צווישן לעטלאַנד און נאָרוועגיע

Between Latvia And Norway

ייִדישע קינדער אין נאָרוועגיע — אַן עקספּאָנאַט פֿון דער ריגער אויסשטעלונג
www.rgm.lv
ייִדישע קינדער אין נאָרוועגיע — אַן עקספּאָנאַט פֿון דער ריגער אויסשטעלונג

פֿון „פֿאָרווערטס‟־רעדאַקציע

Published November 12, 2015, issue of November 27, 2015.

דעם 13טן אָקטאָבער האָט זיך אינעם מוזיי פֿון דער ריגער געטאָ געעפֿנט די אויסשטעלונג „ייִדן אין נאָרוועגיע און לעטלאַנד: אומגעריכטע קרייצוועגן‟, ווי אַ טייל פֿון דער פּראָגראַם „450 יאָר צוזאַמען‟, געווידמעט דער ייִדישער קונסט, מוזיק און בילדונג אינעם לאַנד. מע ווייסט, אַז אינעם יאָר 1571 האָט אינעם לעטישן שטעטל פּילטין שוין עקזיסטירט אַ סטאַבילע ייִדישע קהילה, דערפֿאַר קאָן מען זיך משער זײַן, אַז ייִדן וווינען אין לעטלאַנד שוין במשך פֿון פֿיר און אַ האַלב יאָרהונדערטער.

די אויפֿשטעלונג דערציילט וועגן די ייִדישע אימיגראַנטן, וועלכע זענען אָנגעקומען קיין נאָרוועגיע, אָנהייבנדיק פֿונעם יאָר 1851 ביז דער צווייטער וועלט־מלחמה. אין פֿאַרגלײַך מיט די באַלטישע לענדער, איז די ייִדישע קהילה אינעם דאָזיקן צפֿונדיקן לאַנד אַלעמאָל געווען קליין. פֿונדעסטוועגן, האָבן זיי געשפּילט אַ מערקווירדיקע ראָלע אין דער נאָרגעווישער געשיכטע.

די ערשטע ייִדן, וועלכע האָבן זיך באַוויזן אין נאָרוועגיע מיט איבער 500 יאָר צוריק, זענען געווען די פֿאַרטריבענע שפּאַנישע און פּאָרטוגאַלישע ספֿרדים. די אָרגאַניזירטע קהילה האָט זיך אָבער דאָרטן געשאַפֿן ערשט אינעם 19טן יאָרהונדערט. ווי באַלד נאָרוועגיע געפֿינט זיך נישט ווײַט פֿונעם באַלטישן ראַיאָן, זענען אַהין אָנקומען נישט ווייניק ייִדישע אימיגראַנטן פֿון לעטלאַנד. די אָרגאַניזאַטאָרן פֿון דער אויסשטעלונג האָבן געזאַמלט פֿאָטאָגראַפֿיעס און אַנדערע דאָקומענטן פֿון פּריוואַטע אַלבאָמען און אַרכיוון, וואָס דערציילן וועגן דעם עקאָנאָמישן, קולטורעלן און רעליגיעזן לעבן פֿון די אימיגראַנטן.

דעם 20סטן אָקטאָבער, האָט זיך אינעם ייִדישן מוזיי פֿון אָסלאָ אָנגעהויבן אַן אויסשטעלונג וועגן דעם ייִדישן לעבן אין לעטלאַנד. די מאַטעריאַלן, וואָס זענען איצט אויסגעשטעלט געוואָרן אין ריגע, האָט מען צום ערשטן מאָל געוויזן אין דער נאָרוועגישער הויפּטשטאָט מיט 14 יאָר צוריק. נאָך אַ ריי נסיעות אַרום דער וועלט, האָט די אויסשטעלונג זיך אומגעקערט אינעם לאַנד, פֿונוואַנען די ייִדישע אימיגראַנטן האָבן זיך געלאָזט פֿאָרן אין דער פּרעכטיקער באַרגישער און שניייִקער סקאַנדינאַוויע.

דער נאָרוועגישער כּלי־זמרישער אַנסאַמבל Urban Tunélls („שטאָטישע טונעלן‟)
דער נאָרוועגישער כּלי־זמרישער אַנסאַמבל Urban Tunélls („שטאָטישע טונעלן‟)

דעם פּראָיעקט „450 יאָר צוזאַמען‟ ווערט געשטיצט דורך דער ריגער ייִדישער קהילה־אָרגאַניזאַציע „שמיר‟, בשותּפֿות מיט די רעגירונגען פֿון איסלאַנד, ליכטענשטיין און נאָרוועגיע. דעם 26סטן נאָוועמבער, ווי אַ טייל פֿונעם פּראָיעקט, וועט אין ריגע פֿאָרקומען אַ קאָנצערט פֿונעם נאָרוועגישן כּלי־זמרישן אַנסאַמבל Urban Tunélls („שטאָטישע טונעלן‟) פֿון טראָנדהיים. די דאָזיקע שטאָט איז באַקאַנט ווי איינע פֿון די סאַמע צפֿונדיקע אין דער וועלט, וווּ עס שטייט אַ שיל און ס׳איז פֿאַראַן אַן אַקטיווע ייִדישע קהילה.

ס׳איז כּדאַי צו דערמאָנען, אַז דעם 3טן סעפּטעמבער האָט זיך אין אָסלאָ געעפֿנט די אויסשטעלונג „ייִדיש פֿאַר אַלע‟, אָרגאַניזירט דורך „דער פֿונדאַציע אויפֿן נאָמען פֿון בערטע קאַהאַן‟ — אַ ייִדיש־זינגערין, וועלכע וווינט איצט אין דער נאָרוועגישער הויפּטשטאָט. בשכנות, אין שוועדן, איז ייִדיש אָפֿיציעל אָנערקענט ווי אַ מינאָריטעט־שפּראַך, וואָס ווערט באַנוצט אינעם לאַנד זינט דעם 17טן יאָרהונדערט. הגם סקאַנדינאַוויע איז נישט אַ טייל פֿונעם אַלטן מיזרח־אייראָפּעיִשן ייִדישלאַנד, זענען דאָרטן פֿאָרגעקומען וויכטיקע געשעענישן אין דער געשיכטע פֿון אונדזער שפּראַך. דעם 5טן און 6טן סעפּטעמבער, איז אין אָסלאָ אויפֿגעטראָטן דער בוקאַרעשטער ייִדישער טעאַטער; בעת דער אונטערנעמונג האָט מען דערמאָנט די צוקוקער, אַז פֿאַרן חורבן האָבן אין דער נאָרגעווישער קרוינשטאָט כּסדר געשפּילט עטלעכע טעאַטראַלישע טרופּעס אויף ייִדיש.