פּאָליטיק

די פּאָליטיק פֿונעם ניו־יאָרקער אַקצענט

The Politics of the New York Accent

פֿון לייזער בורקאָ

ס׳איז ניט קיין צופֿאַל, וואָס די פּרעזידענט־קאַנדידאַטן, דער דעמאָקראַט בערני סאַנדערס און דער רעפּובליקאַנער דאָנאַלד טראָמפּ, וועלכע ציִען איצט צו די גרעסטע צאָל צוהערער אויף זייערע פֿאַרזאַמלונגען און דערוועקן די גרעסטע באַגײַסטערונג צווישן זייערע אָנהענגער, רעדן ביידע מיט אַ שטאַרקן ניו־יאָרקער אַקצענט. דער דאָזיקער אַקצענט שפּילט פֿאַר ביידע אַ וויכטיקע ראָלע אינעם שאַפֿן זייער פּאָליטישע „פּערסאָנאַ‟, ווי שטאַרקע, האַרטנעקיקע, ענערגישע קעמפֿער פֿאַר די פּשוטע מענטשן — סײַ בײַ די דעמאָקראַטן און סײַ בײַ די רעפּובליקאַנער.

דאָס חשיבֿות פֿונעם אַקצענט אין אונדזער פּאָליטיש לעבן טאָר מען ניט אונטערשאַצן. אַ קאַנדידאַט, וואָס רעדט ניט אויפֿן ריכטיקן פֿאָלקסטימלעכן אופֿן, וועט מסתּמא דורכפֿאַלן אין די וואַלן, ניט געקוקט אויפֿן אינהאַלט פֿון זײַנע רייד. דערבײַ איז דער ניו־יאָרקער אַקצענט ניט אַלע מאָל געווען אַ מעלה. מײַן זיידע האָט נאָך געדענקט די וואַלן פֿון 1928, ווען דער דעמאָקראַטישער קאַנדידאַט, אַל סמיט, דער גובערנאַטאָר פֿון ניו־יאָרק, האָט גערעדט אויפֿן נאַציאָנאַלן ראַדיאָ אין זײַן ניו־יאָרקער ענגליש („ראַדיאָ‟ האָט ער אַרויסגערעדט raddio). נאָך ערגער: ער איז געווען אַ קאַטוילישער, ניט קיין פּראָטעסטאַנטישער קריסט — האָבן די גרויסע מאַסן „עכטע אַמעריקאַנער‟ אים אָפּגעוואָרפֿן. פּרעזידענט פֿראַנקלין רוזעוועלט האָט אויך גערעדט מיט אַ ניו־יאָרקער אַקצענט, אָבער פֿון אַ ספּעציפֿישן סאָרט, ווי די רײַכע ניו־יאָרקער האָבן דעמאָלט גערעדט — האָט עס דווקא געקלונגען אַריסטאָקראַטיש.

אין משך פֿונעם לעצטן האַלבן יאָרהונדערט, איז דער פּאָפּולערסטער פֿאָלקסטימלעכער אַקצענט געווען דער דרומדיקער. אַזוי האָבן גערעדט די פּרעזידענטן דזשאָנסאָן, קאַרטער, קלינטאָן, און דער צווייטער בוש (דער ערשטער בוש רעדט ווי אַ גבֿיר פֿון מאַסאַטשוסעטס, נעבעך.) דאָס הייסט, אַ העלפֿט פֿון דער צײַט, 25 יאָר, האָבן מיר געהאַט אַ פּרעזידענט, וואָס רעדט אַ דרומדיקן ענגליש. אַזוי ווי די מענטשן פֿון ס’רובֿ אַנדערע ראַיאָנען רעדן מער־ווייניקער דעם זעלביקן פּאַרעווען אַמעריקאַנער ענגליש, האָבן די דרומדיקע פּאָליטיקער געקענט זיך אויסצייכענען מיט זייער מער „אויטענטישן‟, פֿאָלקסטימלעכן אופֿן פֿון רעדן.

אָבער דערווײַל האָט מען געהערט אַזוי פֿיל דרומדיקן ענגליש, אַז ס׳איז די וויילער שוין נימאס געוואָרן דער סטערעאָטיפּישער אַקצענט פֿון די פֿאַרקויפֿטע וואַשינגטאָן־פּאָליטיקער. אַפֿילו די דרומדיקע וויילער ווילן עס מער ניט הערן. די דאָזיקע ירידה האָט געגעבן דעם ניו־יאָרקער אַקצענט אַ גאָלדענע געלעגנהייט צו ווערן אַ נײַער סימבאָל פֿון אויטענטישקייט.

אַ וויכטיקער אַספּעקט פֿונעם ניו־יאָרקער ענגליש איז אַוודאי דער ייִדישער קאָמפּאָנענט, ווײַל אַפֿילו די היגע ניט־ייִדן באַניצן זיך מיט ייִדישע ווערטער און אויסדרוקן, וואָס האָבן אָפֿט אַ הומאָריסטישן בײַטעם. אַ דאַנק דער גרויסער ראָלע פֿון ייִדן אין „האַליוווּד‟ און אויף דער טעלעוויזיע, איז אונדזער ענגליש געוואָרן פּאָפּולער אומעטום, אויך אין די דרום־שטאַטן. דעריבער איז גאָר טשיקאַווע צו הערן, ווי דער האַלב־דײַטש, האַלב־שאָטלענדער טראָמפּ (וואָס פֿאַרשיידענע קאָמענטאַטאָרן האָבן שוין אָנגעהויבן באַצייכענען ווי אַ „פֿאַשיסט‟ און אַ „נאַצי‟) טרעט אויף פֿאַר אַ ריזיקן עולם אין אַלאַבאַמאַ אָדער אין אײַאָאַ און רעדט ווי אַן אַלטער ייִד: „בוש — אוי, אוי, אוי… קערי, אַזאַ שמ*ק!‟ ווי מאָדנע דאָס זאָל אונדז ניט אויסדאַכטן, איז קלאָר פֿונעם געלעכטער, אַז די דרומדיקע רעפּובליקאַנער לעקן די פֿינגער פֿון טראָמפּס „ייִדישקייט‟.

בערני סאַנדערס לייקנט אָפּ קאַטעגאָריש די כּלומרשטיקע ענלעכקייטן צווישן אים און דאָנאַלד טראָמפּ. סאַנדערס איז אַ דעמאָקראַטישער סאָציאַליסט, אַ מענטש מיט פּרינציפּן, אַ פּאָליטישער טוער זײַן גאַנץ לעבן. ער דינט שוין 25 יאָר אינעם אַמעריקאַנער קאָנגרעס, פֿריִער ווי אַ רעפּרעזענטאַנט, און די לעצטע נײַן יאָר ווי אַ סענאַטאָר. סאַנדערס’ קאַמפּאַניע שטיצט זיך, דער עיקר, אויף די קליינע בײַשטײַערן פֿון טויזנטער פּשוטע מענטשן, און ער איז ספּעציעל פּאָפּולער צווישן אונדזערע ליבעראַלע אינטעליגענטן.

אין די אַלע פּרטים איז ער פּונקט דער היפּוך פֿון טראָמפּ — אַ ביליאָנער, וואָס האָט ניט געדינט דער מלוכה קיין איין טאָג; וואָס האָט ניט, לויט אַלע סימנים, קיין פֿעסטע פּרינציפּן, נאָר ער גייט נאָך די אייגענע אינטערעסן מיט אַן אומדערהערטער ווילדקייט און עקשנות, וואָס אַמעריקע האָט מסתּמא ניט געזען זינט פּרעזידענט ניקסאָן. בשעת סאַנדערס מאַכט זיך קליין, ווי אַ סימבאָלישע פֿיגור, אַ מענטש פֿון פֿאָלק, וואָס דערמוטיקט די וויילער צו מאַכן אַ רעוואָלוציע, שאַפֿט טראָמפּ אַרום זיך אַ גאַנצן קולט פֿון פּערזענלעכקייט און טענהט, אַז ער קען אַליין אויסלייזן דאָס לאַנד פֿון זײַנע פּראָבלעמען.

פֿון דעסטוועגן, ווײַזן די צוויי קאַנדידאַטן אַרויס אַנדערע ענלעכקייטן, חוץ דעם אַקצענט אַליין. זיי לויפֿן ביידע קעגן דעם פּאַרטיי־עסטאַבלישמענט מיטן אַרגומענט, אַז זיי זײַנען אומאָפּמהענגיק פֿון די גרויסע געלטגעבער. זיי זאָגן אַרויס זייערע מיינונגען אָפֿן און קלאָר, ניט־פֿאַרשטעלט, און ניט אינעם געוויינטלעכן פּאָליטישן זשאַרגאָן. דערווײַל, דאַרף מען זאָגן, האָט דער רעפּובליקאַנער עסטאַבלישמענט שטאַרקער מורא פֿאַר טראָמפּ ווי דער דעמאָקראַטישער — פֿאַר סאַנדערס, ווײַל טראָמפּ איז אויפֿן ערשטן פּלאַץ, ער רעדט מיט פֿײַער, און אויב ער וויל, קען ער באַגראָבן זײַן פּאַרטיי אין 2016. אפֿשר געפֿעלט אים אַזוי, און ניט ווייניק דעמאָקראַטן האָפֿן, אַז ער וועט עס טאַקע טאָן.

דער אמתער מצבֿ איז אָבער מער קאָמפּליצירט. טראָמפּס קעגנער טענהן (מסתּמא מיט רעכט), אַז ער איז ניט קיין אמתער קאָנסערוואַטיווער אָדער רעפּובליקאַנער, נאָר אַ באַהאַלטענער דעמאָקראַט. ס׳איז קלאָר, אַז ער האָט ניט קיין פֿעסטע מיינונג וועגן אַבאָרטן אָדער שטײַערן, אָדער די אַנדערע זאַכן, וואָס די רעפּובליקאַנער האַלטן זיי פֿאַר הייליק. ער ווײַזט זיך אַרויס פֿאַר אַ רעכטן (טאַקע אַן עקסטרעם רעכטן) בלויז לגבי דער פֿראַגע פֿון אומלעגאַלער אימיגראַציע, אַ טעמע, וואָס די עסטאַבלישמענט־רעפּובליקאַנער האָבן געוואָלט אויסמײַדן ווי דעם טויט.

איך פּערזענלעך בין טראָמפּ חושד, אַז אים גייט אָן די פֿראַגע פֿון דער אומלעגאַלער אימיגראַציע ווי דער פֿאַראַיאָריקער שניי. ער האָט פֿריִער אין לעבן, דאַכט זיך, אין משך פֿון צענדליקער יאָרן ניט געהאַט וואָס צו זאָגן וועגן דער דאָזיקער פֿראַגע. אָבער אים איז אײַנגעפֿאַלן, אַז דאָס איז דער פּערפֿעקטער שטעקן, מיט וועלכן ס׳איז כּדאַי צו שלאָגן די עסטאַבלישמענט־קאַנדידאַטן, דער עיקר — דזשעב בוש, וואָס איז באַקאַנט ווי אַ „ליבעראַלער‟ אין דעם ענין. אויף דעם אופֿן קען טראָמפּ סײַ אויסבאַהאַלטן זײַן ניט־קאָנסערוואַטיווקייט, סײַ צעקלאַפּן בוש און די אַנדערע, וואָס זײַנען כּלמורשט „שוואַך‟ לגבי אימיגראַציע. דערווײַל אַרבעט די דאָזיקע סטראַטעגיע טראָמפּס אויסגעצייכנט, אָבער בלויז אין אַ האַלב יאָר אַרום וועט מען ערשט וויסן, צי ער קען טאַקע אויספֿירן אַזאַ קונץ.

דער לייענער מיינט אפֿשר, אַז מײַן טעאָריע שמעקט צו פֿיל מיט קאָנספּיראַציע; עס זײַנען פֿאַראַן גענוג סימנים זי צו באַשטעטיקן. די פֿרײַנדלעכע אַרטיקלען וועגן טראָמפּ אינעם „ניו־יאָרק טײַמס‟ (עטלעכע פֿון מאָרין דאַוד, למשל) ווײַזן, אַז אַ סך ליבעראַלע דעה־זאָגערס זײַנען זייער צופֿרידן, וואָס ער צעממיתט בוש און נעמען ניט אָן צו ערנסט דאָס איציטיקע משוגעת זײַנס וועגן אימיגראַציע.

פֿון זײַנע אַרויסזאָגונגען אין משך פֿון די לעצטע דרײַסיק יאָר — אין אינטערוויוען, אין זײַנע אייגענע ביכער — איז קלאָר, אַז טראָמפּ האָט כּסדר געחלומט צו ווערן אַ פּרעזידענט. נעמענדיק אין באַטראַכט זײַן לעבן, זײַן פּערזענלעכקייט און זײַן „פּערסאָנאַ‟, האָט ער פֿאַרשטאַנען, אַז ער וואָלט ניט געקענט באַקומען די דעמאָקראַטישע נאָמינאַציע — דאָס לאָזט זיך ניט קויפֿן אַזוי גרינג. אָבער די רעפּובליקאַנער נאָמינאַציע איז מעגלעך צו באַקומען, אויב מען איז גרייט צו צאָלן גענוג, און עס דאַכט זיך, אַז טראָמפּ איז גרייט צו צאָלן.

ס׳איז דאָ נאָך אַן ענלעכקייט: סאַנדערס און טראָמפּ פֿאַרשטאַרקן איינער דעם צווייטן. די נאַראַטיוון, וואָס זיי דערציילן, באַשטעטיקן איינער דעם צווייטן. אָט זאָגט סאַנדערס, אַז דאָס לאַנד ווערט אָנגעפֿירט פֿון ביליאָנערן, און אָט קומט אַ ביליאָנער און זאָגט די זעלביקע זאַך. ביידע טענהן, אַז די פּאָליטישע סיסטעם איז קאָרומפּירט און אַז מע דאַרף נעמען עמעצן „פֿון דרויסן‟, וואָס זאָל די סיסטעם פֿאַרריכטן. דעריבער וועל איך איצט זאָגן נבֿיאות, אַז וואָס שטאַרקער עס ווערט טראָמפּ, אַלץ שטאַרקער וועט אויך ווערן סאַנדערס. עס איז פֿאַראַן אַ גוטע מעגלעכקייט, אַז זיי וועלן ווערן די קאַנדידאַטן פֿאַר זייערע ביידע פּאַרטייען, און אַז די פּרעזידענט־דעבאַטעס וועלן געפֿירט ווערן, צום ערשטן מאָל, אויפֿן ניו־יאָרקער דיאַלעקט.