קונסט און קולטור

נאָך די „אָסקאַרס 2016‟

After The Oscars 2016

פֿון עדי מהלאל

די יערלעכע „אָסקאַרס‟־צערעמאָניע, וווּ מע באַערט שוין 88 יאָר מיט דעם פּרעסטיזשפֿולן פּריז די בעסטע פֿילמען פֿונעם פֿאַרגאַנגענעם יאָר, איז פֿאָרגעקומען דעם 28סטן פֿעברואַר אין לאָס־אַנדזשעלעס.

הײַיאָר, אויסער דער גרויסער צאָל פֿילמען, איז די צערעמאָניע געשטאַנען אין ליכט פֿון קאָנטראָווערסיעס און פּראָטעסטן אַרום דעם „דוחק פֿון פֿאַרשיידנקייט‟ צווישן די נאָמינירטע. די שוואַרצע אַקטיאָרן האָבן פּראָטעסטירט, און אַ פּאָר האָבן אַפֿילו באַשלאָסן צו בויקאָטירן די צערעמאָניע צוליב דעם, אַז שוין דאָס צווייטע יאָר נאָכאַנאַנד זענען צווישן די נאָמינירטע נישטאָ קיין שוואַרצע אַקטיאָרן.

טשיקאַווע איז, אַז אין שײַכות מיטן פּראָטעסט, האָט מען פֿאַרבעטן צו פֿירן די אָסקאַר־צערעמאָניע דעם אַפֿריקאַנער־אַמעריקאַנער קאָמיקער קריס ראָק, וואָס שמט מיט זײַן שאַרפֿער צונג. ראָק האָט נישט אַנטוישט די דערוואַרטונגען; פֿון דער ערשטער מינוט אָן, בשעת ער האָט זיך באַוויזן אויף דער בינע אונטער די קלאַנגען פֿונעם באַרימטן ראַפּ־פּראָטעסט־ליד „קעמפֿט קעגן דעם כּוח‟, האָט ער זיך באַשעפֿטיקט מיט אָט דער ברענענדיקער טעמע. אויפֿן וועג האָט ער חוכא־וטלולא געמאַכט פֿון ביידע צדדים.

„מיר געפֿינען זיך נישט אין דער סיטואַציע פֿון די 1950—1960ער יאָרן‟, — האָט ער געזאָגט, — דעמאָלט האָט מען אויך נישט געהאַט קיין שוואַרצע נאָמינירטע, אָבער מע האָט נישט פּראָטעסטירט קעגן דעם. פֿאַר וואָס? ווײַל מיר האָבן דעמאָלט געהאַט אמתדיקע זאַכן צו פּראָטעסטירן… אויב מע מאַכט אַ לינטש קעגן דײַן באָבע און זי ווערט אויפֿגעהאָנגען אויף אַ בוים, קלערט מען נישט וועגן דעם, ווער ס׳וועט געווינען אין דער קאַטעגאָריע פֿונעם בעסטן קורצן דאָקומענטאַר…‟

דער בריטיש־ייִדישער קאָמיקער סאַשאַ באַראָן כּהן, פֿאַרשטעלנדיק זיך ווי זײַן באַרימטן געשטאַלט אַלי דזשי, האָט אויך חוזק געמאַכט פֿון דער „ווײַסע אָסקאַרס‟־קאָנטראָווערסיע. „איך ווייס וואָס איר האָט בײַ זיך געטראַכט: אָט קומט נאָך אַן אַנדער עכט־שוואַרצער פּרעזענטירער… אָבער ס’איז אויך נישטאָ קיין ’אָסקאַר’ פֿאַר די שווער־אַרבעטנדיקע געלע מענטשן מיט די קליינטשיקע שמעקעלעך, די ’מיניאָנס’?… איך רעפּרעזענטיר זיי, די שוואַרצע אַקטיאָרן, און פֿאַרשטייט זיך, אויך דעם אויסערגעוויינטלעכן שוואַרצן יאַט פֿון ’שטערן־מלחמות’…‟

דער ישׂראל־אַמעריקאַנער פֿילם־פּראָדוצירער, אַרנון מילטשאַן, איז געוויס צופֿרידן געבליבן נאָך יענעם אָוונט. זײַן פֿילם „דער צוריקגעקומענער צום לעבן‟ האָט געוווּנען אַ טייל פֿון די חשובֿסטע פּריזן, אַרײַנגערעכנט דעם בעסטן אַקטיאָר — לעאָנאַרדאָ דע־קאַפּריאָ; פֿאַרן בעסטן רעזשיסאָר — דער מעקסיקאַנער אַלעכאַנדראָ איניאַריטאָ, און פֿאַרן בעסטן פֿילם־פֿאָטאָגראַף — דער מעקסיקאַנער ייִד עמנואל „טשיוואָ‟ לובעצקי־מאָרגענשטערן. אינעם פֿילם „דער צוריקגעקומענער צום לעבן‟ ווערט געשילדערט די גוואַלדיקע ווירקלעכקייט פֿון דער פּעלץ־אינדוסטריע אין צפֿון־אַמעריקע פֿון 19טן י”ה. נאַטוראַליסטיש פֿילמירט אויף דער ווילדיקער נאַטור מיט נאָר אמתדיקן ליכט, האָט דער פֿילם אויך געטראָגן אַ געזעלשאַפֿטלעך־עקאָלאָגישן מוסר־השׂכּל לגבי דער שלעכטער באַציִונג פֿון מענטשן כּלפּי דער נאַטור, און פֿון ווײַסע מענטשן כּלפּי די אַלט־געזעסענע תּושבֿים.

דעם פּריז פֿאַרן בעסטן דאָקומענטאַר האָט באַקומען דער פֿילם „איימי‟, וועגן דער פֿאַרשטאָרבענער זינגערין איימי ווײַנהאַוס. אין דער נאָמינאַציע „דער בעסטער פֿילם אין אַ פֿרעמדער שפּראַך‟ האָט געוווּנען דער אונגערישער פֿילם „דער זון פֿון שאול‟ וועגן דעם נאַצי־גענאָציד.

אין דער קאַטעגאָריע „דער בעסטער פֿילם‟ האָט געוווּנען דער פֿילם „ספּאָטלײַט‟. ער האָט דערציילט די אמתע געשיכטע פֿון די „באָסטאָן־גלאָב‟־קאָרעספּאָנדענטן, וועלכע האָבן אַנטדעקט די סעקסועלע סקאַנדאַלן פֿון דער קאַטוילישער קירכע, וואָס ס׳האָט פֿאַרשוויגן די גלחישע פֿירערשאַפֿט. די תּחילתדיקע איניציאַטיוו אויסצופֿאָרשן דעם ענין איז געקומען פֿונעם נײַעם ייִדישן רעדאַקטאָר אין דער ווײַס־קאַטוילישער שטאָט, מאַרטי באַראָן (גוט געשפּילט דורך ליוו שרײַבער). ענלעכע „טראַדיציעס‟ קען מען געפֿינען אין אַלע מינים רעליגיעזע קהילות, אַרײַנגערעכנט די ייִדישע קהילות, ווי מע אַנטדעקט פֿון מאָל צו מאָל אין ישׂראל און אין אַנדערע ערטער.

מײַן באַליבטסטער פֿילם הײַיאָר איז געווען „דער ביג־שאָרט‟ וועגן די איינצלנע מענטשן, וואָס האָבן זיך דערוועגט צו טראַכטן קעגן דעם דעמאָלטיקן שטראָם, דערקענט דאָס באַהויזונג־בלעזל, און דערפֿאַר פֿאָרויסגעזען דעם עקאָנאָמישן קריזיס פֿון 2008. באַזירט אויף מײַקל לויִסעס בוך מיטן זעלבן נאָמען פֿון 2010, האָבן דעם פֿילמס סצענאַריסטן, טשאַרלז ראַנדאָלף און אַדאַם מעקיי, געוווּנען דעם פּריז פֿאַרן בעסטן באַאַרבעטן סצענאַר. ראַנדאָלף האָט אויף דער בינע געזאָגט צו זײַן פֿרוי, דער ישׂראל־אַקטריסע מילי אַבֿיטל, אויף העברעיִש „אַני אוהבֿ אותך‟.

דערצו האָב איך באַמערקט איין ייִדיש־וואָרט אין גאַנג פֿון דער לאַנגער צערעמאָניע: דאָס וואָרט „משוגעת‟, געזאָגט פֿון שׂרה סילווערמאַן. אַ וואָרט, וואָס באַשרײַבט פּינקטלעך דעם גאָר קאָמישן (דאָך פּאָזיטיוון) באַלאַגאַן פֿון די הײַיאָריקע „אָסקאַרס‟.