פּובליציסטיק

האַמעוועט די וועלט — איך וויל אַראָפּ

Stop the World, I'm Getting Off

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

מיר פֿאַרמאָגן הײַנט צו טאָג צוויי זייער ערנסטע קאַנדידאַטן פֿון דער דעמאָקראַטישער פּאַרטיי: הילאַרי קלינטאָן און בערני סענדערס. ביידע צילעווען זיך אויפֿן „ווײַסן הויז‟; ביידע פּאָליטישע קנאַק־ניסלעך — איינער פֿון זיי האַנדלט מיט אידעאַליזם און די צווייטע — מיט פּראַגמאַטיזם, מיט פֿאַקטן, דאַטעס און סטאַטיסטיק. איז לאָמיר אָנהייבן מיט בערני סענדערס, אַ ייִד, וואָס האַנדלט מיט אידעאַליזם, מיט דעמאָקראַטישן סאָציאַליזם, מיטן איבערמאַכן און איבערקערן די וועלט; און כאָטש ער איז 74 יאָר אַלט, כּן־ירבו, אַפּעלירט ער צו דער יוגנט, ווײַל זיי ווילן אויך איבערקערן די וועלט.

ווער געדענקט עס נישט, ווען מיר אַליין זײַנען געווען יונג און געפּרעדיקט פֿרײַהײט, גלײַכהײט, און ברידערלעכקייט. יעדער איינער פֿון אונדז האָט אין דער יוגנט געפּרעדיקט און געשטרעבט צו שלום, מענטשנרעכט, ציווילע רעכט, פֿרויען־רעכט — אויס מיט ראַסיזם, אויס מיט אַנטיסעמיטיזם, אויס מיט דער דיסקרימינאַציע קעגן פֿעלקער און קולטורן.

בערני סענדערס גייט אַ שטאַפּל ווײַטער, ער שטורעמט מיט רעוואָלוציע, מיט אויפֿשטאַנד קעגן „וואָל־סטריט‟, קעגן די איין־פּראָצענטיקע מאַגנאַטן, וואָס פֿאַרמאָגן דאָס גאַנצע האָב־און־גוטס אין זייערע קופֿערטן, און די רעשט בירגער קענען זיך אײַנמאַכן די נאָז, וועלן זיי האָבן אַ גלאַטיק פּנים.

בערני שטעלט זיך אײַן פֿאַרן וועכנטלעכן געהאַלט, וואָס דאַרף באַשטיין פֿון 15 דאָלער אַ שעה. ער ברויזט מיט רעוואָלוציע — אַ וואָרט, וואָס דערשרעקט און דערוועקט זכרונות פֿון יענע רעוואָלוציעס, וועלכע האָבן אונדז געבראַכט ווינד־און־וויי. וואָס, למשל, האָבן מיר גענאָסן פֿון די אַלע רעוואָלוציעס? די פֿראַנצייזישע רעוואָלוציע פֿון 1789 ביז 1799, האָט אונדז איבערגעלאָזט אַ שלעכטן טעם אין מויל, ווען די גיליאָטינע האָט געאַרבעט איבער די שעהען. דער המון האָט זיך אַרויסגעלאָזט איבערמאַכן זייער בידנע וועלט, ס’האָט אָבער געהאָלפֿן ווי אַ טויטן באַנקעס.

די אָקטאָבער־רעוואָלוציע פֿון 1917 האָט אָנגעמאַכט אַן איבערקערעניש אין זייער ביטערער דאָליע, און אַנשטאָט פֿאַרבעסערן די לאַגע נאָכן צאַר, האָבן זיי זיך אײַנגעהאַנדלט אַזעלכע דעספּאָטן, ווי לענין און, דער עיקר, סטאַלין, וואָס האָט נישט בלויז פֿאַרשקלאַפֿט זײַנע בירגער, נאָר געממיתט זיי אויף וויפֿל ס׳האָט זיך געלאָזט.

בערני סענדערס, דער קלוגער ייִד, האָט נישט פֿאַרשטאַנען, אַז מיטן וואָרט „סאָציאַליזם‟ האָט ער דערשראָקן צום טויט די אָפּגעשטאַנענע אַמעריקאַנער פֿון מערבֿ ביז דרום, ווײַל סאָציאַליזם און קאָמוניזם גראַמען זיך; אונטער דער מאַסקע פֿון כּלומרשטן אידעאַליזם זײַנען געפֿאַלן מיליאָנען אומשולדיקע קרבנות.

אײַ, דער סאָציאַליזם האָט זיך פֿאַרוואַנדלט אין אַמעריקע אין סאָציאַלער און מעדיצינישער פֿאַרזיכערונג, ווייסט עס נישט דער דורכשניטלעכער אַמעריקאַנער פֿון די מיטעלע און דרומדיקע שטאַטן. איך קוועל אָן ממש פֿון בערניס ענטוזיאַזם, מיט וועלכן ער ציט צו זיך צו די יונגע חבֿרה; זיי לעכצן אויך, ווי יעדער דור פֿאַר זיי, צו יענעם אידעאַל פֿון אַ גערעכטער און מענטשלעכער וועלט.

קומען מיר צו הילערי קלינטאָן, די דאַמע מיטן אויעררינגל. זי אָטעמט מיט פּראַגמאַטיזם, זי איז אַ קאַנדידאַטקע צום העכסטן פּאָסטן אויף אונדזער זינדיקער וועלט. זי איז טויט־ערנסט און האָט אַ געשליפֿענע צונג. הילאַרי האַנדלט מיט פֿאַקטן, מיט טירחה, מיט אָנשטרענגונג; זי קען צענויפֿפֿירן אַ וואַנט מיט אַ וואַנט. זי פּרובירט אײַנשטילן די פֿאַרביסענע, אָפּגעשטאַנענע פֿעלקער מיט סמאָטשקע־דעמאָקראַטיע, אײַנגעוויקלט אין בײַטלען מיט דאָלאַרן.

זי שילדערט ווי זי האָט געמוזט אַרומפֿאָרן איבער דער וועלט, פֿאַרהאַנדלען מיט אַ שלל רעגירונגען, וואָס לעבן נאָך אַלץ אין דער שטיין־תּקופֿה; דער עיקר — אין מיטעלן מיזרח; אײַנשטילן די געמיטער צווישן ישׂראל מיט די פּאַלעסטינער, פֿאַרהאַנדלען מיט עגיפּטן, סאַודיע, און מיט איראַן. זי פֿאַרמאָגט אַ וועלט מיט דערפֿאַרונג, וואָס זי האָט גענאָסן בעת זי איז געווען אַ סענאַטאָרשע אין קאָנגרעס און בעת איר פּאָסטן ווי די אויסער־מיניסטאָרין. זי רעדט וועגן געזונט־ און סאָציאַלער פֿאַרזיכערונג, בשעת בערני סענדערס רעדט וועגן דעם גרויסן תּהום צווישן אָרעם און רײַך. זי רעדט וועגן אָפּהאַלטן זיך פֿון אַרײַנמאַרשירן אין דער בלאָטע פֿון סיריע און פּטור ווערן פֿון אַסאַדן, בעת ער רעדט וועגן „אַלע גלײַך‟.

מײַן אַמאָליקער גוטער פֿרײַנד, משהלע קליגסבערג, דער אַרכיוויסט פֿון ייִוואָ, און אַ בונדיסט, פֿלעגט מיר שילדערן דעם „אַלע גלײַך!‟. ער האָט דערציילט, אַז דער בונד פֿלעגט דעמאָנסטרירן יעדן מיטוואָך און דאָנערשטיק אין די גרויסע פּוילישע שטעט. פֿון סאַמע פֿאָרנט האָט מאַרשירט מיט דער רויטער פֿאָן אַ בונדישע חבֿרטע, אַ לאָמע אויף איין פֿוס און געשריגן: „אַלע גלײַך!‟

ווי קענען מיר זײַן אַלע גלײַך, אַז הילאַרי איז פֿון מיטעלן וווּקס, און איך בין אַ קורצער פֿרײַטיק, און טראָמפּ איז אַ הויכער ביליאָנער מיט אַן אייגענעם עראָפּלאַן, אַ יאַכטע און אַ העליקאַפּטער, מיט אַ סך אימעניעס איבער דער וועלט? דאָס אַלץ איז אים שוין זיכער דערעסן, שטרעבט ער צו עפּעס, וואָס ער האָט נישט.

הילאַרי רעדט וועגן פּראַקטישע ענינים, בעת בערני סענדערס פֿליט אין די הימלען מיט רעוואָלוציע. די דעמאָקראַטישע פּאַרטיי איז טאַקע נישט אַלעמאָל געווען שטאַרק דעמאָקראַטיש; זי האָט זיך אָבער געביטן און צוגעשטעלט דורך די יאָרן קאַנדידאַטן צום „ווײַסן הויז‟ ווי הערי טרומאַן, דעלאַנאָ רוזוועלט, דזשאַן פֿ. קענעדי, לינדאָן דזשאַנסאָן, ביל קלינטאָן, און קאַנדידאַטן ווי בערני סענדערס און הילאַרי קלינטאָן.

דערווײַל, מיט וועמען איך רעד, ציטערט מען און מע פֿלאַטערט בלויז פֿאַר איינעם, פֿאַר דאָנאַלדן, וואָס האַלט זיך פֿאַר אַ „שיינעם‟, מיטן שטרויענעם קאָפּ האָר, וואָס טראָמפּײטן אין אַלע זײַטן. וואָס וועט זײַן, חלילה, אויב די רעפּובליקאַנער וועלן אונדז צושטעלן דעם פֿאַרווײַלער, וואָס קען נישט לײַדן קיין קריטיק, אַפֿילו ווען עס קומט פֿון אַזאַ פֿרויענצימער זשורנאַליסטקע ווי מייגען קעלי פֿון „פֿאַקס‟־קאַנאַל?

דעריבער האָט דער דאָנאַלד באַשלאָסן צו שפּילן די סטראַטעגיע פֿון משה זוך מיך און יוקל געפֿין מיך, און זיך אַפֿילו נישט באַוויזן צו איינער פֿון די רעפּובליקאַנער דעבאַטעס. און אַז מ׳קוקט אויף צוריק, האָבן די רעפּובליקאַנער הײַיאָר צוגעשטעלט נישט ווייניקער ווי 17 קאַנדידאַטן, אָבער נישט איינער פֿון זיי אימפּאָנירט; אַ סך פֿון זיי אַפּעלירן צו די עוואַנגעליקער, אפֿשר זיי און זייער גאָטהײט וועט זיי ראַטעווען. און נישט דיר נישט מיר האָט זיך דער דאָנאַלד באַוויזן אויפֿן עקראַן מיטן נײַעם טעסטאַמענט, ווי להבֿדיל, אונדזער משה רבינו מיט די צען געבאָט.

מיט איין וואָרט, מ’רײַסט אײַן וועלטן, מ׳קריכט אויף די גלײַכע ווענט, מ׳באַליידיקט איינער דעם צווייטן, מ׳זאָגט צו ס׳טעלערל פֿון הימל ביז מ׳קומט אָן צום ציל. דערווײַל זיצן מיר אויף שפּילקעס און ציטערן פֿאַרן אָפּקלײַב.