ווען סאָוועטיש־ישׂראלדיקע באַציִונגען זענען געווען גאָר אַנדערש

When Soviet-Israel Relations Changed

דער סאָוועטישער שליח פֿאַרלאָזט די סאָוועטישע אַמבאַסאַדע, תּל־אָבֿיבֿ, 1953
gpo.gov.il
דער סאָוועטישער שליח פֿאַרלאָזט די סאָוועטישע אַמבאַסאַדע, תּל־אָבֿיבֿ, 1953

פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published February 09, 2016, issue of March 04, 2016.

די הײַנטיקע באַציִונגען צווישן ישׂראל און רוסלאַנד קען מען באַשרײַבן ווי „אַ לעבן ווי אַ לעקעך‟, כאָטש די רעגירונגען צעגייען זיך, אין דער אמתן, אין אַ היפּש ביסל פֿראַגן.

דער דאָזיקער מצבֿ פֿון, קען מען זאָגן, פֿרײַנדשאַפֿט, האָט זיך געשאַפֿן נאָך אין סוף פֿאָריקן יאָרהונדערט, אָבער מיר איז נאָך אַלץ אַ ביסל מאָדנע צו זען אַזוינס. איך געדענק זייער גוט, ווי דאָס האָט אויסגעזען ביז די 1990ער יאָרן. מיר איז נאָך שווערער עס צו פֿאַרגעסן, ווײַל איך באַשעפֿטיק זיך מיט דער געשיכטע פֿונעם ייִדישן לעבן אין סאָוועטן־פֿאַרבאַנד און לייען די מאָסקווער פּרעסע פֿון יענע צײַטן, ווען דורך דער דעמאָלטיקער פּראָפּאַגאַנדיסטישער פּריזמע האָט ישׂראל מיט זיך פֿאָרגעשטעלט עפּעס גאָר שלעכטס און געפֿערלעכס.

הגם סטאַלינס באַשלוס אונטערצוהאַלטן די שאַפֿונג פֿון מדינת־ישׂראל נאָך דער צווייטער וועלט־מלחמה איז געווען, און בלײַבט היסטאָריש, זייער וויכטיק אין דער מאָדערנער געשיכטע, האָט „די ליבע‟, פֿון דעסטוועגן, געדויערט ניט לאַנג. אין דער געשיכטע איז עס פֿאַרשריבן ווי זייער אַ קורצער עפּיזאָד פֿון סטראַטעגישער פֿרײַנדשאַפֿט מצד דעם מאָסקווער רעזשים. אין די איבעריקע יאָרן האָט דאָס בילד פֿון די ישׂראלדיק־סאָוועטישע קאָנטאַקטן אויסגעזען, בדרך־כּלל, אַזוי: אָדער די באַציִונגען צווישן די צוויי לענדער זײַנען געווען קאַלטע, אָדער קיין שום באַציִונגען זײַנען פּשוט צווישן זיי ניט געווען. די סאָוועטישע אידעאָלאָגן האָבן ניט געקענט פֿאַרטראָגן דעם פֿאַקט, וואָס ישׂראל האָט געהאַלטן סאָוועטישע ייִדן פֿאַר „אייגענע‟, בעת לענין האָט געלערנט, אַז ס׳איז בכלל ניטאָ אַזאַ וועלט־פֿאָלק — די ייִדן.

דער ערשטער איבערגאַנג פֿון „קאַלטקייט‟ צו „גאָרנישט‟ איז געשען מיט 63 יאָר צוריק, דעם 11 פֿעברואַר 1953, ווען דער סאָוועטישער צד האָט איבערגעריסן די דיפּלאָמאַטישע באַציִונגען מיט ישׂראל. געשען איז עס אויפֿן הינטערגרונט פֿון דער אָפֿענער אַנטיסעמיטישער קאַמפּאַניע, געפֿירט דורך דער סאָוועטישער רעגירונג. דעם 13טן יאַנואַר 1953 האָט די סאָוועטישע פּרעסע זיך אַרויפֿגעוואָרפֿן אויף די „מערדער אין ווײַסע כאַלאַטן‟. די רייד איז געגאַנגען וועגן דער גרופּע פֿירנדיקע סאָוועטישע דאָקטוירים, דער עיקר ייִדישע, וועלכע מע האָט באַשולדיקט אין, כּלומרשט, ליקווידירן הויכגעשטעלטע לײַט אין די העכסטע פֿענצטער פֿונעם רעזשים. לויט דעם דאָזיקן בילבול, האָבן די דאָקטוירים געדינט דעם ציוניזם און, פֿאַרשטייט זיך, דעם אימפּעריאַליזם.

די דאָזיקע אַנטי־ייִדישער קאַמפּאַניע האָט אַרויסגערופֿן גרימצאָרן אין פֿאַרשיידענע ווינקלען פֿון דער וועלט, בפֿרט אין ישׂראל. שאַרף האָבן רעאַגירט אויך די מיטגלידער פֿון „מלכות ישׂראל‟, אַ ישׂראלדיקע טעראָריסטישע גרופּע. זיי האָבן באַשלאָסן זיך נוקם צו זײַן דורכן אַטאַקירן די סאָוועטישע אַמבאַסאַדע אין תּל־אָבֿיבֿ. די באָמבע, וועלכע זיי האָבן אונטערגעלייגט, האָט געבראַכט שאָדן דעם בנין און פֿאַרוווּנדעט אַ פּאָר מענטשן, אַרײַנגערעכנט די פֿרוי פֿונעם אַמבאַסאַדאָר. דאָס איז געשען דעם 9טן פֿעברואַר, און שוין אין צוויי טעג אַרום האָט די סאָוועטישע רעגירונג געלאָזט וויסן, אַז זי רופֿן אָפּ איר אַמבאַסאַדע און פֿאָדערט, אַז די ישׂראלדיקע דיפּלאָמאַטן זאָלן תּיכּף־ומיד פֿאַרלאָזן דאָס לאַנד.

צו יענער צײַט האָט זיך שוין אָנגעהויבן אָנקניפּן אַ פֿרײַנדשאַפֿט צווישן מאָסקווע און אַ צאָל אַראַבישע מדינות, וווּ צו דער מאַכט זײַנען געקומען רעגירונגען, געשטימט „אַנטי־אימפּעריאַליסטיש‟ און צו מאָל אַפֿילו כּמו־סאָציאַליסטיש. זיי האָט, פֿאַרשטייט זיך, שטאַרק דערפֿרייט אַזאַ קער אין די סאָוועטיש־ישׂראלדיקע באַציִונגען. די אַראַבישע פֿירער האָבן געוואָלט, אַז דער מצבֿ זאָל טאַקע בלײַבן אַזאַ — אָן אַ דירעקטן דיפּלאָמאַטישן קאָנטאַקט צווישן מאָסקווע און תּל־אָבֿיבֿ.

און דאָך, נאָך סטאַלינס טויט אין מאַרץ 1953, האָט זיך דער מצבֿ געביטן. דערצו האָט ישׂראל געוואָלט ווידער אויפֿשטעלן נאָרמאַלע דיפּלאָמאַטישע פֿאַרבינדונגען מיטן סאָוועטן־פֿאַרבאַנד. דער קריזיס האָט דעמאָלט טאַקע געדויערט ניט לאַנג. שוין אין יולי 1953 האָבן די אַמבאַסאַדעס געקענט זיך אומקערן אין מאָסקווע און אין תּל־אָבֿיבֿ.

דערווײַל האָט מען אַרעסטירט און געשטעלט פֿאַרן געריכט זעכצן מיטגלידער פֿון „מלכות ישׂראל‟, אָבער אין דער תּפֿיסה זײַנען זיי אָפּגעזעסן ניט לאַנג. אין צוויי יאָר אַרום האָט דער פּרעמיער־מיניסטער בן־גוריון געמאַכט אַזוי, אַז זיי זײַנען אַרויס אויף דער פֿרײַ.

אַגבֿ, אין דער זעלבער צײַט, פֿעברואַר 1953, האָט מען אין מאָסקווע אַרעסטירט מאַריע ווײַצמאַן, חיים ווײַצמאַנס שוועסטער. זי איז געווען אַ דאָקטער, אַזוי אַז ס׳איז געווען „לאָגיש‟ זי אויך פֿאַרשפּאַרן אין טורמע. אין אויגוסט האָט מען זי אַרויסגעלאָזט, און אין 1956 דערלויבט אַרויסצופֿאָרן קיין ישׂראל.