טעלעוויזיע־באַריכט וועגן פֿרומע בילדונג־פּראָבלעמען

TV Report on Yeshiva Education Controversy

פֿון „פֿאָרווערטס‟־רעדאַקציע

Published February 02, 2016, issue of February 19, 2016.

דעם 31סטן יאַנואַר איז אויפֿן טעלעוויזיע־קאַנאַל PBS דערשינען אַ רעפּאָרטאַזש פֿונעם קינאָ־רעזשיסאָר מנחם דאַום וועגן דעם צווייפֿלהאַפֿטיקן מצבֿ פֿון וועלטלעכע לימודים אין די אַמעריקאַנער חרדישע און חסידישע ישיבֿות.
די קריטיקער טענהן, אַז הגם די ישיבֿות מוזן פֿאָלגן די מלוכישע נאָרמעס און באַקומען ממשותדיקע סומעס געלט פֿון דער רעגירונג פֿאַר וועלטלעכע בילדונג־פּראָגראַמען, פֿאָקוסירן זיי זיך, למעשׂה, בלויז אויף לימודי־קודש. ווי אַ רעזולטאַט, ווערט די רעגירונג־שטיצע געפּטרט אויף צווייפֿלהאַפֿטיקע צוועקן, און די ישיבֿה־תּלמידים מוזן לעבן אויפֿן חשבון פֿון מלוכישע סובסידיעס, ווײַל צוליב דער שוואַכער בילדונג קאָנען זיי נישט געפֿינען קיין אַרבעט.

מנחם דאַום, אַ פֿרומער דאָקטער, וועלכער וווינט אין באָראָ־פּאַרק צווישן די חסידים, איז באַקאַנט מיט זײַן דאָקומענטאַר וועגן דעם חסידישן לעבן אין אַמעריקע, „אַ באַזונדער לעבן‟ (A Life Apart), וועלכן ער האָט געשאַפֿן בשותּפֿות מיטן רעזשיסאָר אורן רודאַווסקי אינעם יאָר 1997. דער דאַקומענטאַר ווערט באַגלייט מיט די קולות פֿון צוויי באַקאַנטע אַקטיאָרן, לענאַרד נימוי און שׂרה דזשעסיקאַ פּאַרקער, וועלכע דערציילן מיט סימפּאַטיע וועגן דעם חסידישן לעבנס־שטייגער.

שפּעטער האָט דאַום אָנגעהויבן זיך באַציִען מער קריטיש צו די פֿרומע קהילות, וואָס לײַדן פֿון פֿאַרשיידענע אינערלעכע פּראָבלעמען, אַרײַנגערעכט, לויט געוויסע קריטיקער, קאָרופּציע און שוואַכע בילדונג. אינעם טעלעוויזיע־רעפּאָרטאַזש טענהט נאָרמאַן סיגאַל, אַ געוועזענער דירעקטאָר פֿונעם ניו־יאָרקער פֿאַראיין פֿאַר ציווילע רעכט, אַז די ניו־יאָרקער פּאָליטיקער פֿאַרקוקן כּסדר די קאָנטראָווערסאַלע מעשׂים, וואָס קומען פֿאָר אין דער פֿרומער וועלט, ווײַל די חסידים שטימען ווי איין בלאָק און באַזאָרגן זיי מיט אַ נישקשהדיקער צאָל וויילער.

אַ טייל חסידישע עלטערן זענען אויך נישט צופֿרידן מיט דער בילדונג־סיסטעם אין זייערע קהילות. דער שׂכר־לימוד אין ישיבֿות איז זייער הויך. עס באַקומט זיך, אַז די אָרעמע טאַטע־מאַמעס מוזן פּטרן גרויסע געלטער אויף צווייפֿלהאַפֿטיקע שול־פּראָגראַמען פֿון זייערע זין. להיפּוך צו די ייִנגלעך, באַקומען די חרדישע מיידלעך אַ בעסערע וועלטלעכע בילדונג, הגם אָפֿטמאָל איז עס אויך ווײַט נישט פֿויגלדיק.

איינע פֿון די אינטערוויויִרטע אינעם ווידעאָ־רעפּאָרטאַזש, ד״ר העלאַ ווינסטאָן, איז באַקאַנט ווי אַ קעמפֿערין קעגן די סעקסועלע באַלעסטיקונגען אין די חסידישע קהילות און אַ פֿאָרשערין פֿון געהיימע אויפֿשטענדלערישע שטראָמען צווישן די חסידים, וואָס זענען נישט צופֿרידן מיט זייערע קהילות. אַן אַנדער אויסגעפֿרעגטער, הרבֿ מאיר שילער, אַ מגיד־שיעור אין דער מיטלשול בײַם ישיבֿה־אוניווערסיטעט, באַווײַזט זיך אין דאַומס דערמאָנטן פֿילם „אַ באַזונדער לעבן‟, וווּ ער דערציילט וועגן דעם לעבן אינעם חסידישן שטעטל ניו־סקווער.

הגם הרבֿ שילער באַציט זיך קריטיש צום נידעריקן בילדונג־ניוואָ אין די ישיבֿות און האָפֿט צו פֿאַרבעסערן דעם מצבֿ, איז ער אַליין אַ קאָנטראָווערסאַלע פֿיגור אין דער פֿרומער וועלט. שילער איז אַן אויסגעשפּראָכענער ראַסיסט, באַטייליקט אין אַ צאָל עקסטרעם־רעכטע און אַפֿילו אַנטיסעמיטישע אָרגאַניזאַציעס. אינעם נײַעם רעפּאָרטאַזש רעדט ער בלויז וועגן גאַנץ נייטראַלע בילדונג־ענינים. אינעם דאָזיקן געביט פֿאַרנעמט ער אַ מעסיקע פּאָזיציע און קאָמבינירט זײַן פּערזענלעכן חסידישן דרך, וועלכן ער האָט אַליין אויסגעקליבן, זײַענדיק אַ בעל־תּשובֿה, מיטן מאָדערן־אָרטאָדאָקסישן פּאָזיטיוון צוגאַנג צו וועלטלעכע שטודיעס.

יואל פֿאַלקאָוויטש, אַ חסידישער יונגערמאַן, באַמערקט אינעם רעפּאָרטאַזש, אַז אַ סך משפּחות האָבן מורא צו קריטיקירן זייערע קהילות, כּדי נישט צו פֿאַרלירן זייער רעפּוטאַציע. ער אַליין גלייבט אָבער, אַז די חסידים דאַרפֿן אָפֿן באַהאַנדלען זייערע קהילה־פּראָבלעמען און זיך נישט שעמען זיי צו קריטיקירן בפֿרהסיא.

נישט לאַנג צוריק, האָבן אַ צאָל פֿרומע עלטערן אין ראָקלאַנד־קאַונטי אָנגעהויבן אַ מישפּט־פּראָצעס קעגן אַ גאַנצער ריי ישיבֿות, ווי אויך קעגן דעם דעפּאַרטאַמענט פֿון בילדונג, וואָס פֿאַרזעט, לויט זייער מיינונג, די בילדונג־פּראָבלעמען אין די ישיבֿות. דערווײַל איז אָבער נישט קלאָר, צי אַזעלכע אַקציעס אָדער ווידעאָ־רעפּאָרטאַזשן אויף דער דאָזיקער טעמע וועלן קאָנען בײַטן דעם מצבֿ.