עולה־רגל זײַן נוסח ניו־יאָרק

Pilgrimage New-York Style

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published October 25, 2015, issue of November 13, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

די מעשׂה הײבט זיך אָן אין בערלין, װאָס איז לעצטנס געװאָרן אַ פּאָפּולערע שטאָט צװישן יונגע אַמעריקאַנער און ישׂראלדיקע ייִדן. ליויִס־קראַוס האָט גוט באַמערקט אָט די נײַע ייִדישע פֿאַרכאַפּטקײט מיט דער דײַטשישער הױפּטשטאָט. אינעם אָנהײב פֿונעם 20סטן יאָרהונדערט, זאָגט ער, זײַנען דאָס רובֿ ייִדן אין בערלין געװען פֿון מיזרח־אײראָפּע. זײ זײַנען געװען פֿאַרטאָן אין געשעפֿטן און ניט געהאַט קײן פֿרײַע צײַט. איצט, פֿאַרקערט, קומען די ייִדן קײן בערלין פֿון מערבֿ, דער עיקר, פֿון אַמעריקע, און זײ טרײַבן בטלנות.

אין בערלין פֿילן זיך די אַמעריקאַנער ייִדן שטאָלץ מיט זײער ייִדישקײט, כאָטש אין אַמעריקע האָט עס זײ לגמרי ניט געאַרט. איּן בערלין װערן זײ די „אַמבאַסאַדאָרן‟ פֿון דער ייִדישער געשיכטע און קומען צו באַגריסן די דײַטשן פֿאַר דעם, װאָס יענע האָבן גובֿר געװען זײער עבֿר. און די דײַטשן, פֿאַרקערט, שטאָלצירן מיט זײער אָנמעכטיקײט: „צו זײַן ניט קײן נאַצי איז געװאָרן דער עיקר פֿון זײער אידענטיטעט‟. יונגע אַמעריקאַנער קומען קײן בערלין, כּדי צו אַנטלױפֿן פֿון די טאָג־טעגלעכע דאגות פֿונעם אַמעריקאַנער לעבן. דאָ קאָנען זײ זיך פֿירן װי פֿרײַע קינסטלער און אָפּגעבן זיך מיט טרינקען און הוליען.

דער בערלינער־אַמעריקאַנער לעבנס־שטײגער איז דעם מחבר באַלד דערעסן געוואָרן, און ער האָט זיך געלאָזט קײן שפּאַניע. דאָ שלעפּט ער זיך צו פֿוס, טאָג–אײַן טאָג–אױס, איבער בערג און טאָלן צו דעם הײליקן קלױסטער פֿון סאַנט־יאַגאָ. דאָס איז אַן אַנדער מין סאַטירע, װאָס מאַכט חוזק פֿון דער הײַנטיקער מאָדע אױף זוכן רוחניות; אָבער דער סאַמע לעבעדיקער טײל אינעם בוך איז דער לעצטער, װאָס באַשרײַבט דעם באַזוך פֿון „ציון‟, װי מען רופֿט ר’ נחמנס קבֿר אין אומאַן. די דאָזיקע דערפֿאַרונג איז אַנדערש פֿונעם קריסטלעכן אָדער יאַפּאַנישן עולה־רגל זײַן. „דאָס איז אַזאַ מין ציבור, װאָס לאָזט דיך ניט אַרױסװײַזן װער דו ביסט‟. אין אומאַן מוז מען זיך אונטערװאַרפֿן דעם חסידישן מינהג און פֿאָלגן די כּללים. די עולי־רגל פֿון אַמעריקע, אײראָפּע און ישׂראל לאָזן זײערע משפּחות אין דער הײם, כּדי צו פֿאַרברענגען דעם אָנהײב פֿונעם נײַעם יאָר אינעם אײגענעם ייִדישן ציבור. דער דאָזיקער ריטואַל פֿאַרשטאַרקט סײַ זײער ייִדישקײט, סײַ זײער מענערישקײט.

ליויִס־קראַוס איז אַ בעל־דברן פֿאַרן יונגן דור פֿון די אַמעריקאַנער ייִדן, װאָס איז געקומען „נאָך אַלעמען‟. די שלאַכטן פֿונעם 20סטן יאָרהונדערט זײַנען פֿאַרבײַ: פֿרױען האָבן פֿולע רעכט, די האָמאָסעקסואַליסטן זײַנען אָנערקענט, קאָמוניזם איז צעשטערט, און די גאַנצע װעלט איז אָפֿן. ייִדישקײט אין אַמעריקע האָט ניט קײן טעם־וריח, און כּדי זי צו דערפֿרישן, דאַרף מען זיך לאָזן אין עקזאָטישע מקומות, קײן בערלין, כינע, יאַפּאַן, אָדער גאָר גײן צו פֿוס צו אַ קאַטױלישן קלױסטער.