2 געשעענישן אָפּגעמערקט אויפֿן ניו־יאָרקער קינאָ־פֿעסטיוואַל

2 Anniversaries Noted at the NY Jewish Film Festival

פֿון עדי מהלאל

Published January 21, 2016, issue of February 05, 2016.

דער יערלעכער ניו־יאָרקער ייִדישער קינאָ־פֿעסטיוואַל (NYJFF), וואָס מערקט אָפּ זײַן 25סטן יוביליי, לייגט הײַיאָר פֿאָר אַ שלל פֿילם־אונטערנעמונגען און פּרעמיערעס. דער פֿעסטיוואַל האָט זיך אָנגעהויבן דעם 13טן יאַנואַר און וועט אָנגיין ביזן 26טן יאַנואַר. אין גאַנג פֿון דער צוויי־וואָכעדיקער אונטערנעמונג, איז מיר שוין אויסגעקומען צו זען צוויי פֿילמען.

העטער מאַטאַראַצאָ אין דער ראָלע פֿון דאָן ווינערס פֿילם „ברוך־הבאָ צו דעם ליאַלקע־הויז‟, 1995
העטער מאַטאַראַצאָ אין דער ראָלע פֿון דאָן ווינערס פֿילם „ברוך־הבאָ צו דעם ליאַלקע־הויז‟, 1995

דעם ערשטן אָוונט האָט מען געווידמעט דער ייִדישער אַמעריקאַנער פֿילם־פּערזענלעכקייט טאָד סאָלאָנדז. מע האָט אָפּגעמערקט 20 יאָר פֿון זײַן פֿילם „ברוך־הבאָ צו דעם ליאַלקע־הויז‟ (Welcome to the Dollhouse) מיט אַ ספּעציעלער ווײַזונג פֿונעם פֿילם, אַ שמועס מיט סאָלאָנדז דערנאָך, און אַ ווײַזונג פֿון אַ פֿילם, וואָס סאָלאָנדז אַליין האָט אויסגעקליבן. „ברוך־הבאָ צו דעם ליאַלקע־הויז‟ האָט אין יאָר 1995 געמאַכט אַ שם פֿאַר סאָלאָנדז, ווי איינער פֿון די פֿרישסטע קולות אויף דעם אַמעריקאַנער אומאָפּהענגיקן קינאָ־עקראַן. דער פֿילם האָט אַנטפּלעקט די שוועריקייטן פֿון אַ יונג מיידל, פֿון אַ יאָר 11, דאָן ווינער, פֿון אַ ייִדישער־אַמעריקאַנער משפּחה אין ניו־דזשערזי.

דער רעזשיסאָר און סצענאַריסט טאָד סאָלאָנדז
דער רעזשיסאָר און סצענאַריסט טאָד סאָלאָנדז

דאָן ווינער איז נישט געווען קיין טיפּישע פּאָזיטיווע העלדין; שוין גיכער, אַן אומפּאָפּולערע געשטאַלט. זי האָט זיך קעגנגעשטעלט די געזעלשאַפֿטלעכע פּראָבלעמען און צו איר אַרומיקער סבֿיבֿה, וואָס האָט שטענדיק געמאַכט חוזק פֿון איר, און גיט איר דעם צונאָמען „ווינער־הונט‟ (Wiener-Dog). איר משפּחה פֿאַרשטייט זי לגמרי נישט און דיסקרימינירט זי אַנטקעגן איר ייִנגערער שוועסטער. מיט אָט די עלעמענטן, ווי אויך אַ היפּש ביסל ראָמאַנטישע פּלאָנטערס, האָט סאָלאָנדז געשאַפֿן אַ שאַרפֿע קאָמעדיע, רײַך מיט דעם סאָרט סאַרקאַסטישן הומאָר, וואָס וועט כאַראַקטעריזירן זײַנע ווײַטערדיקע שאַפֿונגען.

אויף יענעם אָוונט האָט סאָלאָנדז גערעדט וועגן זײַן הומאָר און פֿון וואָס לאַכט ער אַליין. ער שטרעבט צו שאַפֿן עפּעס, וואָס וועט אים און דעם עולם „האַלטן פֿאַר די ביצים‟ און „אַטאַקירן‟. ער האָט דערמאָנט „דאָס וואָרט ’אויטענטיש‘, איידער ס׳איז געוואָרן באַנאַל‟; דאָס הייסט, אַז די העלדן וועלן זיך אויפֿפֿירן ווי ס׳איז בעסער פֿאַר זיי, און נישט ווי עמעצער וואָלט עס געוואָלט, לויט דער מאָראַל וכדומה. דערצו הייסט עס נישט מורא צו האָבן פֿאַר קאָנטראָווערסיעס, אַרײַנגערעכנט חורבן־הומאָר און סעקסועלן הומאָר.

ער האָט דערציילט, ווי זײַן מאַמע פֿלעגט דערמאָנען דעם חורבן אויף יעדן שריט און טריט. נאָכן רעדן מיט אַ חבֿרטע, למשל, האָט זי אים געזאָגט: „זי [איר חבֿרטע] איז פֿון דעם סאָרט מענטשן, וואָס וועלן אײַך מוסר זײַן [צו די נאַציס]‟. סאָלאָנדז האָט אויך באַשלאָסן צו ווײַזן אַ פֿילם וועגן דעם חורבן, „נאַכט און נעפּל‟ (1955) פֿון אַלען רענע. אויסער דעם, האָט ער אַ ביסל גערעדט וועגן זײַן נײַעם פֿילם Wiener-Dog, וואָס וועט זײַן אַן אומטיפּישער המשך־פֿילם פֿון „ברוך־הבאָ צו דעם ליאַלקע־הויז‟.

נאָך אַ געשעעניש, וואָס מערקט אָפּ דעם 20סטן יאָרצײַט פֿון יצחק ראַבינס מאָרד: עמוס גיתּאַי האָט געשאַפֿן אַ נײַע דאָקומענטאַרע דראַמע, „ראַבין, דער לעצטער טאָג” (Rabin, the Last Day), וואָס דראַמאַטיזירט געוויסע סצענעס פֿון דער פֿאָרש־קאָמיסיע נאָכן מאָרד און גיט צו די עלעמענטן, וואָס האָבן אויף יענער קאָמיסיע געפֿעלט. גיתּאַיס פֿילם, וואָס איז באַזירט דורכויס אויף אמתע געשעענישן און שמועסן, פֿאָקוסירט זיך אויף דער העצע, וואָס האָט דערפֿירט צום מאָרד פֿונעם ישׂראל־פּרעמיער. דער פֿילם האַלט, אַז מע טאָר בשום־אופֿן נישט אָננעמען די פֿאַלשע מסקנא, אַז דער מערדער יגאל עמיר האָט עס געטאָן אין אַ וואַקוּוּם, און נאָר ער אַליין איז שולדיק.

עמיר האָט זיך געלערנט אין דער ישיבֿה „כּרם־יבֿנה‟ און אין בר־אילן אוניווערסיטעט, וואָס זענען ביידע רעליגיעז־ציוניסטישע אינסטיטוציעס. דאָרט, אונטערן גײַסט פֿון „גוש־אמונים‟, האָט ער געלערנט, אַז די ערד פֿונעם לאַנד וואָס מע רופֿט „ארץ־ישׂראל‟, איז אַ הייליק לאַנד און געהערט נאָר צו די ייִדן. יעדער איינער וואָס פֿירט אַ משׂא־ומתּן צו צעטיילן דאָס לאַנד מיט אַנדערע מענטשן, איז בבֿחינת אַ מוסר און אַ פֿאַררעטער.

דער פֿילם ברענגט די ווערטער פֿון אַ ריי מסיתים, אויף דער גאַס און אויף די „בכּבֿודיקע‟ בינעס, וואָס אַלע זענען זיי פֿאַראַנטוואָרטלעך פֿאַרן מאָרד. פֿון די וואָס פֿלעגן שרײַען אויף דעמאָנסטראַציעס, „טויט פֿאַר ראַבין‟, צו דער פֿירערשאַפֿט פֿון די קאָלאָניסטן, וואָס האָבן געזאָגט, אַז „ראַבין און שמעון פּערעס באַלאַנגען צום קולט פֿון שׂטן‟, ביז דעם איצטיקן פּרעמיער־מיניסטער נתניהו, וואָס האָט געהאַלטן אַ העצע־רעדע אויף אַ דעמאָנסטראַציע אין ירושלים אַ חודש פֿאַרן מאָרד, וווּ די דעמאָנסטראַנטן האָבן ממש הינטער זײַנע אויגן געטראָגן שילדן פֿון ראַבין, אָנגעטאָן אין נאַצי־מונדיר.

„ראַבין, דער לעצטער טאָג‟ איז אַ פֿאַרכאַפּנדיקער פֿילם, וואָס גיט אַ שאַרפֿן דין־וחשבון קעגן דעם גוואַלד פֿון די רעכטע ישׂראל־קרײַזן, וואָס דערגייט ביזן „שטינקענדיקן קאָפּ פֿונעם פֿיש‟. נישט געקוקט אויף זײַן לאַנגן דויער (153 מינוט), זענען אין אים נישטאָ קיין לאַנגווײַליקע מאָמענטן. גיתּאַי האָט בפֿירוש געזאָגט, אַז זײַן ציל איז זיך אַנטקעגנשטעלן די הײַנטיקע ראַסיסטישע און אומטאָלעראַנטע טענדענצן אין דער ישׂראל־געזעלשאַפֿט.