פֿאַרפֿירט דורך אונדזער טעכנאָלאָגיע

Led Astray By Our Technology and Our Tongue


פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published September 04, 2015, issue of October 02, 2015.

ווער קען פֿאַרגעסן די צײַט, ווען עס איז אויפֿגעקומען די טעלעוויזיע, דאָס סדום־קעסטעלע, און די שטוב האָט זיך פֿאַרוואַנדלט אין אַ קינאָ־זאַל? די משפּחה, נאָענטע קרובֿים, חבֿרה קינדער האָבן פֿאַרנומען די בענקלעך און געזען מיט פֿרייד „אײַ לאַוו לוסי‟, און „עדגאַר בערגען מיט זײַן מאַריאָנעטל טשאַרלי מעקאַרטי‟, „ליבעראַטשי‟, און „מילטאָן בוירל‟ (אָנקל מילטי). סיד סיזער און קאַרל רײַנער אין „די שאָו אָוו שאָוס‟. אין אָוונט האָט מען קיין מאָל נישט אַדורכגעלאָזט די נײַעס מיט עדוואַרד ר. מאָראַו, און ס’איז געווען אַ פֿאַרגעניגן פֿאַר דער גאַנצער משפּחה, קרובֿים און פֿרײַנד. אַלע האָבן זיך פֿאַרזאַמלט הנאה צו האָבן פֿון דער נײַסטער טעכנאָלאָגיע.

הײַנט איז שוין אַזוינס נישטאָ, טאַטע־מאַמע האָבן שוין אַ ריזיקע פּלאַזמע־טעלעוויזיע אין סאַלאָן, יעדעס קינד האָט זיך זײַן קאָמפּיוטער און טעלעוויזיע אין זייער שלאָף־צימער. מ’קען שוין זען די לעצטע פֿילמען אויף דער טעלעוויזיע, אַלץ וואָס מ’דאַרף טאָן איז געבן אַ קוועטשט אַ קנעפּל און ס’שפּרינגט אַרויס אַ שפּאָגל נײַער אָדער אַן אַלט קלאַסישער פֿילם; מ’דאַרף שוין מער נישט גיין אין קינאָ, אין דער אָפּערע, באַזוכן פֿאָרשטעלונגען אויף בראָדוויי, וווּ די בילעטן קאָסטן אַ מאָיאָנטעק, מ’קען שוין אַלץ זען אין דער היים.

ווען די טעלעפֿאָנען האָבן פֿאַרפֿלייצט אַמעריקע, האָט זיך כּמעט יעדעס הויז באַזאָרגט מיטן טײַערן מכשיר. דער טעלעפֿאָן האָט פֿאַרשפּאָרט פּנים־אל־פּנים באַגעגענישן מיט אייגענע און פֿרײַנד, די רייד זײַנען געפֿלויגן דורך די עלעקטראָנישע דראָטן, ווי אויף הייסע קוילן; זיי האָבן פֿאַרפֿלייצט די לופֿט. דאָס איז געווען דער צווייטער סימן פֿון אָפּזונדערונג. צו וואָס זיך טרעפֿן, פֿאַרלירן צײַט צו פֿאָרן מיט דער באַן, מיטן אויטאָבוס, מיטן אויטאָ, אַז מ’קען זיך טיילן מיט די לעצטע נײַעס אויף דער הייסער מינוט? קאַוואַליערן וועלן שוין קענען ראָמאַנסירן מיט די מאַדמואַזעלן אין טאַש, אויפֿן המוציא דזשימדזשיק מן־הארץ.

קיינער האָט אָבער נישט געהאַט די מינדסטע אַנונג, אַז מיר ווערן אָפּגעפֿרעמדט איינער פֿון אַנדערן, איזאָלירט, און כאָטש קיינער קלינגט מער נישט אין גלעקל פֿון טיר, זײַנען מיר נישט אַליין צווישן די פֿיר ווענט, מיר פֿאַרמאָגן דאָס ממזרישע טעלעפֿאָנדל, די ריזיקע טעלעוויזיע, און דאָס פּאָסט־קעסטל.

דער שויס־קאָמפּיוטער, „לעפּ־טאַפּ‟, איז אָבער געווען דער שליסל, וואָס האָט פֿאַר אונדז געעפֿנט די טויערן פֿונעם טעכנאָלאָגישן עולם־הזה. הײַנט ליגט שוין אײַנגענורעט דאָס קליינע טעלעפֿאָנדעלע, די מאָבילקע, הייסט עס, אין דער הויזן־קעשענע און קען אײַך צו וויסן טאָן די לעצטע נײַעס, מודיע זײַן וועגן אײַערע געשעפֿטן דורך אַ „בלו טוט‟ (בלויען צאָן), אײַנגעבויטן טעלעפֿאָן אין אויטאָ. אַלץ וואָס מען דאַרף טאָן, איז געבן אַ קוועטש אַ קנעפּל, פֿאָרן און רעדן. פֿונעם טאַשן־טעלעפֿאָנדל אָדער „בלו־טוט‟, קענט איר זיך דערוויסן וועגן אײַער געזונט־צושטאַנד, די פּאָליטישע נײַעס פֿון די אַרבע־פּינות־העולם, נסים־ונפֿלאות, קרבנות, כּוונות, רעיונות, שגעונות און אַלץ ווי נאָר מ’גיט אַ קוועטש אַ קנעפּל אויף דער פֿאַרכּישופֿטער צאַצקע, וואָס מען רופֿט „אײַ־פֿאָון‟ אָדער „סמאַרט פֿאָון‟.

ווײַטער גייט אַ סעריע: „קינדל‟, אַן „אײַ־פּעד‟, אַ „פֿייס־בוק‟, אַ „טוויטער‟, „אינטערנעט‟, „בלאַג‟, „נעטפֿליקס‟, „לײַן־דייטינג‟, „אַפּס‟, „אינסטענט מעסעדזשינג‟ — מיט איין וואָרט, די וועלט דרייט זיך און דער מענטש פֿרייט זיך, ביז מיר זײַנען דערגאַנגען צו אַ זייגער, וואָס רעדט זיך אַדורך מיט אײַער טעלעפֿאָנדל. נישט גענוג וואָס איר קענט כאַפּן אַ שמועס אויפֿן ממזירישן טאַש־מאַשינקעלע אין גאַס, אין באַן, אין אויטאָבוס, אין רעסטאָראַן, אין אוניווערסיטעט; ווען מ’פֿאַרמאָגט אַ נודנעם פּראָפֿעסאָר, אין דער ביבליאָטעק, אין שפּיטאָל, טרײַבנדיק אַן אויטאָ, אַדורכשמועסן זיך מיט אויסלאַנד, און וווּ די וועלט האָט אַן עק, דערגייט אַהין אײַער קול. מ’דאַרף שוין מער נישט די נאָענטקייט פֿון מענטשן, פֿרײַנד, באַקאַנטע, טאַטע־מאַמע, באָבע־זיידע, אַ וועלט מיט קרובֿים, מ’איז פֿאַרטאָן טאָג און נאַכט מיטן צאַצקעלע אין טאַש.

דאָס איז אָבער שוין גאָרנישט, ווען עס קומט צו אונדזערע קינדער און אייניקלעך. דעמאָלט איז הימל עפֿן זיך. קינדער אין די וויגן וויינען שוין נישט מער. אַנשטאָט צו פֿאַרשטאָפּן זיי די מײַלעכלעך מיט סאָסקעלעך און צוקערקעס, גיט מען זיי דאָס קליינע ממזירל, דאָס קאָמפּיוטערל, הייסט עס, וואָס זינגט און שפּרינגט, מיט חיהלעך וואָס רעדן און טשערעפּאַכעס וואָס זינגען, פֿייגעלעך וואָס לערנען די קינדערלעך דעם א״ב מיט די ששת־ימי־בראשית, מיט דער הפֿטורה, מיט די תרי”ג מיצוות און גיב מיר אַ „לאַליפּאַפּ‟.

הײַנט צו טאָג נעמט, למשל, דאָס „קלוגע‟ מיידל מיט דער חבֿרה טאַטויִרטע יונגע יאַטן, וואָס פֿלירטעווען און חנדלען זיך, און פֿירן ליבעס אויפֿן טעלעפֿאָנדל, וואָס קאָקעטירט און ווינקט מיט שיינע ריידעלעך. די וועלט האָט זיי שוין פֿאַרזאָרגט מיט „מעסעדזשינג‟, „ווידעאָ־קאָנפֿערענסינג‟, „סקײַפּ‟, אָפּגעזונדערט פֿון שׂכל־הישר, פֿון דער וועלט און פֿון די נאָענטע פֿרײַנד — חי געלעבט! מ’דאַרף שוין נישט קיינעם.

איך שטעל זיך פֿאָר, אַז אין דער צוקונפֿט וועלן שוין די נײַע דורות אָנווערן די פֿיס, ווײַל ווער דאַרף זיי, אַז מ’שיקט דיר אַלץ צו אַהיים, וואָס אַן אמת מאַכט מען שוין די נײַע אויטאָס, וואָס פֿאָרן אויטאָמאַטיש, מען דאַרף נאָר געבן אַ קוועטש אַ קנעפּל און זיי אָנזאָגן, וווּהין צו פֿאָרן און דער עיקר, אויסמײַדן קאַטאַסטראָפֿעס. איך שטעל זיך פֿאָר, אַז פֿליִען מיטן עראָפּלאַן וועט אָנקומען אַ סך גרינגער; עס וועלן שוין נישט זײַן קיין לופֿט־פֿעלדער, יעדער עראָפּלאַן וועט לאַנדן אויפֿן דאַך פֿון אײַער הויז. אַנשטאָט רעוואָלווערן וועלן די פּאָליציאַנטן זײַן באַזאָרגט מיט שיסנדיקע שלאָף־געטראַנקען, איין שאָס — און דער יוקל שלאָפֿט.

ס’איז שוין פֿאַראַן אַזאַ זאַך, ווי אַן אויטאָמאַטישער דאָקטער, איין קוועטש, און איר האָט אים פֿאַרשלעפּט צו זיך, ער באַזוכט אײַך אין דער היים פֿון זײַן קאַבינעט מיט ראַדאַר; באַזאָרגט אײַך מיטן מעדיקאַמענט, וואָס קומט צו אײַך צו פֿליִען פֿון דער אַפּטייק. אָפּערירן וועט מען אײַך אין אַ לופֿט־מאַשין, וואָס וועט הענגען צווישן די כירורגן און די פֿיר ווענט פֿון אײַער שטוב. בײַם פֿאַרענדיקן וועט מען אײַך באַגיסן מיט אַ פֿליסיקייט, און איר וועט קענען זײַן ווידער פֿריש, צעחושט און משוגע.

זיקנה וועט אויך נישט זײַן קיין מניעה. איר וועט זיך קענען אויסקלײַבן אַ וועלכע עלטער איר ווילט און אויסלעבן זיך די יאָרן אין דעם. אין טעאַטער וועלן די אַקטיאָרן נישט דאַרפֿן זיך אויסלערנען פֿון אויסנווייניק די ראָלעס; איין קוק — און גאַנץ שעקספּיר פֿליסט ווי בײַ זיי ווי וואַסער. ווי אַ רעזולטאַט וועלן שוין די קינדער געבוירן ווערן אָן אַ צונג; בלויז מיט דינע פֿינגערלעך, נישט צען; נאָר אַ טוץ אויף צו קענען קוועטשן אַלע קנעפּלעך.