קהילה

ווי דאָס חב״ד־הויז אין מאַראָקאָ בלײַבט אָפֿן

How the Chabad House Survives in Morocco

פֿון בען סיילס (ייִט״אַ)

קאַסאַבלאַנקאַ. — רייזל ראַסקינס ביוראָ זעט אויס ממש ווי אַ פֿאַרשידנאַרטיקער מוזיי פֿון דער מאַראָקאַנער ייִדישער קולטור־ירושה. אויפֿן טיש — אַ פֿאָטאָגראַפֿיע פֿון אַן אַלטן ייִדישן זומער־לאַגער; אויף דער וואַנט — אַ פֿאָטאָ פֿון אַ רבֿ, וואָס טרעפֿט זיך מיט הויכע באַאַמטע פֿון דער מאַראָקאַנער רעגירונג, און אויף דער ביכער־פּאָליצע — חסידישע ספֿרים איבערגעזעצט אויף אַראַביש.

פֿון דעסטוועגן, זעט דער בנין אויס פֿאַרלאָזט און אָפּגעלאָזן. אַמאָל האָבן דאָ זיך געלערנט הונדערטער ייִדישע קינדער, אָבער הײַנט איז עס ליידיק, און שטויב זאַמלט זיך אָן אויף די טישלעך אין די קלאַסצימערן, און אויף די נישט־געניצטע ספּאָרט־מכשירים. אַפֿילו דער פּאָרטרעט פֿונעם רבין מנחם־מענדל שניאורסאָן שיילט זיך אָפּ פֿון דער וואַנט.

דער 65־יאָריקער חב״ד־צווײַג אין מאַראָקאָ איז דער עלטסטער אויף דער וועלט, און איז איינער פֿון בלויז צוויי צווײַגן אין די אַראַבישע לענדער; דער צווייטער איז אין טוניס. דער סאַמע ערשטער חב״ד־משולח איז אָנגעקומען אין 1950, יאָרן איידער ס׳איז געוואָרן אַ גלאָבאַלע באַוועגונג צו באַזעצן חב״ד־רבנים און זייערע פֿרויען איבער דער וועלט. אין 1960 האָט ראַסקין זיך אַריבערגעצויגן אַהער פֿון פֿראַנקרײַך מיט איר מאַן, יהודה.

אין די ערשטע יאָרן פֿון חב״ד דאָ, האָבן אין מאַראָקאָ געוווינט 250,000 ייִדן, און חב״ד האָט געלערנט 5,000 קינדער אין די חבֿ״ד־שולן. אָבער נאָכן אויפֿקום פֿון מדינת־ישׂראל אין 1948, און בפֿרט נאָך מאַראָקאָס אומאָפּהענגיקייט פֿון פֿראַנקרײַך אין 1956, האָבן ס׳רובֿ פֿון די ייִדן עמיגרירט.

הײַנט פֿירט דער חב״ד אָן מיט קלאַסן, סוף־וואָך פּראָגראַמען און אַ זומער־לאַגער פֿאַר די 2,500 ייִדן, וואָס וווינען נאָך דאָ. חב״ד איז געבליבן אָפֿן דורך בלײַבן „אין שאָטן‟ און דורך אויפֿהאַלטן גוטע באַציִונגען מיט דער רעגירונג. ווי אַנדערע ייִדישע אינסטיטוציעס אין מאַראָקאָ, פֿירט דער חב״ד דורך זײַנע אַקטיוויטעטן הינטער פֿאַרמאַכטע טירן. זײַן הויפּט־בנין אין קאַסאַבלאַנקע האָט נישט קיין שילד, און כּדי צוצוקומען צום צווייטן בנין, דאַרף מען גיין אויף אַ שלענגלדיקער סטעזשקע ווײַט פֿון דער גאַס.

דערצו מײַדן די אָרטיקע רבנים אויס צו רעדן וועגן דער ייִדישער מדינה. הרבֿ לוי בנון (באַנאָן), וועלכער איז געבוירן געוואָרן אין מאַראָקאָ און האָט זיך אומגעקערט אין 2009, זאָגט, אַז די קאַסאַבלאַנקער אײַנוווינער זענען בדרך־כּלל גלײַכגילטיק, אָדער אַפֿילו פֿרײַנדלעך צו די ייִדן, הגם עס ווערט מער אָנגעשפּאַנט בעת ישׂראלס מיליטערישע אָפּעראַציעס. אין די ערשטע יאָרן פֿון די ישׂראלדיקע מלחמות פֿלעגן די מאַראָקאַנער באַוואַרפֿן די ייִדן מיט שטיינער.

דער חב״ד האָט באַוויזן צו בלײַבן אָפֿן אין מאַראָקאָ, צום גרויסן טייל, דורך נישט אַנטאַגאָניזירן די מאַראָקאָנער הערשער. אַ פֿאָטאָגראַפֿיע פֿונעם קעניג מאָהאַמעד דעם זעקסטן הענגט לעבן דעם רבינס פּאָרטרעט בײַם אַרײַנגאַנג צום בנין, און בנון זאָגט, אַז שניאורסאָן פֿלעגט פֿירן אַ קאָרעספּאָנדענץ מיט מאָהאַמעדס טאַטן, כאַסאַן דער צווייטער. אין 1988 האָט כאַסאַנס „יו־ען‟־אַמבאַסאַדאָר אַפֿילו באַזוכט שניאורסאָן אין ברוקלין. דער רבי האָט אים דעמאָלט געזאָגט: „איר האָט געטאָן אַ סך גוטס פֿאַר די ייִדן דאָרט‟, און אים געשאָנקען צוויי דאָלער פֿאַר צדקה — איינער פֿאַר אים, און דער צווייטער פֿאַרן קעניג.

הגם מאַראָקאָ און ישׂראל האָבן נישט קיין פֿאָרמעלע דיפּלאָמאַטישע באַציִונגען, דערלויבט מען די חב״ד־שליחים צו פֿאָרן קיין ישׂראל און צוריק — אַ זאַך, וואָס איז געווען אוממעגלעך אין די 1960ער יאָרן. דאָס וועט אָבער נישט צוריקברענגען די ייִדן קיין מאַראָקאָ, האָט באַמערקט הרבֿ שלמה איידלמאַן, וואָס האָט געדינט ווי דער חב״ד־שליח אין מאַראָקאָ זינט 1958. „איך ווייס, אַז ס׳רובֿ פֿון זיי האָבן זיך באַזעצט אין ישׂראל, אין אַ גוט אָרט פֿאַר פֿרומע ייִדן,‟ האָט איידלמאַן געזאָגט. „אָבער פֿאַר אונדז איז איצט אַ סך שווערער. מיר האָבן זיי געגעבן אַ ייִדישע דערציִונג, אָבער אַלץ וואָס מיר האָבן אויפֿגעטאָן, איז אַוועק מיט זיי.‟