ניקיטאַ כרושטשאָווס „געהיימע רעדע‟

Nikita Khruschev's "Secret Speech"

ניקיטאַ כרושטשאָוו
ניקיטאַ כרושטשאָוו

פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published February 17, 2016, issue of March 04, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

אַ באַזונדערע טעמע איז די איבערקערעניש אַליין, וואָס דער 20סטער צוזאַמענפֿאָר האָט געמאַכט אין די קאָמוניסטישע לענדער פֿון אייראָפּע. מיר וועט אויסקומען צו שרײַבן, למשל, וועגן די דראַמאַטישע געשעענישן אין פּוילן, וווּ מע האָט, ניט געקוקט אויפֿן ווידערשטאַנד מצד מאָסקווע, דורכגעלייגט אַ באַזונדערן וועג — אויך אַ מין קאָמוניסטישע געזעלשאַפֿט, נאָר ניט אין גאַנצן פֿון דעם סאָוועטישן שניט. די געשעענישן אין פּוילן האָבן געביטן דעם גורל פֿון צענדליקער טויזנטער ייִדן — אי פּוילישע, אי סאָוועטישע. אָבער דאָס איז אַ מעשׂה פֿאַר זיך, איך וועל וועגן דעם נאָך שרײַבן אין אַנדערע נאָטיצן מײַנע.

דער 20סטער צוזאַמענפֿאָר האָט געפֿונען אַ הילכיקן אָפּקלאַנג אין דער ייִדישער סבֿיבֿה פֿון די פֿאַראייניקטע שטאַטן. צו יענער צײַט האָט די אַמעריקאַנער קאָמוניסטישע פּאַרטיי קיין גרויסן כּוח מיט זיך ניט פֿאָרגעשטעלט. אין תּוך אַרײַן, איז די פּאַרטיי פֿאַרוואַנדלט געוואָרן אין אַ מין סעקטע. קיין גרינגע דאָליע איז עס, בלי־ספֿק, ניט געווען — צו זײַן אַ קאָמוניסט אין אַמעריקע. אַזוי אַז נאָר באמת איבערגעגעבענע לײַט זײַנען געווען גרייט צו טראָגן אויף זיך אַזאַ אַפֿיליאַציע בפֿרהסיא. שיִער ניט יעדער צווייטער קאָמוניסט איז אין יענע יאָרן געווען אַ ייִד. די ייִדישע קאָמוניסטישע צײַטונג, „מאָרגן־פֿרײַהייט‟, האָט געהאַט אַ טיראַזש פֿון בערך דער זעלבער גרייס, וואָס די ענגלישע צײַטונג, Daily Worker.

ס’איז וויכטיק, אַז כרושטשאָווס רעדע האָט געעפֿנט די טיר פֿאַר פּובליקאַציעס אויך וועגן דעם טראַגישן גורל פֿון די סאָוועטיש־ייִדישע טוער. אויף דער אויבערפֿלאַך איז אַרויס אַלץ מער אינפֿאָרמאַציע וועגן די אומבאַרעכטיקטע רדיפֿות, וואָס האָבן חרובֿ געמאַכט די ייִדישע קולטור — ליטעראַטור, טעאַטער, בילדונג און וויסנשאַפֿט — אין סאָוועטן־פֿאַרבאַנד. מיט אַ באַזונדערן ווייטיק האָט מען זיך דערוווּסט, אַז אין די סאָוועטישע תּפֿיסות און לאַגערן זײַנען אומגעקומען אַזעלכע באַקאַנטע מײַסטערס פֿון ייִדישן וואָרט ווי דוד בערגעלסאָן, פּרץ מאַרקיש, דוד האָפֿשטיין און דער ניסתּר.

דער „מאָרגן־פֿרײַהייט‟ האָט זיך אײַנגעגעבן צו שאַפֿן אַ באַזונדערע סעקטע אין דער אַמעריקאַנער קאָמוניסטישער סעקטע. ביסלעכווײַז האָט די „מאָרגן־פֿרײַהייט‟ און איר סבֿיבֿה זיך אַלץ מער דערווײַטערט און אָפּגעפֿרעמדט פֿון דער פּאַרטיי גופֿא, וואָס האָט ניט אויפֿגעהערט אונטערצוכאַפּן יעדעס וואָרט פֿון די סאָוועטישע פֿירער. די ייִדישע „סעקטע‟ האָט מער געהאַלטן פֿון דעם „פּאָלי־צענטרישן‟ מאָדעל און געמאַכט שבת פֿאַר זיך אין די פּאָליטיש לינקע קרײַזן. וואָס ווײַטער, אַלץ עלטער זײַנען זיי, די ייִדן, געוואָרן. קיין יונגע מענטשן האָבן זיך צו זיי ניט צוגעקומען.

אָט אַזוי, יאָר־אײַן יאָר־אויס, איז שטילער געוואָרן דער עכאָ פֿון דעם 20סטן צוזאַמענפֿאָר. דער עולם, וואָס האָט איבערגעלעבט די אידעאָלאָגישע ערדציטערניש פֿון יאָר 1956, איז פּשוט בשלום אַוועק, און דעם ייִנגערן דור גייט עס ווייניק אָן.