פּובליציסטיק, ייִדיש־וועלט

דער אינטערעס פֿון די „פֿריילעכע‟ צו ייִדיש

Gay People's Attraction to Yiddish

פֿון נח באַרעראַ

פֿאַרוואָס באַשליסט מען זיך אויסצולערנען אַ שפּראַך? געוויסע מענטשן ווילן באַניצן די שפּראַך אין זייער פֿאָרשונג, כּדי, למשל, צו לייענען דאָקומענטן, וואָס זענען שײך זייערע אַקאַדעמישע אינטערעסן; די אַנדערע האָבן בדעה צו באַניצן אַ שפּראַך אין זייער פּערזענלעכן לעבן, זיי זאָלן קאָנען קאָמוניקירן מיט אַנדערע רעדערס פֿון דעם לשון, אָפֿטמאָל, ווען מע פֿאָרט אין אַ פֿרעמד לאַנד. בקיצור, אַ שפּראַך, וואָס די פּערזענלעכע צוועקן זאָלן נישט זײַן, דינט בדרך־כּלל ווי אַ „שליסל“ צו עפֿענען אַ וועלט פֿון קולטור, דערמעגלעכן מענטשן זיך צו באַקענען מיט אַנדערע פֿעלקער, מאַכן שׂכלדיקער (?) זייער לעבן.

נעמענדיק אין באַטראַכט, אַז ייִדיש האָט אַ לאַנגע געשיכטע פֿון רדיפֿות, פֿון נישט אַנערקענט ווערן ווי אַן אמתע שפּראַך מיט אַלע שפּראַכן גלײַך, קען מען זען, אַז ייִדיש איז יאָ זייער אַ טײַער לשון בײַ מענטשן, וואָס אידענטיפֿיצירן זיך ווי אַ מינדערהײט. עס איז דאָך נישט קיין סוד, אַז ס׳זענען פֿאַראַן אַ שלל האָמאָסעקסואַליסטן אין דער ייִדיש־וועלט. קומט אויס, אַז ייִדיש איז אַ שפּראַך, וואָס ציט צו זיך צו די אונטערגעדריקטע.

האָבנדיק זיך אויסגעלערנט ייִדיש ווי אַ סטודענט אין דער זומער-פּראָגראַם אויף אוריאל ווײַנרײַכס נאָמען, האָב איך באַמערקט, אַז צווישן די סטודענטן זענען דאָ אַ סך „פֿריילעכע‟ לײַט. הײַיאָר זענען געווען אַ באַדײַטנדיקער פּראָצענט האָמאָסעקסואַליסטן אויף אַלע לערן־מדרגות; באַזונדערס, צווישן די אָנהייבער, וואָס כּמעט אַ העלפֿט פֿון זיי האָט זיך אידענטיפֿיצירן ווי „גיי‟. כאָטש די מערהײט סטודענטן זענען געווען ייִדן, האָט מען צווישן זיי אויך געטראָפֿן אַ צאָל גויים. לויט מײַן מיינונג איז עס אַ באַווײַז, אַז דער אינטערעס צו ייִדיש איז נישט בלויז אַ נאַציאָנאַלע אייגנשאַפֿט.

מײַן אייגענער אינטערעס צו ייִדיש, כאָטש ער האָט זיך, צוערשט, אָנגעהויבן אַקאַדעמיש, האָט זיך אַלץ מער אַנטוויקלט און אינטעגרירט אין מײַן אידענטיטעט ווי אַ ביסעקסועלער מאַן, דורך די באַציִונגען און שמועסן מיט די זומער-פּראָגראַמניקעס במשך פֿון מײַנע צוויי זומערן אויף דער ווײַנרײַך־פּראָגראַם. איך האָב בעסער פֿאַרשטאַנען, פֿאַרוואָס אַזעלכע ווי איך, „פֿריילעכע‟ ייִדן, אידענטיפֿיצירן זיך מיט ייִדיש — סײַ צוליב די ייִדישע וואָרצלען און סײַ צוליב זייער האָמאָסעקסואַליטעט.

„ייִדיש שאַפֿט אַן אויטענטישע פֿאַרבינדונג מיט דער ייִדישער טראַדיציע צווישן מענטשן, וואָס האַלטן נישט פֿון די טראַדיציאָנעלע שיל־דרכים“, — דערקלערט משה־לייזער גרין, אַ געוועזענער סטודענט פֿון דער דאָזיקער זומער-פּראָגראַם. „דאָס איז בפֿרט צוציִיִק, מיין איך, צו דער פֿריילעכער קהילה, וואָס איז פֿאַרשטענדלעך צוגעצויגן צום טראַדיציאָנעלן ייִדישן וועלטבאַנעם.“

משה, וואָס שטודירט דאָס דריטע יאָר ווי אַ ראַבינער־סטודענט בײַם „היברו יוניען קאָלעזש‟ אין ניו־יאָרק, זעט די ראָלע פֿון אַ ראַבינער ווי אַ שליח פֿון ייִדישער טראַדיציע, וואָס איז דווקא נישט באַגרענעצט מיט פֿרומער ייִדישער טראַדיציע. האַלטנדיק דאָס אין זינען, האָט ער זינט דעם פֿאַרגאַנגענעם יאָר געאַרבעט מיט אַזאַ „פֿריילעכער קהילה‟.

„כאָטש קיינער פֿון זיי איז נישט קיין געבוירענער ייִדיש-רעדער‟, — דערציילט משה ווײַטער, — „האָבן זיי אַלע אַרויסגעוויזן אַן אינטערעס זיך צו לערנען די ייִדישע שפּראַך. ייִדיש רעפּרעזענטירט דעם אָפּווײַך פֿון דעם טראַדיציאָנעלן ייִדישן לעבן. פֿונדעסטוועגן, מיין איך, אַז אַ סך פֿריילעכע לײַט ווערן צוגעצויגן צו ייִדיש, ווײַל ייִדיש-רעדנדיקע קהילות זענען אָפֿטמאָל פֿול מיט פֿאַרשיידענע גרופּעס, וואָס פּאַסן זיך נישט צו צו אַ געוויסן ייִדישן אופֿן.“

כאָטש משה איז אַליין, אַזוי ווי די דערמאָנטע מענטשן, צוגעצויגן צו ייִדיש צוליב איר סטאַטוס ווי אַ „דערדריקטע“ שפּראַך, האָט ער אין אונדזער שמועס באַטאָנט נאָך אַ וויכטיקע זאַך. „מײַן צוטריט צו ייִדיש, חוץ מײַנע פּראָפֿעסיאָנעלע אינטערעסן, איז געווען טיף פּערזענלעך. מײַנע קרובֿים, באָבע־זיידעס און עלטער־באָבע־זיידעס, האָבן אַלע גערעדט ייִדיש. עס דאַכט זיך מיר, אַז ייִדיש איז אַ טייל פֿון מיר, וואָס קלינגט אפֿשר איראָניש, ווײַל איך בין נאָר אַן אָנהייבער אין דער שפּראַך. איך וויל ממשיך זײַן צו פֿאָרשן ייִדישע ליטעראַטור און טעאַטער, ווי אַן אופֿן ווײַטער צו פֿאַרבינדן זיך מיט דער איבערגעלעבטער, אויטענטישער ייִדישקײט.“

לסוף, עקסיסטירט דער זעלבער אינטערעס צו ייִדיש צווישן „פֿריילעכע גויים‟, כאָטש נישט אַזוי שטאַרק ווי בײַ ייִדן, ווײַל דער גוייִשער אינטערעס האָט נישט קיין משפּחהדיק שײַכות.

„עס איז אַוודאי דאָ אַ גרויסע צאָל פֿריילעכע, וואָס שטודירן ייִדיש אין וועלטלעכע אינסטיטוציעס, ווי בײַם ייִוואָ“, — גיט איבער מאַטעס זשאַנסאָן, אַן אָנהייבער אין דער זומער-פּראָגראַם און אַן איין־יאָריקער גראַדויִר-סטודענט בײַ דעם שיקאַגער אוניווערסיטעט. „אין מײַן אייגענעם פֿאַל, מיין איך, אַז מײַן אינטערעס צו ייִדיש איז נישט אַזוי שטאַרק פֿאַרבונדן מיט מײַן אידענטיטעט ווי אַ האָמאָסעקסועליסט; אָדער צו מײַן אידענטיטעט בכלל, ווײַל איך בין נישט קיין ייִד. איך פֿיל זיך אָבער אין דער סבֿיבֿה גאַנץ באַקוועם, ווי אַן עפֿנטלעכער האָמאָסעקסואַליסט, און כ׳האָב שוין געהאַט אַ סך ווערטיקע שמועסן וועגן פֿריילעכע ענינים.“