אַזוי ווי אין יאָר 1929

1929 All Over Again


פֿון שבֿע כּהן

Published November 05, 2015, issue of November 27, 2015.

עס איז טאַקע אַ שאָד, וואָס נתניהו האָט זיך אַרויסגעכאַפּט מיט אַן אומפּינקטלעכקייט וועגן דער געשיכטע פֿון דעם גרויסן מופֿטי פֿון ירושלים; נישט ווײַל ער האָט אויסגעזען נאַריש און עקסטרעם, נאָר ווײַל דער מופֿטי איז טאַקע שולדיק אין דער הײַנטיקער מהומה, וואָס איז אויסגעבראָכן מיט אַ חודש צוריק אין ישׂראל.

כּדי צו פֿאַרשטיין דעם הײַנטיקן אויסברוך פֿון געוואַלד, מוז מען קוקן צוריק — נישט אויף דער צווייטער וועלט־מלחמה, נאָר אויף די יאָרן, וואָס זענען געקומען גלײַך נאָך דער ערשטער וועלט־מלחמה. די ייִדישע באַפֿעלקערונג איז זייער געשטיגן אין יענע יאָרן; אַרום 120,000 ייִדן האָבן עולה געווען אין דער דריטער און פֿערטער כוואַליע פֿון עליה, האָפֿנדיק, אַז דער ייִדישער חלום פֿון אומאָפּהענגיקייט וועט אָט־אָט מקוים ווערן. דער יסוד פֿון זייער האָפֿענונג איז געווען די באַלפֿור־דעקלאַראַציע.

אויך פֿאַר די אַראַבער האָבן די 1920ער יאָרן געבראַכט מיט זיך נײַע צײַטן: ארץ-ישׂראל איז דעמאָלט געווען אַ פֿאַרוואָרפֿן ווינקל און דאָך, זענען די היגע אַראַבער באַאײַנפֿלוסט געוואָרן דורך די אַראַבישע נאַציאָנאַליסטן, וועלכע האָבן געשטיצט די רעוואָלוציע קעגן די טערקן. אמת, די רעוואָלוציע האָט זיי געבראַכט, דער עיקר, מאַנדאַטן, און נישט אמתע פֿרײַהייט, האָבן זיי זיך כאָטש געפּטרט פֿון דער טערקישער אָפּגעשטאַנענקייט און פֿאַרנאַכלעסיקייט.

האָבנדיק אין זינען די אַראַבישע באַוועגונגען פֿון זעלבסטשטענדיקייט, האָט דער מופֿטי געפֿונען אַ גרויסע געלעגנהייט צו פֿאַרגרעסערן זײַן פּרעסטיזש. דהײַנו: ער וועט מאַכן פֿון דער „אַל-אַקצאַ‟־מעטשעט אַ סימבאָל פֿון אַראַבישער אייניקייט, און כּדי דאָס צו טאָן, וועט ער וואָרענען די אַראַבער אין אַלע לענדער וועגן דעם דראָונג פֿון די ציוניסטן, וועלכע האַלטן בײַם באַזעצן דאָס הייליקע אָרט. אַזוי וואָלט ער געקענט קריגן ריזיקע נדבֿות צו רעמאָנטירן זײַן קליינטשיקן רעליגיעזן קעניגרײַך.

דער מופֿטי האָט מצליח געווען אָן אַ שיעור. די צרות האָבן זיך אָנגעהויבן יום־כּיפּור, יאָר 1928. די ייִדן, וואָס האָבן געדאַוונט בײַם כּותל-המערבֿי, האָבן געבראַכט מיט זיך בענקלעך און אַ מחיצה פֿון צײַג. די אַראַבער האָבן זיך געבייזערט אויף דער חוצפּה פֿון די ייִדן צו בײַטן דעם „סטאַטוס־קוואָ‟ אויפֿן הר־הבית, וואָס זאָגט, אַז די ייִדן טאָרן נישט בויען סטרוקטורן לעבן דעם כּותל. דעמאָלט האָבן די ענגלענדער געשיקט 10 באַוואָפֿנטע מענער אַראָפּצונעמען די מחיצה, און זיי האָבן אַטאַקירט די ייִדן בשעת די אַראַבער האָבן געשריגן, זיי זאָלן די ייִדן הרגענען.

דער מופֿטי האָט אָנגעהויבן אַ קאַמפּאַניע פֿון פּראָוואָקאַציע. מען האָט געוואָרפֿן דאָס מיסט פֿונעם מעטשעט אויף די קעפּ פֿון די ייִדן בײַם כּותל. פּאַמפֿלעטן זײַנען געשריבן געוואָרן, וואָס האָבן געזאָגט, אַז די ייִדן באַדראָען „אַל-אַקצאַ‟ און ווילן אויפֿבויען אַ דריטן בית-המקדש אויף זײַן אָרט.

דאָך, איז דער מצבֿ געווען רעלאַטיוו שטיל ביז תּשעה-באָבֿ, ווען די אַקטיוויסטן פֿון „ביתּר‟ האָבן געמאַכט אַ גרויסע דעמאָנסטראַציע בײַם כּותל מיט ציוניסטישע פֿאָנען און געזונגען די „התּקווה‟. די רעאַקציע פֿון די מוסולמענער איז געווען אַ פּאָגראָם. זיי האָבן פֿאַרברענט די סידורים און קוויטלעך בײַם כּותל און אַטאַקירט די ייִדישע סוחרים. אין די ווײַטערדיקע טעג האָבן פּאַסירט עטלעכע קליינע אינצידענטן, אין וועלכע די אַראַבער האָבן אַטאַקירט די ייִדן, און פֿאַרקערט.

אַכט טעג נאָך תּשעה-באָבֿ, פֿרײַטיק, האָבן די אַראַבער זיך פֿאַרזאַמלט מיט מעסערס און שטעקנס צו הרגענען די ייִדן. אין ירושלים האָבן די אַראַבער דערהרגעט 17 ייִדן אין איין טאָג. אויף מאָרגן האָבן זיי דערמאָרדעט צווישן 65 און 68 ייִדן אין חבֿרון. אַ וואָך נאָכדעם האָבן זיי אומגעבראַכט 18 אָדער 20 ייִדן. ייִדן זײַנען אויך דערהרגעט געוואָרן אין תּל-אָבֿיבֿ, מוצא און כּפֿר־אוריה…

און דאָס אייגענע קומט פֿאָר אויך הײַנט. די אַראַבער באַקלאָגן זיך, אַז די ייִדן פּרוּוון בײַטן דעם סטאַטוס־קוואָ פֿון הר־הבית און, אַז דאַווענען איז אַ פּראָוואָקאַציע. דער הײַנטיקער מופֿטי, צוזאַמען מיטן פּרעזידענט אַבאַס טענהן, אַז ס‘איז נישטאָ קיין ייִדישע געשיכטע אין ירושלים און, אַז די ייִדן האָבן נישט קיין רעכט אַפֿילו אַרויפֿצוקלעטערן אויפֿן „באַרג‟. יונגע אַראַבישע כוליגאַנען דרייען זיך אַרום אויף די גאַסן און שטעכן וועמען נאָר עס קומט זיי צו דער האַנט.

וואָס געשעט הײַנט אין ישׂראל איז נישט שייך „אָקופּאַציע‟ אָדער אַנטוישונג מיטן שלום-פּראָצעס, אָדער אַפֿילו אַ נײַע אינטיפֿאַדע. עס איז אַ המשך פֿון אַ פּאַלעסטינישער טראַדיציע, וואָס איז באַזירט אויף דער פּאַראַנויע און אינעם גלייבן, אַז די ייִדן זײַנען נישט גאָטס אויסדערוויילט פֿאָלק.