ידיעות פֿון וואַרשע

News From Warsaw


פֿון קאָבי ווײַצנער

Published January 18, 2016, issue of February 05, 2016.

די ידיעות פֿון וואַרשע ווי אויך ייִדישע נײַעס פֿון אַנדערע לענדער איבער דער וועלט, קאָן מען הערן יעדן טאָג אין אונדזער ראַדיאָ־פּראָגראַם „דער פֿאָרווערטס־קול‟.

אַ נײַ בוך וועגן דער ייִדישער מעדיצין

מאַרעק טושעוויצקי וועט אונדז באַלד מזכּה זײַן מיט אַ נײַ בוך וועגן דער ייִדישער פֿאָלקס־מעדיצין. פֿון וואַנען ווייסן מיר דאָס? פֿון מאַרעק טושעוויצקי אַליין. טושעוויצקי איז אַ פּוילישער פֿאָרשער פֿון ייִדישער ליטעראַטור און פֿאָלקלאָר.

יש אומרים, אַז די ייִדישע פֿאָלקס־מעדיצין איז כּמעט אַזוי אַלט, ווי דאָס ייִדישע פֿאָלק אַליין. דער תּנ״ך דערציילט אונדז, למשל, אַז דער מלך חזקיהו האָט געליטן פֿון אַ הויט־קראַנקײט, און דער נבֿיא ישעיה האָט אים געהיילט מיט אַ זאַלב, וואָס ער האָט געמאַכט פֿון פֿײַגן־פּירות. די הײַנטיקע פֿאָרשערס האָבן אַנטדעקט, אַז פֿײַגן האָבן עפּעס אַזוינס וואָס הייסט, R3; עס איז טאַקע אַ היילמיטל קעגן ראַק און אַנדערע חלאַתן. די גמרא גיט אויך אַ סך עצות וועגן געזונט. פֿונעם רמב״ם איז שוין אָפּגערעדט.

הכּלל, מיר ייִדן פֿאַרמאָגן פֿון תּמיד אָן אַ סך טעקסטן, וואָס חכמים, רבנים, רופֿאים, קבליסטן און סתּם ייִדן האָבן געשריבן בנוגע רפֿואה און רפֿואות. די ייִדן אין מיזרח-אייראָפּע האָבן גענאַשט פֿאָלקס־רפֿואות אויך פֿון זייער אַרומיקער סבֿיבֿה. מאַרעק טושעוויצקי דערציילט אונדז אין זײַן בוך וועגן דער דאָזיקער טראַדיציע פֿון פֿאָלקס־מעדיצין בײַ ייִדן.

די ליסטע פֿון זײַנע מקורים איז כּמעט אַזוי לאַנג, ווי דער ייִדישער גלות. נעמט, למשל, אַן אַרטיקל, וואָס דער חשובֿער ווינער זשורנאַל MITTEILUNGEN ZUR JUEDISCHEN VOLKSKUNDE האָט פּובליקירט אין יאָר 1910, און וואָס טושעוויצקי נוצט אויס אין זײַן בוך. דער מחבר פֿונעם אַרטיקל איז אַ געוויסער דאָקטער פֿריעד פֿון שטאָקהאָלם. דער אַרטיקל הייסט VOLKMEDIZINISCHES UNE DIAETETISCHES AUS OSTGALIZIE

דהיינו, וועגן מאכלים און פֿאָלקס־רפֿואות אין מזרח גאַליציע… ווי אַזוי האָבן די ייִדן געהיילט וווּנדן? זיי פֿלעגן באַשמירן די וווּנדן מיט טוי און דערבײַ שעפּטשען אַן אָפּשפּרעכעניש קעגן אַן עין־הרע. פֿאַרוואָס דווקא שעפּטשען? כּדי די מזיקים זאָלן עס נישט הערן. די מזיקים זענען דער גורם פֿון אַלע קראַנקײטן — אַזוי האָבן אַ סך פֿעלקער און די ייִדן בתוכם, געגלייבט.

און וואָס טוט מען קעגן רעוומאַטישע ווייטיקן? ראשית־כּל, דאַרף מען טראָגן אַ רויט בענדל, ווי אַ בראַסלעט אויף דער האַנט — א מיטל קעגן אַן עין־הרע. דאָס איז נאָך נישט אַלץ. מען פֿאַרבעט דרײַ אַלטע ייִדענעס (כּמעט ווי די דרײַ מכשפֿות אין „מאַקבעט‟). זיי זעצן זיך אַוועק לעבן דעם חולה און הייבן אָן צו גענעצן. במילא הייבט אָן דער קראַנקער אויך צו גענעצן. נישט נאָר ער, זײַנע רעוומאַטישע ווייטיקן ווערן אויך אַנטשלאָפֿן.

אָן אָפּשרעכעניש גייט עס נישט. אויב איר לײַדט פֿון רעוומאַטיזם און איר ווילט פּראָבירן בײַ זיך אין שטוב די דאָזיקע רפֿואה, דאַרפֿט איר דערצו שעפּטשען דעם פֿאָלגנדיקן טעקסט:

אין מידבר שטייט אַ גרויסער שטיין,
אַרום אים זיצן דרײַ ווײַבער.
די איינע זאָגט יענקל בן רחל האָט אַ גוט־אויג,
די אַנדערע זאָגן — ניין.
די דריטע זאָגט: פֿון וואַנען ס’איז געקומען,
דאָרט זאָל ער גיין.

ס’איז שווער צו וויסן, אויב דער דאָזיקער היילונג-מעטאָד וועט אײַך, ליבע צוהערערס, טאַקע העלפֿן. איין זאַך איז זיכער — שאַטן וועט עס נישט.

געראַטעוועטע קינדער דערמאָנען זיך

אינעם אַלבאָם „מײַנע ייִדישע טאַטע־מאַמע, מײַנע פּוילישע טאַטע־מאַמע‟, געפֿינען מיר בילדער און טעקסטן פֿון 15 קינדער, הײַנט שוין באָבעס און זיידעס, וואָס זייערע ייִדישע טאַטע־מאַמעס האָבן זיי איבערגעלאָזט בײַ פּוילישע משפּחות, כּדי זיי צו ראַטעווען פֿון די דײַטשישע גאַז־קאַמערן.

אַז מען קוקט אויף די בילדער פֿון די קליינע קינדער, איז פּשוט שווער צו פֿאַרשטיין, ווי קען מען דערשטיקן און פֿאַרגאַזן אַזעלכע שיינינקע, אומשולדיקע קליינע באַשעפֿענישן?!

די טעקסטן פֿון די לעבן־געבליבענע זענען קורץ, אָבער זייער טשיקאַווע. מאַריאַ קאָוואַלסקאַ, למשל, דערציילט, אַז זי איז גליקלעך וואָס נאָך 65 יאָר האָט זי לעצטנס געפֿונען נאָענטע קרובֿים אין ישׂראל. דאָס גאַנצע לעבן איז זי געווען איינע אַליין און מיט אַמאָל האָט זי אַ גרויסע וואַרעמע משפּחה.

טערעזאַ לישעווסקאַ האָט במשך פֿון לאַנגע יאָרן נישט געוווּסט, אַז זי איז אַ ייִדיש קינד. פֿון דעסטוועגן, זאָגט זי, האָט זי פֿון תּמיד אָן דערשפּירט, אַז „עפּעס איז נישט ווי סע דאַרף צו זײַן‟ מיט איר.

אַגבֿ, נישט אַלע קינדער האָבן בילדער פֿון זייערע ביאָלאָגישע טאַטע־מאַמעס. יאָאַנאַ סאָבאָלעווסקאַ־פּיז שרײַבט, אַז ווען זי זאָגט אַרויס דאָס וואָרט „עלטערן‟, מיינט זי אירע פּוילישע טאַטע־מאַמע. „זיי האָבן מיר געגעבן אַלצדינג — שרײַבט זי — היים, ליבע, דערציִונג.‟

ס’איז לײַכט צו פֿאַרשטיין, פֿאַר וואָס זי לויבט אירע ליבע פּוילישע טאַטע־מאַמע. פֿון דעסטוועגן, אפֿשר קומט די ייִדישע טאַטע־מאַמע אויך אַ דאַנק. ווי סע זאָל נישט זײַן, זיי האָבן זי געבראַכט אויף דער וועלט און מקריבֿ געווען זייערע אייגענע געפֿילן, כּדי זי צו ראַטעווען.