חכמות וועגן דער מענטשהייט (צווייטער טייל)

Clever Sayings About Mankind (Part II)

Yehuda Blum

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published February 04, 2016, issue of February 19, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

דאָס הייסט, אַז פּלאַטאָן איז געווען דאַנקבאַר פֿאַר יענעם וועלכער האָט באַקענט די מענטשהײט מיט אַ העכערן וועזן פֿון זיך אַליין.

דזשאָרדזש בערנאַרד שאָו (1856—1950) — אירלענדישער דראַמאַטורג, טעאַטער־קריטיקער, געלעבט אין לאָנדאָן, געווינער פֿונעם „נאָבעל־פּריז פֿאַר ליטעראַטור‟ אין 1925, און געווינער פֿון אַן „אָסקאַר‟ פֿאַר זײַנע פֿילמען, קאָמעדיעס און דראַמעס. ער האָט אונדז איבערגעלאָזט אַ שלל מיט חכמות, צווישן זיי: „היט זיך פֿאַרן מענטשן וועמעס גאָט איז אין הימל.‟

דאָס הייסט, אַז מע מוז זיך היטן פֿאַרן צדיק אין פּעלץ, פֿאַרן היפּאָקריט, וואָס רעדט מיט גאָט און רינט מיט בוימל.

וואָלטייר (1694—1778) — פֿילאָסאָף, היסטאָריקער און סאַטירישער שרײַבער באַקאַנט ווי פֿראַנקרײַכס גרעסטער אויפֿקלערונגס (השכּלה) נאָוועליסט. איינס פֿון זײַנע באַרימטסטע ווערק איז „קאַנדיד‟, וווּ ער שילדערט די פֿאַרדאָרבענע וועלט און מענטשהײט. צווישן זײַנע חכמות: „אויב גאָט וואָלט נישט עקזיסטירט, וואָלט געווען זייער וויכטיק אים צו באַשאַפֿן.‟ דאָס הייסט, אַז די געטלעכע טעאָריע איז געלונגען דווקא צווישן יענע וואָס האָבן קאַפּיטולירט.

און איך וועל פֿאַרענדיקן מיט מײַן באַליבטסטן הומאָריסט, דראַמאַטורג און שרײַבער — משה נאַדיר (יצחק רײַז) (1885—1943). צו 15 יאָר איז ער געקומען קיין אַמעריקע פֿון זײַן שטעטעלע נאַראַיעוו; במשך פֿון די יאָרן פּרובירט אײַנהאַנדלען זיך אַ שלל מיט פּסעוודאָנימען, אָבער בלויז משה נאַדיר איז אים געלונגען, און ער גרייסט זיך דערמיט אויף אַזאַ אופֿן: „ווען איך הער ווי אַ יונג מיידל באַגריסט מיך מיט: „משה נאַ־דיר! משה נאַ־דיר!, ווערט מיר ליכטיק אין די אויגן.‟

שלום־עליכם האָט אים אַמאָל פֿאַרגליכן צו פֿריש געפֿאַלענעם שניי. „ווי נאָר די זון שײַנט אויף — האָט שלום־עליכם געזאָגט — צעגייט ער זיך‟. זעט אויס, אַז ער האָט נישט געהאַלטן פֿון אים.