אַלע שפּראַכן זענען מישלינגען

All Languages Are Hybrids

אין זײַן טעאַטראַלישער פֿאָרשטעלונג, 700 Sundays, וואָס איז פֿאַראַיאָרן טראַנסמיטירט געוואָרן אויפֿן קאַבל־קאַנאַל, HBO, האָט דער קאָמיקער בילי קריסטאָל נאָכגעמאַכט די קלאַנגען פֿון דער ייִדישער שפּראַך אויף אַ חוזקדיקן אופֿן
אין זײַן טעאַטראַלישער פֿאָרשטעלונג, 700 Sundays, וואָס איז פֿאַראַיאָרן טראַנסמיטירט געוואָרן אויפֿן קאַבל־קאַנאַל, HBO, האָט דער קאָמיקער בילי קריסטאָל נאָכגעמאַכט די קלאַנגען פֿון דער ייִדישער שפּראַך אויף אַ חוזקדיקן אופֿן

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published August 27, 2015, issue of September 18, 2015.

איך פֿאַרנעם זיך מיט שפּראַך כּמעט מײַן גאַנץ לעבן, דער עיקר, מיט לשון ייִדיש. און וויפֿל איך זאָל זיך נישט אַרײַנלאָזן אין ענגליש, טראַכט איך, אַז אויף ייִדיש קלינגט עס בעסער. אַלע שפּראַכן זײַנען מישלינגען און דאָס מוז מען גלײַך עטאַבלירן בײַם סאַמע אָנהייב פֿון לערנען אַ שפּראַך. דאָס גלייבן, אַז עס זײַנען פֿאַראַן שפּראַכן וואָס זײַנען מער געהויבן, וויכטיקער, מער פּרעסטיזשפֿולw איז נישט מער ווי אַן אויסגעבלאָזן איי, נישט באַזירט אויף קיין שום אַבסאָלוטע לינגוויסטיש־עמפּירישע פֿאַקטאָרן.

מען קען אַמאָל אָפּשאַצן אַ שפּראַך לויט איר עלטער, אָדער לאָגיק, לויט איר מוזיקאַלישקייט אָדער ראָמאַנטישער גענייגטקייט; מ’קען זי באַקרוינען ווי די שפּראַך פֿון געטער, אָדער אַ שפּראַך, וואָס לייגט זיך גרינג אויף דער צונג; אַ שפּראַך, וואָס איז מעכטיק אָדער אָנמעכטיק, אָבער קיין איין שפּראַך פֿאַרדינט זיך נישט מען זאָל זי גרינגשעצן, מאַכן צו קליין־געלט, אָדער אויסשטעלן זי אויף לײַטיש געלעכטער, ווי עס טוען עס די אַמעריקאַנער קאָמעדיאַנטן, ווען עס קומט צו ייִדיש.

די מענטשן וואָס רעדן אַראַביש, זײַנען אונטערן אײַנדרוק, אַז זייער קלאַסישע שפּראַך איז די שענסטע און די לאָגישסטע פֿון אַלע, מיט אומפֿאַרגלײַכלעכער גראַמאַטישער סימעטריע און לעקסישער רײַכקייט. דאָס קלאַסישע אַראַביש איז געקניפּט און געבונדן מיטן קאָראַן, און במילא מיט זייער גלויבן. דורך זייער שפּראַך דערוואַרטן זיי צו דערגיין דורך ניסים־ונפֿלאות צום סאַמען תּוך־אמת פֿון איסלאַם.

דעם זעלביקן אַרגומענט קען מען באַנוצן וועגן אַ שלל אַנדערע לשונות. צום בײַשפּיל, וועגן דעם פֿאַרצײַטיקן סאַנסקריט און דעם קלאַסישן העברעיִש. ד״ר מאַקס ווײַנרײַך, דער באַוווּסטער ייִדישער פֿילאָלאָג, פּעדאַגאָג, ייִדיש־פֿאָרשער און מחבר פֿון ייִדישע וויסנשאַפֿטלעכע ווערק, דערציילט אין זײַן בוך „בילדער פֿון דער ייִדישער געשיכטע אינעם זיבעצעטן יאָרהונדערט‟, וועגן אַ דײַטש־ייִדישן געלערנטן, וועלכער האָט אַרומגערײַזט איבער שטעט און שטעטלעך פֿון גאָליציע, כּדי צו פֿאָרשן די ייִדישע שפּראַך און דיאַלעקטיק.

אויף זײַן וועג האָט ער באַגעגנט אַ חדר־ייִנגעלע, האָט ער אים אַ פֿרעג געטאָן:

„זאָג מיר, ייִנגעלע, אויף וועלכער שפּראַך האָט גערעדט משה רבינו?‟

דאָס ייִנגעלע האָט נישט לאַנג געטראַכט און גלײַך געענטפֿערט:

„משה רבינו האָט אין דער וואָכן גערעדט ייִדיש, נאָר שבת און יום־טובֿ האָט ער גערעדט לשון־קודש.‟