ידיעות פֿון וואַרשע

News From Warsaw

פֿון קאָבי ווײַצנער

Published October 13, 2015, issue of October 30, 2015.

די ידיעות פֿון וואַרשע ווי אויך ייִדישע נײַעס פֿון אַנדערע לענדער איבער דער וועלט, קאָן מען הערן יעדן טאָג אין אונדזער ראַדיאָ־פּראָגראַם „דער פֿאָרווערטס־קול‟.

פּראַגע: אוניקאַלע ייִדישע מאָלערײַען אינעם שטאָטישן מוזיי

דער מוזיי פֿון דער שטאָט וואַרשע האָט אַ צווײַג אין פּראַגע. פּראַגע, זײַט וויסן, ליגט אויף דער צווייטער זײַט פֿון דער ווײַסל. פֿאַרשטייט זיך, אַז דער צענטער האַלט זיך פֿאַר חשובֿער און מער וויכטיקער ווי פּראַגע. מען קען פֿאַרגלײַכן וואַרשע צו ניו־יאָרק, וווּ מאַנהעטן האַלט זיך פֿאַר מער בכּבֿודיקער ווי ברוקלין, למשל.

ווי סע זאָל נישט זײַן, דער מוזיי פֿון פּראַגע וויל ווײַזן, אַז פּראַגע שפּילט אויך אַ ראָלע אין דער געשיכטע פֿון דער פּוילישער הויפּטשטאָט. אָן ייִדן גייט עס נישט. די ייִדן האָבן געשפּילט אַ גרויסע ראָלע אויף ביידע ברעגן פֿון דער ווײַסל. דער פֿלייש-האַנדל אין דער פּוילישער הויפּטשטאָט, למשל, האָט זיך קאָנצענטרירט אין פּראַגע און זיך טאַקע געפֿינען אין די ייִדישע הענט.

צום באַדויערן, אָבער, חוץ אַ פּאָר אַנטיסעמיטישע ליטאָגראַפֿיעס פֿון 19טן יאָרהונדערט, וואָס באַשרײַבן ווי ייִדן מיט קרומע נעז נאַרן אָפּ אומשולדיקע פּאָליאַקן, האָט נישט די אויסשטעלונג פֿונעם פּראַגער מוזיי קיין שום אַנדערע אָביעקטן וועגן דער געשיכטע פֿון די דאָרטיקע ייִדן.

נאָר וואָס זשע? דער מוזיי האָט אַ הויף. אויף דער צווייטער זײַט פֿונעם הויף שטייט אַ קליינער בנין. ווײַזט זיך אַרויס, אַז אָט דער בנין איז אויך אַ טייל פֿונעם מוזיי. ווער סע פֿוילט זיך נישט און גייט אַרײַן אין אָט דעם קלענערן בנין, זעט טשיקאַווע מאָלערײַען אויף די ווענט. הכּלל, אינעם צווייטן בנין געפֿינט זיך אַ שטיבל, וווּ די ייִדן פֿון דער סבֿיבֿה האָבן געדאַוונט.

סע גייט נישט קיין רייד וועגן אַ רעקאָנסטרוקציע, נאָר וועגן אַן אויטענטיש פֿאַרמלחמהדיק שטיבל. אַ גרויסע זעלטנהײט אין הײַנטיקער וואַרשע. די מאָלערײַען שילדערן די צוועלף מזלות. פּראַגע איז דער איינציקער טייל פֿון וואַרשע, וואָס איז נישט חרובֿ געוואָרן אין דער צווייטער וועלט־מלחמה מסתּמא צוליב דעם, ווײַל ווען דער פּוילישער אויפֿשטאַנד קעגן די דײַטשן האָט אויסגעבראָכן, איז פּראַגע שוין געווען אין רוסישע הענט.

צוריק צום שטיבל. דער מוזיי האָט דאָרט לעצטנס צוגעגעבן טעקסטן, וואָס מען קען הערן מיט ספּעציעלע אויער־טרײַבלעך; טעקסטן, וואָס דערציילן די געשיכטע פֿון די פּראַגער ייִדן פֿאַר און בעתן צווייטן וועלט־קריג.

אַ שאָד, וואָס מען האָט נישט געזוכט קיין בילדער, וואָס זאָלן באַגלייטן דעם טעקסט (אויף פּויליש, עבֿרית און ייִדיש), וועלכער ווערט געלייענט פֿאַר די געציילטע באַזוכערס, וואָס באַמערקן אָט דעם באַהאַלטענעם טייל פֿונעם מוזיי.

אַ קאָנצערט אין וואַרשעווער ייִדישן מוזיי

פֿון איין מוזיי צום צווייטן. דער ייִדישער מוזיי אין וואַרשע מערקט אָפּ אַ יאָר זינט זײַן עפֿענונג. לכּבֿוד אָט דעם יום־טובֿ, אָרגאַניזירט דער מוזיי כּל־המינים קאָנצערטן און פֿאָרשטעלונגען.

דער באַרימטער פּוילישער אַקטיאָר ראָבערט וויענצקעוויטש לייענט פֿאַרן עולם פֿראַנץ קאַפֿקאַס דערציילונג „מעטאַמאָרפֿאָזעס‟ — די סימבאָלישע מעשׂה פֿון אַ מענטשן, וואָס שטייט אויף אין דער פֿרי און באַמערקט, אַז ער איז פֿאַרוואַנדלט געוואָרן אין אַ זשוק.

צוויי יונגע, אָבער פֿון דעסטוועגן, וועלט־באַרימטע מוזיקער, פֿאַרווײַלן דעם עולם לכּבֿוד דעם מוזעאַלן יום־טובֿ. אַבֿי אַבֿיטל (אַוויטאַל), איינער פֿון די גרעסטע מאַנדאָלינע־שפּילער אויף דער וועלט סאָלירט, באַגלייט פֿונעם קאַמעראַלן אָרקעסטער פֿון ראַדיאָ וואַרשע, ווערק פֿון וויוואַלדי און גיל אלדמע (אלדעמאַ). אלדמעס מעלאָדיע הייסט „חסידיש‟, און עס גיט צו דעם ייִדישן קנייטש צום קאָנצערט. דער צווייטער יונגער ישׂראלדיקער מוזיקער, וואָס דער מוזיי האָט אײַנגעלאַדן, איז דער טראָמפּייטיסט אַבֿישי כּהן, וואָס דער „ניו־יאָרק טיימס‟ פֿאַרגלײַכט מיטן גרויסן מײַלס דייוויס.

אַגבֿ, דער אָוונט אַליין הייסט .MADE IN POLIN „פּולין‟ איז נישט נאָר פּוילן אויף העברעיִש, ס’איז אויך דער אָפֿיציעלער נאָמען פֿונעם מוזיי. „מייד אין פּולין‟ קען מען דערפֿאַר פֿאַרשטיין ווי קולטורעלע פּראָדוקטן פֿונעם ייִדישן מוזיי אין וואַרשע.

דער מוזיי האָט באַשלאָסן צו געבן אַ יערלעכן פּריז פֿאַר יחידים אָדער אינסטיטוציעס, וואָס באַהיטן און באַשיצן דעם אָנדענק פֿון די פּוילישע ייִדן. הײַיאָר באַקומט דעם פּריז דער לובלינער טעאַטער „שטאָט טויער — טעאַטער ען ען‟, וואָס געפֿינט זיך טאַקע אין דער לובלינער אַלט־שטאָט ממש לעבן דעם שטאָט־טויער. דער טעאַטער פֿירט אויף פּיעסעס מיט אַ ייִדישער טעמאַטיק און איז שוין זינט עטלעכע יאָרן אַ חשובֿער טייל פֿון דער לובלינער קולטורעלער סבֿיבֿה.

„פֿאָלקס־אוניווערסיטעט‟ בײַ דער שלום־פֿונדאַציע

דאָס שול־יאָר הייבט זיך אָן און דאָס מיינט, אַז דער „פֿאָלקס־אוניווערסיטעט‟ בײַ דער שלום־פֿונדאַציע הייבט אויך אָן זײַן אַקאַדעמיש יאָר. עבֿרית און ייִדיש לערנט דער אוניווערסיטעט, וואָס ווערט געשטיצט פֿון דער שטאָט וואַרשע, בחינם. ווער עס לערנט זיך עבֿרית און ייִדיש? אַ טייל זענען פּאָליאַקן, וואָס האָבן עפּעס אַ שײַכות מיטן ייִדישן פֿאָלק. דער זיידע אָדער די באָבע זענען געווען ייִדן. אַנדערע האָבן געהערט אַזוי פֿיל וועגן די ייִדן און דער ייִדישער קולטור, אַז זיי ווילן זיך באַקענען מיט זיי. עס זענען דאָ אַזעלכע, וואָס האָבן חלשות ליב די ייִדישע מוזיק און פֿאָלקס־לידער. אַגבֿ, חוץ שפּראַך און ליטעראַטור, קענען די סטודענטן זיך באַטייליקן אין וואַרשטאַטן פֿון טאַנץ און געזאַנג. די סטודענטן (ס׳רובֿ סטודענטקעס) האָבן, למשל, שטאַרק הנאה פֿון די ישׂראלדיקע פֿאָלקס־טענץ.