ישׂראל, מיטל־מיזרח

קיין „מיסטער זיכערהייט‟ איז ראַבין נישט געווען

Rabin Was No Mister Security

פֿון עמיל קאַלין

ראָבינס טאָכטער, דליה, האָלט, אַז דאָס לאַנד האָט זיך זייער געענדערט, באַקומען אַן אַנדער פּנים; זי שטרײַכט אונטער, אַז דאָ איז איר היים, און זי בלײַבט ווײַטער וווינען דאָ, כאָטש זי איז גאָר נישט מסכּים מיט דעם וועג, אויף וועלכן די מדינה גייט.

איר אַרויסזאָגונג איז כאַראַקטעריסטיש פֿאַרן אופֿן ווי אַזוי דער אַקטיווער לינקער לאַגער אַנאַליזירט די הײַנטיקע לאַגע, און ווי ער באַנעמט די געשעענישן נאָכן אונטערשרײַבן דעם אָסלאָ־אָפּמאַך. הײַיאָר, ווי אויך אין די פֿריִערדיקע יאָרן, ווערן די צײַטונגען פֿאַרפֿלייצט מיט היסטאָרישע אומפּינקטלעכקייטן און געדאַנקען, אָדער בעסער געזאָגט, פֿאַנטאַזיעס אויף דער טעמע: „וואָס וואָלט געווען, אויב ראַבין וואָלט ממשיך געווען צו רעגירן ווײַטער?‟

מע איז נוהג צו באַשרײַבן די לאַגע ערבֿ דעם שוידערלעכן מאָרד ווי כּלומרש גאַנץ ישׂראל האָט זיך דעמאָלט געשטעלן, ווי איין מענטש, הינטער דער ברייטער פּלייצע פֿון דעם באַליבטן מנהיג, אײַנשטימענדיק, אַז דער שלום־פּראָצעס איז זייער נויטווענדיק און אַפֿילו געוווּנטשן. איך, דעמאָלט אַ ייִנגל, געדענק, אַז דער מצבֿ איז געווען ווײַט נישט קיין פֿויגלדיקער. כּדי נישט צו פֿאַרלאָזן זיך אין גאַנצן אויף מײַן זכּרון, האָב איך אַ קוק געטאָן דאָ און דאָרט, צו באַשטעטיקן, וואָס און ווי אַזוי עס געווען.

די אויספֿרעגן, דורכגעפֿירט אין יאָר 1995, האָבן אָנגעוויזן זייער קלאָר, אַז דווקא נתניהו וואָלט געקראָגן מער שטימען ווי ראַבין. די אויספֿרעגן זענען באַטײַטלעך, ווײַל ווי עס זאָל נישט געווען זײַן, וואָלטן די וואַלן סײַ־ווי פֿאָרגעקומען שפּעטער מיט אַ יאָר. ווי באַוווּסט, האָט די געשיכטע אין 1996 אַ קערעווע געטאָן „אויף רעכטס‟.

די אַרגומענטן און תּירוצים, פֿאַרוואָס איז דווקא נתניהו אויסדערוויילט געוואָרן ווי אַ פּרעמיער, ווען זײַן קעגנער איז געווען פּערעס, האָט נישט ווערט קיין אויסגעבלאָזענעם איי און האָבן נישט קיין אָנשפּאַר אין דער ווירקלעכקייט; זיכער, נישט אַזאַ פֿאַרשפּרייטער און אידיאָטישער אַרגומענט פֿון יענע, וואָס האַלטן, אַז פּערעס איז אַ „לוזער‟ (אַ לא־יוצלח), און ער וואָלט דורכגעפֿאַלן סײַ־ווי־סײַ, נישט וויכטיק, ווער וואָלט זיך פֿאַרמאָסטן קעגן אים.

וואָס שייך דער זיכערהייט־סיטואַציע און דער טענה, אַז ראַבין איז געווען „מיסטער זיכערהייט‟, איז ווידער נישט פּינקטלעך. אמת, דאָס אונטערשרײַבן דעם אָסלאָ־אָפּמאַך האָט געזאָלט פֿאַרבעסערן דאָס געפֿיל פֿון זיכערהייט פֿונעם יחיד. ראַבין אַליין האָט זיך אויסגעדריקט און געהאַלטן, אַז אַראַפֿאַט וועט זיך באַגיין מיט די „כאַמאַס‟-לײַט „אָן דעם הויכן געריכט און אָן ׳בצלם׳ (אַ ווײַט-לינקע אָרגאַניזאַציע)‟; דאָס הייסט, אָן די הענטשקעס, וואָס ישׂראל איז געצוווּנגען אָנצוטאָן בשעתן קעמפֿן קעגן דעם טעראָר.

דער אָסלאָ־אָפּמאַך איז אונטערגעשריבן געוואָרן געהיים דעם 20סטן אויגוסט 1993. די ערשטע זעלבסטמאָרד-אַטענטאַטן זענען דורכגעפֿירט געוואָרן דורך די „כאַמאַס‟-לײַט אין אַפּריל 1994, און שפּעטער אין חודש אָקטאָבער — אַן אַטענטאַט, וואָס האָט אויפֿגעשוידערט די גאַנצע מדינה און פֿאַרקערעוועט דעם גאַנג פֿון דער געשיכטע.

געווען איז דאָס דער ערשטער ערנסטער אַטענטאַט אין אויטאָבוס, וואָס האָט פֿאַרשניטן דאָס לעבן פֿון 22 נפֿשות. צו דעם שוידערלעכן שאָק־עפֿעקט קען מען צוגעבן די שרעקלעכע אימאַזשן פֿון דעם אָרט, וואָס זענען געוויזן געוואָרן אויף דער טעלעוויזיע איבערן גאַנצן לאַנד. די הײַנטיקער צענזור וואָלט נישט דערלאָזט צו טראַנסמיטירן אַזוינע גרויזאַמע קאַדרען.

דער עפֿעקט פֿון אָט דעם אַטענטאַט און די שפּעטערע איז געווען גרויס. דער ציבור האָט פֿאַרלוירן דאָס גלײַכגעוויכט און דאָס גלויבן אין דעם, אַז דער וואָס עס זיצט אויבן אָן בײַם רודער, ווייסט וואָס ער טוט. דאָס געפֿיל פֿון זיכערהייט האָט זיך צעטרייסלט; באַזונדערס, בײַ די וואָס האָבן נישט אײַנגעשטימט מיט דעם אָסלאָ־אָפּמאַך.

יעדעס יאָר אין דער צײַט פֿון ראַבינס אָנדענק־טאָג ווערט דערמאָנט כּסדר זײַן וועג אָדער פּאָליטישע צוואה. עס איז אינטערעסאַנט צו באַמערקן, אַז גראָד לעצטנס איז פֿאַרעפֿנטלעכט געוואָרן אַן אינטערוויו מיט יוסף ביילין, דער „אַרכיטעקט‟ פֿון דעם אָסלאָ-אָפּמאַך, און שמעון פּערעסעס געטרײַער שליח, וווּ ער דערציילט, אַז נאָך ראַבינס מאָרד האָט ער זיך געווענדט צו לאהן, ראַבינס אַלמנה, און געפֿרעגט בײַ איר, וואָס איז, אייגנטלעך, ראַבינס פּאָליטישע צוואה. די אַלמנה האָט געענטפֿערט, אַז ראַבין האָט נישט געקלערט ווײַטער ווי צוויי וואָכן.

ראַבין האָט אויפֿגעטאָן פֿיל זאַכן לטובֿת ישׂראל. זײַן בײַטראָג איז אין-לשער גרויס און אַוודאי איז דער אַרטיקל נישט געצילט אונטערצושטרײַכן די לעצטע שורה, אָדער שטעלן דאָס לעצטע פּינטעלע; נאָר אַז מע רעדט שוין וועגן אָסלאָ־אָפּמאַך אָדער אָסלאָ-עקספּערימענט, זעט אויס, אַז אין דעם פֿאַל איז ראַבינס ירושה נישט קיין לײַכטע.

דער אָפּמאַך איז אַזוי צי אַנדערש דורכגעפֿאַלן. די רײַבונגען צווישן די צוויי באַפֿעלקערונגען זענען געוואַקסן, און מיר דאַכט זיך, אַז אָט דער דורכפֿאַל איז טיילווײַז שולדיק אין דעם, וואָס דער ישׂראלדיקער לינקער לאַגער האַלט אָפּ אין די וואַלן איין מפּלה נאָך אַן אַנדערער. די וווּנדן פֿון די אַטענטאַטן האָבן זיך נישט אויסגעהיילט, דער זכּרון איז נאָך פֿריש. פֿון דעסטוועגן, האַלטן זיך די לינקע אין איין קלאַמערן מיט עקשנות אין אָט דעם „פּראָצעס‟. אַלץ בלײַבט אויפֿן אַלטן: די וואָס האָבן זיך דעמאָלט אידענטיפֿיצירט מיט זײַן וועג, אידענטיפֿיצירן זיך נאָך הײַנט אויך. די וואָס האָבן אים פֿאַרדאַמט דעמאָלט, פֿאַרדאַמען אים אויך הײַנט.

ראַבינס פֿיגור איז נישט געוואָרן אַ קאָנצענסוס. מעגלעך, צוליב דעם האָט די הײַיאָריקע אונטערנעמונג געטראָגן ווייניקער אַ פּאָליטישן כאַראַקטער און האָט זיך קאָנצענטרירט מער אויף לאָזונגען פֿאַר דעמאָקראַטיע און קעגן געוואַלד-טאַטן. צוריק געשמועסט, אין לעצטן סך-הכּל, איז דאָס די מסקנה, וואָס מוז באַגלייטן ווײַטער די ישׂראלדיקע געזעלשאַפֿט. נישטאָ קיין אַנדער וועג.