ייִדישע מוזיק לכּבֿוד דעם נײַ־יאָר

Jewish Music for the New Year

פֿון איציק גאָטעסמאַן

Published September 13, 2015, issue of October 02, 2015.

דאָס לעבן פֿאַר די הײַנטיקע מוזיקער ווערט זיכער שווערער. מע דאַרף בלויז געבן אַ קוק אויף געוויסע וועבזײַטלעך, קען מען שוין פֿון דאָרטן אַראָפּלאָדן אומזיסט די נײַסטע רעקאָרדירונגען, און די קינסטלער, וואָס האָבן געשאַפֿן די מוזיק, פֿאַרדינען נישט קיין פּעני דערפֿון. אָבער שאַפֿט מען דען מוזיק צו פֿאַרדינען? במילא, קומען נאָך אַרויס כּסדר נײַע קאָמפּאַקטלעך פֿון ייִדישער מוזיק פֿאַר פֿאַרשיידענע געשמאַקן. וועלן מיר רעצענזירן עטלעכע, לכּבֿוד ראָש־השנה, און אפֿשר וועט איר וועלן פֿאַר זיך פֿאַרשאַפֿן אַ קאָמפּאַקטל און דערבײַ שטיצן אַ ייִדישן מוזיקער.

* * *

אין ישׂראל הײַנט האָט די קאַפּעליע „אוי דיוויזשאָן‟ אַ געטרײַען עולם. דער נאָמען פֿון דער גרופּע איז אַ ווערטערשפּיל אויף אַ באַקאַנטער ענגלישער מוזיק־גרופּע, און דריקט אויס זייער פֿאַרבינדונג מיט ראָק־און־ראָל. אויף זייער רעקאָרדירונג, וואָס הייסט אויך, „אוי דיוויזשאָן‟, הערט מען ייִדישע לידער פֿון פֿאַרשיידענע מינים, אָבער אַלע שפּילן זיך מיט דער ווילדקייט פֿון ראָק־מוזיק. אין עטלעכע לידער הייבט מען אָן פּאַמעלעך, און דער ריטעם ווערט אַלץ גיכער און גיכער. מע קען זיך לײַכט פֿאָרשטעלן ווי דער יונגער עולם וועט זיך צעטאַנצן בײַ אַזאַ ריטעם. די מוזיקער שפּילן אויף אַ הויכן ניוואָ, און ס’איז קלאָר, אַז זיי פֿאַרשטייען גאַנץ גוט דעם פֿאָלקישן שטאַם פֿון די לידער, אָבער דאָס באַפֿרידיקט זיי נישט; אַ „פּאָנקישער‟ צוגאַנג ציט זיי מער צו. זיי באַשרײַבן זיך אַליין מיט די ווערטער: „׳אוי, דיוויזשאָן׳ איז פֿון די געציילטע קאַפּעליעס אין ישׂראל, וואָס שפּילט אינעם אַלטן פֿאָלקסטיל פֿון די מיזרח־אייראָפּעיִשע ייִדן, באַקאַנט ווי קלעזמער־מוזיק… די מוזיק שפּילן זיי מיט אימפּעט און התפּעלות פֿון ׳פּאָנקס׳.‟ דער פֿידלער און זינגער גרשון לייזערסאָן קען זינגען וווּנדערלעך, און זײַן אויסטײַטש פֿונעם אומבאַקאַנטן קורצן ליד פֿון ש. אַנ־סקי, (מוזיק פֿון לאַזאַ סאַמינסקי) „די נאַכט‟, איז פֿון די בעסטע נומערן אויף דער רעקאָרדירונג.

די לופֿט איז קלאָר, דער הימל ריין,
די נאַכט איז שטיל און פֿול מיט חן.
די שטערן פֿינקלען גרויס און קליין.
דער וועג ווײַזט אויס פֿון מאַרמלשטיין.
אָ שטאַרקער גאָט! דײַן וועלט איז שיין
ווי אַ בריליאַנט אין קייסערס קרוין,
און איך, דײַן זון, ווי פֿון אַ שטיין.
בין אָרעם, עלנט און אַליין.

דער רעפּערטואַר פֿון דער גרופּע נעמט אַרײַן אַן אינטערעסאַנטן אויסקלײַב לידער, צווישן זיי: דאָס סעקאָנד־עוועניו טעאַטער־ליד „וואָס דו ווילסט, וויל איך אויך‟ (פֿון שלום סעקונדע און דזשייקאָב דזשייקאָבס), חסידישע ניגונים, פֿאָלקסלידער און רוסישע לידער. מע פֿילט, אַז די גרופּע טראַכט זיך אַרײַן אין דעם, וואָס און ווי אַזוי זיי שפּילן, און ס’איז נישט סתּם געהוליעט.

* * *

דעם 17טן אויגוסט איז געוואָרן 100 יאָר נאָך דער לינטשערײַ פֿונעם ייִד לעאָ פֿראַנק אין דזשאָרדשזיע, און אין דעם קאָמפּאַקטל „Southern Discomfort‟ [דרומדיקע אומבאַקוועמקייט] האָט דער מוזיקער מאַרק רובין אַרײַנגעגעבן אַ ליד אויף ענגליש, אַ באַלאַדע אינעם נוסח פֿון דער אַמעריקאַנער פֿאָלקמוזיק, וועגן דעם טראַגישן פֿראַנק מיטן רעפֿרען — „זיי האָבן געהאָנגען דאָס ייִדעלע‟.

מאַרק רובין האָט אין אָסטין לאַנגע יאָרן אָנגעפֿירט מיט דער קאַפּעליע „רובינטשיקס אָרקעסטער‟, און כאָטש ער איז באַקאַנט ווי אַ באַסיסט, שפּילט ער אויך גיטאַר און באַנדזשאָ. ער רופֿט זיך „אַ ייִד פֿון אָקלאָהאָמע‟ אויף דער הילע פֿונעם קאָמפּאַקטל, אָבער בלויז אַ טייל פֿון די לידער האָבן אַ שײַכות מיט ייִדישער מוזיק, ווי דאָס שטיקעלע — „רומענישע פֿאַנטאַזיע‟, וואָס אָדם מאָס שפּילט אויפֿן פֿידל. רובין איז איבערגעגעבן צו „אויטענטישער‟ פֿאָלקמוזיק און דעם צוגאַנג שפּירט מען אויף זײַן קאָמפּאַקטל.

* * *

די ניו־יאָרקער רעקאָרדיר־פֿירמע „צדיק‟ האָט געהאָלפֿן אַנטוויקלען אַ „ראַדיקאַלע ייִדישע קולטור‟ דורך מוזיק. אַ סך מוזיקער פֿון דער קלעמזער־וועלט, ווי פֿרענק לאָנדאָן, באַטייליקן זיך אָפֿט אין דער סבֿיבֿה. דער טראָמבאָן־שפּילער דן בלאַקסבערג איז אַ פֿײַנער מוזיקער, וואָס מע קען הערן אויף צענדליקער קלעזמער־רעקאָרדירונגען, אָבער זײַן האַרץ ליגט אין אַוואַנגאַרדישער דזשעז־מוזיק ,און דאָס הערט מען אין זײַן קאָמפּאַקטל „Pillar Without Mercy‟ , [דער זײַל אָן רחמנות], וואָס ער האָט אַרויסגעלאָזט מיט זײַן גרופּע „דבֿקות‟ [Deveykus] אין דער „צדיק‟־פֿירמע.

מע פֿאַרשטייט פֿונעם נאָמען פֿון זײַן גרופּע, אַז די מוזיקער ווילן דערגרייכן אַ העכערן גײַסטיקן ניוואָ דורך זייער שפּילן. קיין פֿאָלקמוזיק, קיין טאַנצמוזיק, קיין לידער וועט מען נישט הערן. דער איינציקער בלאָז־אינסטרומענט אין דער גרופּע איז בלאַקסבערגס טראָמבאָן. ער שפּילט מיט צוויי גיטאַרן, אַ באַס און פּײַקלעך, דעריבער קלינגט עס נאָענט צו ראָק־און־ראָל; אָבער אַ סך מער אַבסטראַקט. איך וואָלט די רעקאָרדירונג רעקאָמענדירט בלויז פֿאַר די ליבהאָבער פֿון אַוואַנגאַרדישן דזשעז — פֿאַר זיי איז דאָ וואָס צו „צעקײַען‟.

* * *

צום סוף — אַ רעקאָרדירונג, וואָס שטעלט אפֿשר פֿאָר מיט זיך דעם היפּוך פֿון „דבֿקות‟. די קלאַסיש־אויסגעשולטע פּיאַניסטקע אַלאַ מילשטיין האָט אַרויסגעלאָזט אַ קאָמפּאַקטל Musical Journeys Through the Jewish Diaspora [מוזיקאַלישע נסיעות דורך דעם ייִדישן גלות], אויף וועלכן זי הייבט אַרויס די שאַפֿונגען פֿון מער אָדער ווייניקער באַקאַנטע ייִדישע קאָמפּאָזיטאָרן איבער דער וועלט, צווישן זיי: איגאָר שאַמאָ פֿון אוקראַיִנע, אַלכּסנדר טאַנצמאַן פֿון פּוילן, מאַריאָ קאַסטעלנואָוואָ־טעדעסקאָ פֿון איטאַליע, לעאָפּאַלד גאָדאָווסקי פֿון דער ליטע, לעאָ אָרנשטיין — אַ געבוירענער אין רוסלאַנד און שפּעטער — אַן אַמעריקאַנער. מיט דער רעקאָרדירונג האָט מילשטיין טאַקע געטאָן אַ מיצווה, און איר שפּילן איז דורכויס אויף אַ הויכער מדרגה.

זיכער וועט כאָטש איינע פֿון די פֿיר פֿאַרשיידנאַרטיקע רעקאָרדירונגען געפֿינען חן אין דעם לייענערס אויגן און אויערן. אַ גוט־יאָר!

צו הערן די גרופּע „אוי דיוויזשאָן‟ גיט אַ קוועטש אויף דער וועבזײַט: