אַ חוץ דעם, האָט מען געמוזט אַדורכגיין אַן אויספֿאָרשונג פֿון דער (.C.I.C) — אַמעריקאַנער אויספֿאָרשונג־אַגענץ. די הײַנטיקע אויספֿאָרשונגס־ביוראָ רופֿט זיך, „סי. אײַ. עי‟.

ערשט דאָ האָב איך זיך גענומען דערמאָנען, אַז מיר זײַנען אויך געווען אינעם זעלבן טראַנזיט־לאַגער „פֿונק קאַסערנע‟. מען האָט מײַנע עלטערן אויסגעפֿאָרשט, דער עיקר, צי זיי זײַנען נישט קיין קאָמוניסטן. דער טאַטע איז אַדורך אַ רענטגען אויף די לונגען און מען האָט אים אָנגעזאָגט די ביטערע בשׂורה, נעמלעך, אַז מ’האָט געפֿונען אַ פֿלעק אויף איין לונג. ער האָט קיין מאָל נישט גערייכערט, שוין אָפּגערעדט פֿון לײַדן אויף די לונגען. אין צווישנצײַט האָט ער זיך דערוווּסט, אַז די דאָקטוירים נעמען „לאַפּוּווקע‟, כאַבאַר, הייסט עס, ווײַל אַז מ’שמירט נישט, פֿאָרט מען נישט. זעט אויס, אַז דער דאָקטער האָט זיך געלאַשטשעט אויף סיגאַרעטן. דער טאַטע האָט עס אים צוגעשטעלט, און נאָך דעם איז אַלץ אַוועק, ווי געשמירט.

איך געדענק אויך, אַז מען האָט אונדז געהייסן אַדורכשפּאַצירן זיך עפּעס דורך אַ משׂא־אויטאָ, וווּ מען האָט אונדז באַשפּריצט מיט עפּעס אַ פּודער. שפּעטער האָט מען זיך דערוווּסט, אַז ס’איז געווען די. די. טי., כאָטש מײַן חבֿרטע פֿאַרזיכערט מיר, אַז ס’איז געווען אַ מיטל קעגן לײַז.

זעלטן טרעפֿט, ווען צוויי פֿרויען שארית־הפּליטהניקעס האָבן אַזוי פֿיל געמיינזאַמס, ווי איך און ליליען. מיר רעדן ביידע מאַמע־לשון, פֿאַרשטייען זיך אויף אַ וווּנק, און געניסן איינס פֿון אַנדערן די לעצטע צען יאָר. זי דערציילט מיר ווי אַזוי זי איז צוגעקומען צו מיר:

„כ’האָב צוגעגרייט אַן אויסשטעלונג וועגן די די. פּי.־לאַגערן אין דײַטשלאַנד. בין איך געזעסן גאַנצע טעג אין ׳חורבן־מוזיי אין וואַשינגטאָן. דער חבֿרה־מאַן, וואָס האָט מיר געהאָלפֿן געפֿינען מאַטעריאַל, האָט מיך געפֿרעגט, צי כ’וויל זען אַן אַלבאָם מיט לידער אין פֿיר שפּראַכן, וואָס אַ יונג מיידעלע האָט מיטגעברענגט מיט זיך קיין אַמעריקע? מיטאַמאָל האָב איך דערזען אַ האַנט־געשריבענעם אַלבאָם, און איך האָב אויסגערופֿן: מיר האָבן דאָך געזונגען די זעלבע לידער אין אונדזער פּליטים־לאַגער. ווער איז די פֿרוי? האָט ער מיר דערציילט, אַז דו וווינסט אין ניו־יאָרק, און מיר אַפֿילו דערלאַנגט דײַן טעלעפֿאָן־נומער.‟

ווי נאָר ליליען איז אַהיים געקומען האָט זי מיר אָנגעקלונגען, און מיר האָבן אָפּגעשטימט זיך צו טרעפֿן בײַ איר אין הויז אין „גרייט נעק‟. ס’איז פּונקט אויסגעפֿאַלן דער יום־טובֿ חנוכּה. כ’האָב געכאַפּט מײַן מאַשינקע און הײַדאַ קיין לאָנג־אײַלענד. סאַראַ פֿרייד, סאַראַ גדולה איז אונדז באַפֿאַלן, ווי מיר וואָלטן זיך ערשט געפֿינען נאָך לאַנגע יאָרן צו זײַן צעשיידט…

נאָך איר מאַנס טויט מיט אַ יאָר צוריק, האָט די „אָריענטאַציע‟ אָנגענומען אַנדערע פֿאָרמען סײַ פֿאַר איר און סײַ פֿאַר מיר. איך האָב דערווײַל זיך געזעגנט מיט דער שיינער דירה מײַנער אין ריווערדייל און זיך אַריבערגעצויגן קיין פֿלאָרידע. מיט איר איז די „אָריענטאַציע‟ צוגעגאַנגען שווערלעך; זי געבליבן איינע אַליין, אָנגעוווירן איר מאַן און די שותפֿטע צום שפּאַציר. בין איך איצט מקנא די נײַע אימיגראַנטן פֿון די לאַטיין־אַמעריקאַנער לענדער. זיי נייטיקן זיך נישט אין „אָריענטאַציע‟, ווײַל זיי וווינען אין קאָמפּאַקטע־געגנטן, מיט אייגענע, וואָס רעדן זייער אייגענע שפּראַך, מיט קינדער, וואָס כאָווען זיך מיט באָבעס און זיידעס און נאָענטע קרובֿים.

אין אונדזער פֿאַל איז עס יאָ געווען מעגלעך מיט פֿופֿציק יאָר צוריק, ווען מיר, די שארית־הפּליטה האָבן אויך געוווינט אין קאָמפּאַקטע־געגנטן, איזאָלירט, געהאַלטן זיך צוזאַמען, גערעדט אַ געמיינזאַם לשון און נישט געדאַרפֿט אָנקומען צו קיין שום „אַריענטאַציע‟; מיר האָבן זיך גאַנץ גוט אַן עצה געגעבן אָן די אַמעריקאַנער שכנים, קרובֿים און באַקאַנטע, און צוגעקומען אויף אייגענער האַנט צום „אַמעריקאַנעם חלום‟.